Η θνησιμότητα στις 58 περιφερειακές ενότητες της Ελλάδας – Μία σύγκριση

Με αυτόν τον τρόπο καθίσταται δυνατή η σύγκριση μεταξύ των διαφόρων Π.Ε., ελέγχοντας έτσι την σχέση μεταξύ θανάτων και πληθυσμού της κάθε Περιφερειακής Ενότητας. Στο πρώτο γράφημα παρουσιάζεται ο συνολικός αριθμός των θανάτων στις 58 Π.Ε. για το  2023. Τα στοιχεία που σχετίζονται με τους θανάτους προέρχονται από την ΕΛΣΤΑΤ. Τα στοιχεία σχετικά με τον πληθυσμό της κάθε Π.Ε. βασίζονται στην απογραφή του 2021. Ο μέσος όρος των θανάτων ανέρχεται στους 13,11 ανά 1.000 κατοίκους.

Ο υψηλότερος αριθμός θανάτων καταγράφηκε στην Περιφερειακή Ενότητα Λευκάδας (20,11 ανά 1.000 κατοίκους). Αμέσως μετά ακολουθούν αυτές του Κιλκίς, των Σερρών και των Γρεβενών (16,48 έως 18,30 θανάτους ανά 1.000 κατοίκους). Επίσης, υψηλότερα ποσοστά από τον μέσο όρο θανάτων ανά 1.000 κατοίκους εμφανίζουν οι Π.Ε. της Καστοριάς (14,74 ανά 1.000 κατοίκους), της Αρκαδίας, των Νήσων της Αττικής, της Δράμας, της Λακωνίας, των Τρικάλων, της Καρδίτσας, της Φθιώτιδας και της Άρτας (16,48 θάνατοι ανά 1.000 κατοίκους).

Γύρω από τον μέσο όρο των 13,11 θανάτων ανά 1.000 κατοίκων βρίσκονται 19 Π.Ε., εκ των οποίων τον χαμηλότερο αριθμό θανάτων εμφανίζει η Περιφερειακή Ενότητα Κέρκυρας (12,9 ανά 1.000 κατοίκους) και τον υψηλότερο αριθμό η Π.Ε. Έβρου (14,65 ανά 1.000 κατοίκους). Στην κατηγορία των 11,05 έως 12,86 θανάτων ανά 1.000 κατοίκους απαντώνται 14 Π.Ε., με την Περιφερειακή Ενότητα Δυτικού Τομέα Αθηνών να βρίσκεται στην χαμηλότερη θέση (11,12 ανά 1.000 κατοίκους) και την Π.Ε. Ευρυτανίας στην υψηλότερη (12,74 ανά 1.000 κατοίκους).

Δέκα Π.Ε. εμφανίζουν έναν αριθμό θανάτων που κυμαίνεται ανάμεσα στους 9,23 έως 11,05 θανάτους ανά 1.000 κατοίκους. Τον χαμηλότερο αριθμό θανάτων εμφανίζουν τα Δωδεκάνησα και η Π.Ε. Ιθάκης/Κεφαλληνίας. Τέλος, στο Γράφημα 1 εμφανίζεται το Άγιο Όρος με γκρίζο χρώμα. Λόγω του αυτοδιοίκητου του Αγίου Όρους δεν υπάρχουν από την ΕΛΣΤΑΤ καταχωρημένα στοιχεία σχετικά με τον αριθμό των θανάτων.

Το ερώτημα που δικαίως γεννάται με την αποτύπωση των θανάτων ανά Π.Ε. στο Γράφημα 1 είναι, εάν η σειρά κατάταξης των διαφόρων Π.Ε. είναι τυχαία ή όχι. Προς απάντηση αυτού του ερωτήματος υπολογίσαμε για την χρονική περίοδο 2015-2022 τον αριθμό των θανάτων εκείνων των Π.Ε., που το έτος 2023 βρίσκονται στις 20 πρώτες θέσεις όσον αφορά τους θανάτους ανά 1.000 κατοίκους. Στον Πίνακα 1 καταγράφονται λοιπόν τα στοιχεία αυτά για τις 20 Π.Ε. το 2023 με τον υψηλότερο αριθμό θανάτων ανά 1.000 κατοίκους. Τα στοιχεία αυτά αντλήθηκαν επίσης από την ΕΛΣΤΑΤ. Ενώ η αναγωγή των θανάτων ανά 1.000 κατοίκους τα έτη 2016-2023 βασίζεται στην πληθυσμιακή απογραφή του 2021, για το έτος 2015 βασίζεται στην πληθυσμιακή απογραφή του 2011.

