Έριξε πράγματι “μαύρη πέτρα” το 33% των Ελλήνων μεταναστών της κρίσης;

Προβλήθηκε αυτές τις ημέρες μια έρευνα από το Πανεπιστήμιο Μακεδονίας, όπου οι αριθμοί δείχνουν ότι μόνο το 5% των Ελλήνων που μετανάστευσαν στο εξωτερικό μετά το 2009 θα ήθελε να επιστρέψει μέσα στην επόμενη πενταετία στην πατρίδα. Το τραγικό όμως είναι ότι ο ένας στους τρεις εκ των ερωτηθέντων μεταναστών, δηλώνει ότι δεν θα στήριζε την Ελλάδα στο εξωτερικό, λόγω των χαρακτηριστικών της! Αν και είναι όντως πιθανόν κάποια από τα συμπεράσματα της έρευνας να ευσταθούν, υπάρχουν αρκετά κενά ειδικά για τα ποσοστά, αλλά και επί της ουσίας και της μεθόδου. 

Κανείς δεν κοντοστάθηκε π.χ. στο γεγονός ότι μέσα στον ένα χρόνο που διήρκεσε αυτή η έρευνα απάντησαν μόνον 565 άτομα από το μισό εκατομμύριο των Ελλήνων που έχει μεταναστεύσει στο εξωτερικό μετά το 2009. Επίσης στο γεγονός ότι δεν γίνεται επιμερισμός των απαντήσεων ανάλογα με το προφίλ όσων ανταποκρίθηκαν, ειδικά στο θέμα της απαξίωσης της πατρίδας. Τέλος, δεν αποσαφηνίζεται το κυριότερο, δηλαδή ποιο ήταν επακριβώς το επίμαχο ερώτημα στο οποίο το 33% φέρεται να δηλώνει πως δεν θα στήριζε την Ελλάδα;

Γενικόλογα, οι περισσότεροι από όσους απάντησαν στο ερωτηματολόγιο των ερευνητών αναφέρονται ως μορφωμένοι, χωρίς να δίνονται αναλυτικά στοιχεία, όπως για παράδειγμα αν η πλειοψηφία όσων δεν θέλουν να γυρίσουν ποτέ στην πατρίδα τους σπούδασε στο εξωτερικό ή στην Ελλάδα, ούτε δίνονται αναλυτικά στοιχεία για τα “οικονομικά” των μεταναστών σε σχέση πάντα με τις απαντήσεις, ούτε αναλύονται οι απαντήσεις με γνώμονα τον  χρόνο παραμονής τους έξω. Αυτό το επισημαίνουμε διότι ο καθαρά οικονομικός μετανάστης που πήγε εκεί πριν από τρία χρόνια δεν αντιμετωπίζει την ξενιτειά όπως ένας ευκατάστατος νέος ή νέα που ήδη πέρασε στο εξωτερικό πέντε χρόνια σπουδάζοντας και απλά έμεινε εν συνεχεία εκεί επειδή βρήκε μια καλοπληρωμένη δουλειά και πιθανόν δημιούργησε και οικογένεια.

Το πιο τραυματικό στοιχείο της έρευνας είναι ότι φέρει τον ένα στους τρεις Έλληνες μετανάστες να απαντά “όχι” στο ερώτημα αν θα υποστήριζε την πατρίδα του στο εξωτερικό και να επικαλείται για αυτή την απόρριψη “τα χαρακτηριστικά της”. Όμως είναι έτσι όπως φαίνονται τα πράγματα; Πώς ακριβώς τέθηκε το ερώτημα και σε ποια χαρακτηριστικά αναφερόταν;  Μήπως για παράδειγμα ρωτήθηκαν αν θα υποστήριζαν την διαφθορά στην Ελλάδα, οπότε εύλογα θα έλεγαν όχι, και αν ναι, ρωτήθηκαν παράλληλα για τη διαφθορά στο κράτος όπου τώρα ζουν; Ρωτήθηκαν για τα ελληνοτουρκικά; Για το Αιγαίο; Δεν ξέρουμε σε ποιο θέμα απάντησαν ότι δεν θα στήριζαν την Ελλάδα.

