Ένας χρόνος πανδημίας – Δικαιώνεται το σκανδιναβικό μοντέλο;

Την ώρα που σχεδόν σε κάθε ευρωπαϊκή πρωτεύουσα το δίλημμα “lockdown ή χαλάρωση” ταλανίζει τις κυβερνήσεις και τις επιτροπές λοιμωξιολόγων, εν όψει και του Πάσχα, οι σκανδιναβικές χώρες ισχυρίζονται ότι δικαιώνονται για τις επιλογές τους στο χειρισμό της κρίσης δημόσιας υγείας, τουλάχιστον με βάση μια σειρά δεικτών που δημοσιεύονται.

Στη Σουηδία, παρά τα σοβαρά λάθη που οδήγησαν στη διασπορά του ιού στην πιο ευπαθή ομάδα πληθυσμού, τους ηλικιωμένους, μέσω των γηροκομείων, η πολιτική αποφυγής του οριζόντιου lockdown δεν αποδείχθηκε καταστροφική, έτσι όπως προέβλεπαν ειδικοί και μη από άλλες χώρες. Ο επικεφαλής επιδημιολόγος της σουηδικής κυβέρνησης, Άντερς Τέγκνελ –πιθανώς ένας από τους ανθρώπους που λοιδωρήθηκαν όσο κανείς άλλος για τις εισηγήσεις του– ισχυρίζεται ότι τελικά δικαιώνεται.

Σε συνέντευξή του στο Reuters, σχολίασε ότι «ο κόσμος θα σκεφτεί σοβαρά σχετικά με το πόσο ωφέλιμα ήταν πραγματικά τα οριζόντια κλεισίματα. Μπορεί να είχαν ένα αποτέλεσμα βραχυπρόθεσμο, αλλά αν το δούμε συνολικά κατά τη διάρκεια της πανδημίας, μοιάζει αμφίβολο». Να σημειώσουμε εδώ ότι η πολιτική που ακολούθησε η Σουηδία αφορούσε κυρίως στα μέτρα τήρησης των αποστάσεων, την αυστηρή τήρηση της υγιεινής και στοχευμένα μέτρα σχετικά με τις συναθροίσεις και το συνωστισμό. Τα σχολεία, τα καταστήματα, ακόμα και η εστίαση, σε γενικές γραμμές έμειναν σε λειτουργία, με συγκεκριμένα πρωτόκολλα.

Τα δεδομένα για τη θνησιμότητα

Αυτή η πολιτική, κατά τους ισχυρισμούς των αρμόδιων Σουηδών ειδικών, οδήγησε στα στοιχεία που δημοσίευσε πρόσφατα η Eurostat, σύμφωνα με τα οποία η Σουηδία είχε μικρότερη αύξηση στο ποσοστό θνησιμότητας σε σχέση με τις περισσότερες ευρωπαϊκές χώρες. Το 2020, η χώρα είχε 7,7% περισσότερους θανάτους σε σχέση με το μέσο όρο της τα τέσσερα προηγούμενα χρόνια.

Αντίθετα, χώρες όπως το Βέλγιο και η Ισπανία είχαν 16,2% και 18,1% αύξηση της θνησιμότητας αντίστοιχα. Υπενθυμίζεται μάλιστα ότι το Βέλγιο που εφάρμοσε ιδιαίτερα σκληρό και αυστηρό lockdown, έχει το δεύτερο υψηλότερο ποσοστό θνησιμότητας στον κόσμο. Συνολικά 21 από 30 χώρες για τις οποίες υπάρχουν διαθέσιμα στατιστικά είχαν υψηλότερη υπερβάλλουσα θνησιμότητα από τη Σουηδία. Αξίζει να σημειωθεί πάντως ότι η κατάσταση εμφανίζεται πολύ καλύτερη στις άλλες σκανδιναβικές χώρες, αφού η Φινλανδία είχε μόλις 1% υπερβάλλουσα θνησιμότητα και η Νορβηγία μηδενική! Αντίστοιχα δεδομένα παρουσίασε και η στατιστική Υπηρεσία του Ηνωμένου Βασιλείου.

Όπως αναφέρει, έως την 18η Δεκεμβρίου 2020, τη μεγαλύτερη βελτίωση στο αθροιστικό, τυποποιημένο κατά ηλικία, ποσοστό θνησιμότητας είχε μεταξύ 26 χωρών η Ισλανδία με -6,2%. Ακολουθούν η Νορβηγία με -5%, η Κύπρος (-4,5%), η Δανία (-4,1%), η Λετονία (-3,9%), η Φινλανδία (-3,6%) και η Εσθονία (-3%). Η Σουηδία είχε επιδείνωση 1,7%, όντας στη 18η θέση, ενώ το μεγαλύτερο ποσοστό θνησιμότητας έχει η Πολωνία με 11,6%, η Ισπανία με 10,6% και το Βέλγιο με 9,7%. Η μέτρηση προσαρμόστηκε ώστε να λαμβάνει υπόψη τις διαφορές των χωρών στην ηλικιακή ταξινόμηση και τα μοτίβα θνησιμότητας ανά εποχή ανά χώρα.