Τί δείχνουν τα στοιχεία 

Όπως φαίνεται στον Πίνακα 1, η Π.Ε. Λευκάδας εμφανίζει την υψηλότερη θνησιμότητα ανά 1.000 κατοίκους το 2023. Το ίδιο ισχύει και για τα υπόλοιπα έτη, με εξαίρεση τα έτη 2021 και 2020, όπου βρίσκεται στη δεύτερη και τέταρτη θέση αντίστοιχα, με τον αριθμό των θανάτων ανά 1.000 κατοίκους να είναι 21,3 και 21,6. Συνολικά ο μέσος όρος θανάτων ανά 1.000 κατοίκους στην Π.Ε. Λευκάδας είναι 20,5 και είναι ο υψηλότερος σε όλη την Ελλάδα. Στην δεύτερη υψηλότερη θέση με βάση τον μέσο όρο θανάτων βρίσκεται η Π.Ε. Σερρών με 18,6 θανάτους ανά 1.000.

Το έτος 2023 οι Σέρρες βρίσκονταν στην 3 θέση με 17,9 θανάτους ανά 1.000 κατοίκους. Η Περιφερειακή Ενότητα Κιλκίς κατέχει το 2023 την τέταρτη υψηλότερη θέση στους θανάτους ανά 1.000 κατοίκους, ενώ από άποψη μέσου όρου για την περίοδο 2015-2023 βρίσκεται στη τρίτη θέση με 17,2 θανάτους ανά 1.000 κατοίκους. Στη τέταρτη θέση βρίσκονται τα Γρεβενά, τα οποία το 2023 εμφανίζουν τον δεύτερο υψηλότερο αριθμό θανάτων ανά 1.000 κατοίκους. Στην πέμπτη υψηλότερη θέση του μέσου όρου θανάτων βρίσκεται η Δράμα, η οποία το 2023 κατείχε την δέκατη θέση με 15 θανάτους ανά 1.000 κατοίκους.

Βλέπουμε λοιπόν, πως η κατάταξη των Π.Ε. σε σχέση με την υψηλή θνησιμότητα το 2023 σχετίζεται με την κατάταξη τους στα προηγούμενων έτη. Το ίδιο ισχύει και για τις Π.Ε. με χαμηλή θνησιμότητα, όπως φαίνεται καθαρά στον Πίνακα 2. Το 2023 η Περιφερειακή Ενότητα Κεφαλληνίας & Ιθάκης βρίσκεται στην τελευταία θέση (58η) θνησιμότητας με 7,4 θανάτους ανά 1.000 κατοίκους. Τα έτη 2015-2023 ο μέσος όρος θανάτων αυτής της Π.Ε. ανέρχεται στους 8,5 θανάτους ανά 1.000 κατοίκους και καταλαμβάνει την 57η θέση στον πίνακα θνησιμότητας. Ομοίως, η Π.Ε. του πρώην νομού Δωδεκανήσου βρίσκεται στην 57η θέση το 2023 και στην 58η θέση με βάση τον μέσο όρο θανάτων ανά 1.000 κατοίκους, την περίοδο 2015-2023.

Η Π.Ε. Δυτικού Τομέα Αθηνών καταλαμβάνει την 56η θέση του μέσου όρου θνησιμότητας με 9,3 θανάτους ανά 1.000 κατοίκους και την 53η θέση το 2023. Η Π.Ε. Ηρακλείου βρίσκεται στην 55η θέση από άποψη μέσου όρου θανάτων και επίσης στην 55η θέση στους θανάτους ανά 1.000 κατοίκους το 2023. Συνολικά, τα στοιχεία που καταγράφονται στους Πίνακες 1 και 2 συνηγορούν στο ότι οι διαφορές στην θνησιμότητα των Π.Ε. κάθε άλλο παρά τυχαίες είναι. Τους λόγους για τους οποίους συμβαίνει αυτό θα προσπαθήσω να αναπτύξω στο τελευταίο κομμάτι αυτού του άρθρου, αφού εστιάσω στον ρόλο της ηλικιακής κατανομής του πληθυσμού.