Με δείγμα μόλις 565 ατόμων…

Οι ερευνητές έδωσαν το οικονομικό προφίλ των μόλις 565 ατόμων που απάντησαν, δείγμα πολύ μικρό για οιαδήποτε έρευνα, χωρίς παράλληλα να αναλύσουν καν κατά κοινωνική ομάδα τις απαντήσεις σε θέματα εθνικά ή θρησκευτικά. Για να ακριβολογούμε, δίδεται ως στοιχείο ότι το 18% όσων απάντησαν ήταν εύποροι προτού μεταναστεύσουν, ότι το 40% δεν επιβίωνε οικονομικά και ότι οι υπόλοιποι επιβίωναν οριακά. Τώρα δηλώνει το 87% ότι πάει καλά οικονομικά, το 12% ότι περνάει οριακά και το 1% ότι δεν τα βγάζει πέρα. Οι ερευνητές όμως δεν αναλύουν καμία απάντηση κατά εισόδημα ή μορφωτικό επίπεδο ή έστω κατά χρονική παραμονή στον ξένο τόπο ή ηλικία.

Άλλες απαντήσεις δίνει ο εύπορος νέος που σπούδασε εκεί και άλλες ο ντιλιβεράς. Άλλες δίνει αυτός που απέκτησε εκεί οικογένεια και άλλες ο άγαμος. Άλλες ο γιατρός ή όποιος έχει μισθό 12.000 δολάρια στη Νέα Υόρκη και άλλες ο σερβιτόρος που παίρνει 3.000 λίρες στο Λονδίνο. Άλλες απαντήσεις δίνει ο πτυχιούχος και άλλες ο ανειδίκευτος εργάτης. Άλλες ο άνδρας και άλλες η γυναίκα. Άλλες ο 25άρης και άλλες ο 40άρης.

Πόσο αντιπροσωπευτικό ήταν το δείγμα αυτό από όλες τις κοινωνικές ομάδες; Το γεγονός ότι το βασικότερο πρόβλημα των ερωτωμένων ήταν ότι η Ελλάδα πρέπει να προωθήσει την έρευνα, δείχνει ότι η πλειοψηφία των ερωτηθέντων ήταν μάλλον πτυχιούχοι. Έπρεπε να είχε γίνει πολύ πληρέστερη ανάλυση των απαντήσεων και σίγουρα να επιδιωχθεί μεγαλύτερο δείγμα.

Μπορεί εν ολίγοις το ποσοστό της προσβλητικής για την πατρίδα μας απάντησης (ότι το 33% δεν θα την στήριζε επειδή «η χώρα ταυτίζεται με μια δομή και μια κουλτούρα αρκούντως για τους ίδιους απεχθείς») να βγαίνει από συγκεκριμένη κοινωνική ομάδα μεταναστών ή μπορεί να τους παρέσυρε ο τρόπος που τέθηκε το ερώτημα. Μπορεί και όχι βεβαίως. Όμως υπογραμμίζουμε απλά ότι δεν έχουμε τρόπο να το ξέρουμε με βάση τα στοιχεία που γνωστοποιήθηκαν και ότι ο τρόπος που τίθενται τα ερωτήματα είναι απόλυτα καθοριστικός για τα συμπεράσματα που συνάγονται.

Η έρευνα δεν μας λέει ούτε τα ποσοστά κατά χώρες, κάτι επίσης σημαντικό. Ένας μετανάστης στη Γερμανία π.χ. “πετάγεται” εύκολα στην πατρίδα και δεν του λείπει όσο εκείνου που δουλεύει στη Σαουδική Αραβία. Δεν ξέρουμε πόσοι από αυτούς τους 565 ήταν κάτοικοι Ευρώπης ή ζουν σε άλλη ήπειρο. Επίσης η έρευνα δεν μας απαντά στο θέμα των συγγενών που μπορεί να ζουν στον ίδιο τόπο με τον μετανάστη, κάτι επίσης καθοριστικό. Αλλά και η ύπαρξη ή μη ομογένειας είναι σημαντική για τις απαντήσεις των μεταναστών. Αν οι περισσότερες απαντήσεις ελήφθησαν για παράδειγμα από τη Γερμανία, όπου έχουμε μεγάλη παροικία, τα ποσοστά δεν είναι αντιπροσωπευτικά.

Θρησκεία, Πατρίδα, Κόμματα

Όσον αφορά την θρησκευτικότητα και την εθνική συνείδηση, τα ποσοστά δίνονται και πάλι χωρίς σχετική ανάλυση με τις συνιστώσες των άλλων ουσιαστικών στοιχείων (χρόνος παραμονής στο εξωτερικό, μορφωτικό επίπεδο,  ένταξη, οικονομικές απολαβές, οικογενειακή κατάσταση). Στο ερώτημα για την εθνική ταυτότητα, οι ερωτώμενοι απάντησαν ότι αισθάνονται να είναι ισχυρή σε ποσοστό 47%, μέτρια σε ποσοστό 36% και αδύναμη σε ποσοστό 16%. Στο ερώτημα για τη θρησκευτική ταυτότητα, το 56% απαντά ότι είναι αδύναμη. Στις κομματικές πεποιθήσεις η απόρριψη είναι ακόμα πιο έντονη, αφού χαρακτηρίζει αδύναμη την κομματική του ταυτότητα το 60%.