Το σκανδιναβικό μοντέλο

Το ρεπορτάζ του Reuters δεν παραλείπει να αναφέρει τις προειδοποιήσεις άλλων ειδικών, όπως ο Μαρκ Γούλχαους, καθηγητής επιδημιολογίας στο πανεπιστήμιο του Εδιμβούργου, ο οποίος αναφέρει ότι πρέπει κανείς να είναι προσεκτικός για το πώς ερμηνεύει τα στατιστικά στοιχεία των θανάτων που συνδέονται με τον κορωνοϊό.

Όμως «σίγουρα εγείρουν το ερώτημα αν τελικά η στρατηγική της Σουηδίας ήταν σχετικά επιτυχημένη. Αυτό είναι σίγουρο». Πάντως, σύμφωνα με τις δημοσκοπήσεις, περίπου το 43% των Σουηδών δηλώνουν ότι εμπιστεύονται τον τρόπο, με τον οποίο η κυβέρνησή τους χειρίστηκε την πανδημία, παρά τα θανάσιμα λάθη που έγιναν αναφορικά με την προστασία των ηλικιωμένων σε οίκους ευγηρίας.

Η αλήθεια είναι όμως ότι η Νορβηγία και η Φινλανδία, όπως φάνηκε παραπάνω, τα πήγαν πολύ καλύτερα από τη Σουηδία, ακολουθώντας ακόμα πιο “χαλαρά” περιοριστικά μέτρα. Η μεν πρώτη, με πληθυσμό 5,5 εκατομμύρια, μετρά, ως το Μάρτιο του 2021, περίπου 660 θανάτους, ήτοι 121 ανά εκατομμύριο κατοίκους. Ο βαθμός αυστηρότητας των μέτρων (με βάση το μοντέλο του πανεπιστημίου της Οξφόρδης) που ίσχυαν στη Νορβηγία στα τέλη του 2020 δεν ξεπερνούσε το 60. Σήμερα έχει αυξηθεί στο 69.

Η δε Φινλανδία μετρά περίπου 826 θανάτους, σε πληθυσμό 5,3 εκατομμύρια, δηλαδή 149 ανά εκατομμύριο κατοίκους. Ο βαθμός αυστηρότητας των μέτρων εκεί κινείτο γύρω στο 52, όπου και παραμένει μέχρι σήμερα. Με τη σημείωση βέβαια, ότι είναι αρκούντως αραιοκατοικημένες χώρες, δίχως συνωστισμένες μεγαλουπόλεις, κάτι που καθιστά την τήρηση των αποστάσεων στις μετακινήσεις ευκολότερη.

Οι συνέπειες στην οικονομία και την κοινωνία

Όπως επισημαίνουν συχνά οι ειδικοί, οι παράμετροι που ισχύουν από χώρα σε χώρα διαφέρουν, οπότε μια απόλυτη σύγκριση στους αριθμούς είναι ανοικτή σε ερμηνείες. Αυτό δεν παύει να προβληματίζει για την αποτελεσματικότητα των περιοριστικών μέτρων, σε συνδυασμό με την κόπωση πια του κόσμου στην Ευρώπη, δεδομένου ότι σε χώρες της Ασίας η ζωή έχει επανέλθει σχεδόν πλήρως στην κανονικότητα.

Αυτό που σίγουρα είναι συγκρίσιμο μέγεθος είναι πάντως η οικονομική επίπτωση σε κάθε χώρα. Η Νορβηγία, η Σουηδία και η Φινλανδία σημείωσαν 6,3%, 8,6% και 6,4% ύφεση αντίστοιχα, δηλαδή περίπου το μισό σε σχέση με το 11,8% της ΕΕ και πολύ μικρότερο από το 18,5% της Ισπανίας ή το 19,1% του Ηνωμένου Βασιλείου. Δηλαδή, αυτές οι χώρες και εφάρμοσαν ηπιότερα περιοριστικά μέτρα, προστατεύοντας σε ένα βαθμό την οικονομική δραστηριότητα και είχαν λιγότερους θανάτους σε σχέση με άλλες χώρες στην Ευρώπη.

Παράλληλα, απέφυγαν τις μεσοπρόθεσμες και μακροπρόθεσμες συνέπειες του lockdown, όπως αυτές περιγράφονται από τις μελέτες που βλέπουν το φως της δημοσιότητας, για παράδειγμα στις ΗΠΑ. Επιδείνωση της ψυχικής υγείας, αύξηση της χρήσης φαρμάκων, κίνδυνος επιδείνωσης της σωματικής υγείας, παχυσαρκία, προβλήματα στις κοινωνικές και διαπροσωπικές σχέσεις κ.λπ. Το ερώτημα συνεπώς δεν είναι αν δικαιώνεται το σκανδιναβικό (ή το σουηδικό) μοντέλο διαχείρισης της πανδημίας, αλλά κατά πόσο πέτυχε αυτό των υπολοίπων.