Οι θάνατοι ανά Περιφερειακή Ενότητα

Ο συνολικός αριθμός θανάτων ανά 1.000 κατοίκους μιας Π.Ε. παραβλέπει τον ρόλο της ηλικιακής κατανομή στην θνησιμότητα των κατοίκων της. Στους Πίνακες 3 έως 5 προβάλλεται η θνησιμότητα της κάθε Π.Ε. ανά 1.000 κατοίκους, καθώς επίσης και η σειρά κατάταξης της κάθε Π.Ε. (περιληπτικά παρουσιάζονται τα στοιχεία των Πινάκων στους χάρτες του Παραρτήματος στο τέλος). Εντός των παρενθέσεων αναγράφεται η τιμή της θνησιμότητας ανά 1.000 κατοίκους. Εκτός των παρενθέσεων αναγράφεται η σειρά κατάταξης της κάθε Π.Ε. σε σχέση με την τιμή της θνησιμότητας.

Οι 20 πρώτες Π.Ε. με θνησιμότητα σημαντικά υψηλότερη του μέσου όρου εμφανίζονται με κόκκινο υπόβαθρο. Για παράδειγμα, η Λευκάδα βρίσκεται συνολικά στην υψηλότερη (1) θέση από άποψη θνησιμότητας με 20,11 θανάτους ανά 1.000 κατοίκους. Ο μέσος όρος θνησιμότητας στο σύνολο του πληθυσμού της χώρας είναι, όπως προαναφέρθηκε, 13,11 ανά 1.000 κατοίκους. Για αυτό τον λόγο η τιμή θνησιμότητας της Λευκάδας είναι με κόκκινο υπόβαθρο.

Σύμφωνα με τους πίνακες 3 έως 5 οι 20 Π.Ε. με θνησιμότητα σημαντικά υψηλότερη από τον μέσο όρο (0,37) θνησιμότητας ανά 1.000 κατοίκους ηλικίας έως 9 ετών είναι οι Π.Ε. Λευκάδας, Ξάνθης, Ροδόπης, Δυτικής Αττικής, Καστοριάς, Αχαΐας, Γρεβενών, Κέρκυρας, Κεφαλληνίας και Ιθάκης, Αρκαδίας, Ηλείας, Πειραιώς, Πρώην Νομού Δωδεκανήσου, Πρεβέζης, Μαγνησίας & Σποράδων, Χαλκιδικής, Χανίων, Άρτας, Έβρου και Ρεθύμνου. Στην ηλικιακή ομάδα των 10 έως 19 ετών σημαντικά υψηλότερες τιμές από τον μέσο όρο των 0,15 θανάτων ανά 1.000 κατοίκους εμφανίζουν οι Π.Ε. Καβάλας & Θάσου, Λασιθίου, Βοιωτίας, Τρικάλων, Πρώην Νομού Κυκλάδων, Πέλλας, Χανίων, Ξάνθης, Ηλείας, Λακωνίας, Σάμου & Ικαρίας, Αιτωλοακαρνανίας, Καστοριάς, Φθιώτιδας, Βορείου Τομέα Αθηνών, Έβρου, Ημαθίας, Φλώρινας, Μαγνησίας & Σποράδων και Κεντρικού Τομέα Αθηνών.

Ο μέσος όρος θνησιμότητας στην ηλικιακή ομάδα των 20 έως 29 ετών ανέρχεται στους 0,39 θανάτους ανά 1.000 κατοίκους. Ο 20 Π.Ε. με την υψηλότερη θνησιμότητα είναι οι Π.Ε. Θεσπρωτίας, Ροδόπης, Κορίνθου, Καρδίτσας, Δυτικής Αττικής, Αιτωλοακαρνανίας, Λέσβου και Λήμνου, Ημαθίας, Αχαΐας, Πέλλας, Κέρκυρας, Νήσων Αττικής, Ζακύνθου, Λάρισας, Βοιωτίας, Μεσσηνίας, Πειραιά, Πρέβεζας και Κοζάνης.