Οι ερωτηθέντες θα ήθελαν για να  επιστρέψουν στην πατρίδα το κράτος να εστιασθεί στην έρευνα και στην καινοτομία (το 38%), να εδραιωθεί η αξιοκρατία (το 28%) και να είναι το κράτος πιο συνεπές προς τον πολίτη (το 14% των ερωτηθέντων). Όπως καταλήγει η έρευνα, «οι Έλληνες μετανάστες δεν αισθάνονται ότι υπάρχει στην πράξη κανένα κίνητρο που θα μπορούσε να τοποθετηθεί στη ζυγαριά της επιλογής τους για την επιστροφή στην Ελλάδα, ενώ την ίδια στιγμή η χώρα ταυτίζεται με μια δομή και μια κουλτούρα αρκούντως για τους ίδιους απεχθείς».

Η έρευνα έγινε από το Τμήμα Διεθνών και Ευρωπαϊκών Σπουδών του Πανεπιστημίου Μακεδονίας που έδωσε επ’ αυτής και συνέντευξη Τύπου, όπου σύμφωνα με το ΑΠΕ οι παρουσιαστές του υλικού είπαν ότι όσοι απάντησαν «έχουν μια αίσθηση διαφορετικότητας ως προς τους συνομηλίκους τους που έχουν μείνει στην Ελλάδα, δηλαδή αισθάνονται ικανότεροι». Αυτό άραγε είναι μια ευγενική εκφορά του “αισθάνονται ανώτεροι” ή ότι τεχνικά σπούδασαν κάτι εδικό και διαθέτουν πλέον περισσότερα προσόντα, επειδή το αντικείμενό τους δεν διδάσκεται στην Ελλάδα επαρκώς; Και ποιο είναι αυτό το αντικείμενο;

Στον τόπο μας η δωρεάν παιδεία που έχει παρασχεθεί για παράδειγμα σε χιλιάδες Έλληνες ιατρονοσηλευτές που τώρα δουλεύουν στο εξωτερικό, εξασφαλίζεται από το βαλάντιο του Έλληνα φορολογούμενου και τα ΑΕΙ της χώρας μας παραμένουν διεθνώς σε πολύ αξιοπρεπή θέση και σειρά σε μια μεγάλη γκάμα αντικειμένων. Σε τι ακριβώς είναι ικανότεροι και έχουν μεγαλύτερη τεχνογνωσία αυτοί που αισθάνονται ικανότεροι;

Τι λέει η καθηγήτρια Ρεβέκκα Παιδή

Η επιστημονικά υπεύθυνη του έργου, αναπληρώτρια καθηγήτρια στο Τμήμα Διεθνών και Ευρωπαϊκών Σπουδών του Πανεπιστημίου Μακεδονίας, Ρεβέκκα Παιδή, ανέφερε στο ΑΠΕ – ΜΠΕ, πως το κύριο συμπέρασμα που προέκυψε από την έρευνα, είναι ότι οι περισσότεροι «δεν επιθυμούν να επιστρέψουν, ούτε σήμερα, ούτε σε έναν ορίζοντα πενταετίας και πολλοί από αυτούς ούτε σε ορίζοντα εικοσαετίας».

Η ίδια επισήμανε ότι οι άνθρωποι που έφυγαν στο εξωτερικό από την Ελλάδα, «δεν έχουν έντονη μια εθνική ή θρησκευτική ταυτότητα, αισθάνονται περισσότερο πολίτες του κόσμου, είναι ικανοποιημένοι, στην πλειοψηφία τους, από το βιοτικό επίπεδο στη χώρα όπου διαμένουν και έχουν μια αίσθηση διαφορετικότητας ως προς τους συνομηλίκους τους που έχουν μείνει στην Ελλάδα, δηλαδή αισθάνονται ικανότεροι».

Σύμφωνα με την ίδια, αυτή η νέα διασπορά είναι στην πλειοψηφία της μορφωμένη, πλέον μεταναστεύει εντός της ΕΕ καθώς με την ιδιότητα του Ευρωπαίου πολίτη είναι πιο εύκολη η μετακίνηση στη χώρα καταγωγής ενώ απουσιάζει από τους ανθρώπους αυτούς η αίσθηση νόστου που είχαν στο παρελθόν οι Έλληνες μετανάστες. Επίσης η τεχνολογία κατά τη γνώμη της έπαιξε κι αυτή το ρόλο της, επειδή με τα μέσα κοινωνικής δικτύωσης και τα κινητά τηλέφωνα με εικόνα δίνουν τη δυνατότητα άμεσης επικοινωνίας και επαφής με τους οικείους των μεταναστών στην πατρίδα.

Όσοι απάντησαν διαμένουν στη Γερμανία, στο Ηνωμένο Βασίλειο, στις ΗΠΑ, στη Σουηδία, στην Ολλανδία, στα Ηνωμένα Αραβικά Εμιράτα και σε άλλες χώρες. Η βιβλιογραφική έρευνα ξεκίνησε εν γένει το 2020, προ πανδημίας, ενώ το ερωτηματολόγιο διατέθηκε στο κοινό από τον Νοέμβριο του 2021 μέχρι τον Φεβρουάριο του 2022.

Τι άλλο μπορεί να γίνει

Η κ. Παιδή υπογράμμισε ότι «υπάρχει μισό εκατομμύριο Ελλήνων και Ελληνίδων στο εξωτερικό που αποτελούν κεφάλαιο για την Ελλάδα και το ζητούμενο πλέον είναι να υπάρξει μια νέα σχέση της Ελλάδας με αυτούς τους ανθρώπους. Κυρίως θα πρέπει να αποκατασταθεί η σχέση της πολιτείας μαζί τους με καλύτερη ενημέρωση σχετικά με τα κίνητρα όχι μόνο αν γυρίσουν αλλά και σχετικά με την κατάσταση των φορολογούμενων του εξωτερικού. Θα πρέπει να υπάρξουν κανάλια επικοινωνίας με τους Έλληνες μετανάστες του εξωτερικού και η χώρα μπορεί να δημιουργήσει τους κατάλληλους δεσμούς ώστε να τους αξιοποιήσει».

Η κ. Παιδή προσέθεσε: «Γενικότερα για τη διασπορά της κρίσης υπάρχουν κάποιες πρόσφατες μελέτες για την Πορτογαλία και την Ιρλανδία που επίσης αντιμετώπισαν οικονομική κρίση, λιτότητα και μνημόνια όμως τα συμπεράσματά τους είναι ανάλογα, δεν διαφέρουν και πολύ από την έρευνα που διενεργήσαμε. Είναι ένα φαινόμενο που δεν έχει μελετηθεί αρκετά. Τώρα οι εξελίξεις είναι δυναμικές και μελετώνται και σε άλλες χώρες».

Αναπάντητα ερωτήματα

Η έρευνα έχει σοβαρά μειονεκτήματα πέραν του μικρού δείγματος και της ασάφειας κρίσιμων ερωτημάτων, αλλά πολλά στοιχεία εμπειρικά γνωρίζουμε όλοι ότι ευσταθούν, έστω και αν τα ποσοστά δεν είναι αυτά που αναφέρουν οι συγκεκριμένοι ερευνητές. Είναι γνωστή σε όλους η αιμορραγία της Ελλάδας, όχι μόνον σε “μυαλά” αλλά και σε απόλυτους αριθμούς, καθώς ο τόπος γερνάει και όσοι μένουν να παλέψουν εδώ, δεν αποκτούν ικανό αριθμό παιδιών για οικονομικούς λόγους.

Είναι επίσης γεγονός ότι ο θρησκευτικός και πατριωτικός παράγοντας έχει ατονήσει όχι μόνον “στους έξω”, αλλά και στους Έλληνες και στις Ελληνίδες που ζουν στον τόπο τους, γεγονός όμως που χαλαρώνει ακόμα περισσότερο τους δεσμούς όταν αυτοί οι άνθρωποι, με ήδη άτονο τον πατριωτισμό, βρεθούν εκτός Ελλάδας και μάλιστα σε ένα τόπο σχετικά φιλόξενο.

Ο σημαντικότερος παράγοντας, όπως όλοι ξέρουμε, είναι ο οικονομικός, διότι αν εξαιρεθεί το ποσοστό των ευπόρων που σπούδασαν έξω και εν συνεχεία παρέμειναν έξω, οι υπόλοιποι έφυγαν από την Ελλάδα αναγκαστικά, για να επιβιώσουν. Οπότε ο άνθρωπος που φεύγει στο εξωτερικό επειδή δεν μπορεί να βιοπορισθεί στην πατρίδα του, αναγκαστικά αρχίζει ίσως να την απορρίπτει, ώστε να πονάει λιγότερο μακριά της.