Όσον αφορά την ηλικιακή ομάδα των 30 έως 39, ο μέσος όρος θνησιμότητας ανέρχεται στους 0,61 θανάτους ανά 1.000 κατοίκους. Ιδιαίτερα υψηλή θνησιμότητα εμφανίζουν οι Π.Ε. Ευρυτανίας, Μεσσηνίας, Εύβοιας, Λέσβου & Λήμνου, Βοιωτίας κ.α. Σε σχέση με την ηλικιακή κατηγορία των 40 έως 29 ετών ο μέσος όρος θνησιμότητας ανέρχεται στους 1,46 θανάτους ανά 1.000 κατοίκους. Οι Π.Ε. με την υψηλότερη θνησιμότητα είναι οι Π.Ε. Δυτικής Αττικής, Νήσων Αττικής, Μαγνησίας & Σποράδων, Ροδόπης, Πέλλας κ.α. Ο μέσος όρος θνησιμότητας της ηλικιακής ομάδας των 50 έως 59 ετών είναι 3,99 ανά 1.000 κατοίκους με τις Π.Ε. Φθιώτιδας, Βοιωτίας, Ημαθίας, Λασιθίου, Κορίνθου κ.α. να κατέχουν από τις υψηλότερες θέσεις.

Όσον αφορά την ηλικιακή ομάδα των 60 έως 69 ετών ο μέσος όρος θνησιμότητας ανέρχεται στους 9,71 θανάτους ανά 1.000 κατοίκους. Οι Π.Ε. με την υψηλότερη θνησιμότητα είναι οι Λευκάδας, Έβρου, Βοιωτίας, Δυτικής Αττικής, Νήσων Αττικής, Αργολίδας κ.α. Στην ηλικιακή ομάδα των 70 έως 79 ετών ο μέσος όρος θνησιμότητας είναι 24,73 με τις Π.Ε Λευκάδας, Δ. Αττικής, Πειραιώς, Ξάνθης, Κορίνθου κ.α. να εμφανίζουν την υψηλότερη θνησιμότητα. Τέλος, στην ηλικιακή ομάδα των 80 ετών και άνω ο μέσος όρος ανέρχεται στους 102,98 θανάτους ανά 1.000 κατοίκους. Οι Π.Ε με την υψηλότερη θνησιμότητα είναι οι Λευκάδας, Ξάνθης, Ζακύνθου, Δυτικής Αττικής, Νήσων Αττικής, Φθιώτιδας κ.α.

Ιδιαίτερο ενδιαφέρον για την αξιολόγηση της θνησιμότητας ανά Π.Ε. παρουσιάζει η ταυτόχρονης παρατήρηση της υψηλής θνησιμότητας ανά ηλικιακή κατηγορία. Για παράδειγμα οι Π.Ε. Πειραιώς και Ξάνθης (βλ. Πίνακα 4 και 5) εμφανίζουν σε 8 ηλικιακές κατηγορίες υψηλή θνησιμότητα. Στην μόνη ηλικιακή ομάδα που δεν εμφανίζουν υψηλή θνησιμότητα είναι η ηλικιακή ομάδα των 10-19 για την Π.Ε. Πειραιώς και η ηλικιακή ομάδα των 20 έως 29 για την Π.Ε. Ξάνθης. Σε 7 ηλικιακές ομάδες εμφανίζουν υψηλή θνησιμότητα οι Π.Ε Λευκάδας (βλ. Πίνακα 3), Πέλλας (βλ. Πίνακα 3), Μαγνησίας & Σποράδων (βλ. Πίνακα 4) και Δυτικής Αττικής (βλ. Πίνακα 5). Σε 6 ηλικιακές ομάδες εμφανίζουν υψηλή θνησιμότητα οι Π.Ε. Νήσων Αττικής (βλ. Πίνακα 3) και Κορινθίας (βλ. Πίνακα 3).

Ενώ οι Π.Ε. Καστοριάς (βλ. Πίνακα 3), Έβρου (βλ. Πίνακα 3 και Ροδόπης (βλ. Πίνακα 4) εμφανίζουν υψηλή θνησιμότητα σε 5 ηλικιακές κατηγορίες. Σε 4 ηλικιακές κατηγορίες εμφανίζουν υψηλή θνησιμότητα οι Π.Ε. Τρικάλων ((βλ. Πίνακα 3), Καβάλας & Θάσου (βλ. Πίνακα 3), Αργολίδας (βλ. Πίνακα 3), Ημαθίας (βλ. Πίνακα 4), Βοιωτίας (βλ. Πίνακα 4) και Ζακύνθου (βλ. Πίνακα 5). Επίσης, η Π.Ε. Δράμας παρουσιάζει υψηλή θνησιμότητα μόνο στις ηλικιακές κατηγορίες των 40-49, 50-59 και 60-69 ετών (βλ. Πίνακα 3). Επιπλέον, η Π.Ε. Εύβοιας εμφανίζει μόνο στις ηλικιακές κατηγορίες των 30-39, 40-49 και 50-59 (βλ. Πίνακα 4) υψηλή θνησιμότητα. Επίσης ενδιαφέρον παρουσιάζει η περίπτωση της Π.Ε. Θεσπρωτίας που εμφανίζει υψηλή θνησιμότητα μόνο στις ηλικιακές κατηγορίες (κυρίως νέων) των 20-29, 30-39 και 40-49 ετών (βλ. Πίνακα 4).

Η αιτία θανάτων

Από τα παραπάνω διαφαίνεται πως υπάρχουν σημαντικές διαφορές ανάμεσα στις 58 Π.Ε. σε σχέση με την θνησιμότητα. Με εξαίρεση την ηλικιακή ομάδα των 80 ετών και άνω, οι διαφορές αυτές μόνο τυχαίες δεν μπορεί να είναι. Ποια είναι λοιπόν η αιτία αυτού του φαινομένου; Αυτό το ερώτημα θα μπορούσε να απαντηθεί πολύ εύκολα, εάν υπήρχαν στοιχεία σε σχέση με την αιτία των θανάτων ανά Π.Ε. και ηλικιακή ομάδα. Δυστυχώς, ενώ τα στοιχεία αυτά υπάρχουν, δεν έχουν (ακόμα;) δημοσιευθεί από τις αρμόδιες υπηρεσίες. Τα πιο επίκαιρα στοιχεία που έχει δημοσιεύσει η ΕΛΣΤΑΤ αφορούν τις αιτίες θανάτων για το 2021.

Τα στοιχεία αυτά παρουσιάζονται στο Γράφημα 2. Η συχνότερη αιτία θανάτων για το έτος 2021 με 32,4% (46.607) αφορούσε νοσήματα του κυκλοφορικού συστήματος όπως εγκεφαλικά και καρδιακά νοσήματα. Οι καρκίνοι αποτελούσαν με 21,3% (30.675) την δεύτερη συχνότερη αιτία θανάτων το 2021. Στην τρίτη θέση με 11,4% (16.343) βρισκόταν οι θάνατοι από COVID-19. Ένα 3,5% (5.066) των θανάτων οφειλόταν σε δυστυχήματα και ανθρωποκτονίες.

Ιατρικές παθήσεις, δυστυχήματα και εγκληματικές ενέργειες αποτελούν, λοιπόν, τις κυριότερες αιτίες θανάτων. Σίγουρα κάποιες παθήσεις αυξάνονται με την γήρανση του πληθυσμού. Η γήρανση του πληθυσμού δεν αποτελεί όμως την μοναδική αιτία θανάτων στην χώρα. Κατά την άποψη μου, ένα σημαντικό μέρος των θανάτων οφείλεται στις υγειονομικές υποδομές, στις περιβαλλοντολογικές συνθήκες, στην πληθυσμιακή πυκνότητα, στην κατάσταση των οδικών δικτύων, καθώς επίσης και στις δυνατότητες πρόληψης και καταπολέμησης της εγκληματικότητας.

Οι παράγοντες αυτοί συνιστούν γενικότερα την ποιότητα ζωής μιας περιοχής. Επομένως, σημαντικές διαφορές στην ποιότητα ζωής ανά Π.Ε. εξηγούν σε μεγάλο βαθμό τις διαφορές στην θνησιμότητά τους. Οι κρατικοί φορείς θα πρέπει να ασχοληθούν σοβαρά με την ανάλυση των δεδομένων της ΕΛΣΤΑΤ (κυρίως των αδημοσίευτων) και να προβούν σε στοχευμένες λύσεις. Εάν κάποτε συμβεί αυτό, η μείωση της θνησιμότητας στην χώρα μας θα είναι εντυπωσιακή!