Κολχικίνη κατά κορονοϊού – Φάρμακο και δηλητήριο από την αρχαιότητα

Στην μάχη κατά του κορονοϊού έχει μπει από πέρυσι και η κολχικίνη, ένα γνωστό και φτηνό καρδιολογικό φάρμακο. Η επιτροπή λοιμωξιολόγων του υπουργείου Υγείας έδωσε από νωρίς το πράσινο φως να χορηγείται σε ορισμένους ασθενείς με κορονοϊό, πάντα με συνταγή ιατρού. Είχε προηγηθεί μία καναδική ιατρική μελέτη, στην οποία συμμετείχε και η Ελλάδα, η οποία έδειξε ότι η χορήγηση κολχικίνης σε ασθενείς με κορονοϊό, «μείωσε κατά 44% την θνητότητα, κατά 25% τη νοσηλεία και κατά 50% την ανάγκη διασωλήνωσης», σύμφωνα με τον καρδιολόγο Σπύρο Δευτεραίο, τον Εθνικό Συντονιστή της μελέτης στην Ελλάδα.

Η θεραπευτική σημασία της κολχικίνης ήταν γνωστή στην ιατρική τέχνη από τα χρόνια της αρχαιότητας και ο πατέρας της ιατρικής Ιπποκράτης την αξιοποιεί κατά των γαστρικών καρκίνων (οι δεύτεροι σε συχνότητα εμφάνισης στην εποχή του, μετά τον καρκίνο του μαστού) και της ουρικής αρθρίτιδας. Το αξιοσημείωτο απορρέει από το γεγονός ότι δεν χρησιμοποιούσε τους όρους “φῦμα”, “ἕλκος”, “οἴδημα”, που χαρακτηρίζουν διαφόρων μορφών νεοπλασίες, αλλά αντίθετα είχε εισαγάγει έναν νέο στην ιατρική ορολογία, τον όρο “καρκῖνος”.

Ο μεγαλοφυής ερευνητής, είχε επινοήσει μία μονολεκτική περιγραφή της πάθησης, παρατηρώντας πως οι φλέβες στην καρκινική νεοπλασία πληρούνται σχεδόν μελανού αίματος μεγαλύτερης πυκνότητας, με συνέπεια να διακρίνονται με ευχέρεια και να αναπτύσσονται, όπως τα άκρα των συνώνυμων δεκάποδων οστρακόδερμων, από τα οποία δανείζεται την ονομασία (“καρκῖνοι”, δηλαδή καβούρια). Χρησιμοποιεί επίσης παράγωγους όρους, όπως “καρκίνωμα”, “καρκίνια”, αλλά και το ρήμα “καρκινοῶ”, όπως και τους παράγωγους τύπους “καρκινοῦσθαι” και “καρκινωθῆναι”.

Ουσιαστικά περιγράφει μονολεκτικά την μετεξέλιξη μίας καλοήθους νεοπλασίας σε κακοήθη όγκο, με παράδειγμα συγκεκριμένα σημεία της γυναικείας μήτρας (τράχηλος, σάλπιγγες και ευρύτερα το εσωτερικό της), εννοώντας παράλληλα και την σκλήρυνση των ιστών της κακοήθους νεοπλασίας. Δυστυχώς η άκρως ενδιαφέρουσα πραγματεία του με τίτλο περί “Περί καρκινώσεων”, που αναφέρεται από τον σχολιαστή του Βακχείο από την Τανάγρα, έναν διάσημο ιατρό και φαρμακολόγο του 3ου προχριστιανικού αιώνα, δεν διασώζεται.

Δυνάμει δηλητήριο

Όμως λόγω του ότι οι τσαρλατάνοι αποτελούν διαχρονικό φαινόμενο, μερικές δεκαετίες αργότερα, στην εκπληκτική του πραγματεία με τίτλο “Περί φυτών ιστορίας”, ο ευρηματικός επιστήμονας Θεόφραστος, προειδοποιεί πως η κολχικίνη αποτελεί ένα από τα τοξικότερα και περισσότερο θανατηφόρα δηλητήρια. Η αυστηρή προειδοποίηση ενημερώνει τους αναγνώστες πως οποιοσδήποτε χρήστης, πλην των εξειδικευμένων φαρμακολόγων, αποτελεί έναν δυνάμει δολοφόνο.

Η πηγή της κολχικίνης είναι το κολχικόν, γνωστό και ως δαφνάκι ή φθινοπωρινός κρόκος, του οποίου πολτοποιούνται και βράζονται οι βολβοειδείς σπόροι σε διάλυμα οίνου. Ο διάσημος ιατρός και βοτανολόγος Πεδάνιος Διοσκουρίδης που αναφέρεται στα τοξικά χαρακτηριστικά, αλλά και τις ιαματικές ιδιότητες κατά της ουρικής αρθρίτιδας, συμπεριλαμβάνει και φυτά του γένους των κανθαρωδών (Vinca), από τα οποία στην εποχή μας παράγονται σκευάσματα όπως η vincristine και η vinblastine, επισημαίνοντας πως οφείλουν να χρησιμοποιηθούν πριν τα οιδήματα εισέλθουν σε πυώδη κατάσταση, ώστε να έχουν ουσιαστικό αποτέλεσμα. Όπως και η κολχικίνη πρόκειται για αλκαλοειδή, τα οποία συμπεριλαμβάνονται σε όλα τα χημειοθεραπευτικά πρωτόκολλα.

Κατά τον 6ο μεταχριστιανικό αιώνα ο ιατρός Αλέξανδρος από τις Τράλλεις, επαναλαμβάνει φορτικά πως η κολχικίνη αποτελεί σωτήριο σκεύασμα κατά της ουρικής αρθρίτιδας, αλλά με την πάροδο των αιώνων περιθωριοποιείται, κυρίως λόγω των σοβαρών γαστροεντερικών διαταραχών που προκαλεί, παύοντας να χρησιμοποιείται ακόμα και ως καθαρτικό, παρά την αποτελεσματικότητά της.

Οι φαρμακολόγοι δοκιμάζουν το σίλυβον

Στα αρχαία χημειοθεραπευτικά πρωτόκολλα συμπεριλαμβάνεται και το σίλυβον, το γνωστό ταπεινό γαϊδουράγκαθο, του οποίου ο οπός χρησιμοποιείται κυρίως κατά των ηπατικών παθήσεων, αλλά και για την καταπολέμηση συμπτωμάτων μελαγχολίας, που θεωρούνται από την τότε ιατρική τέχνη, πρόδρομα πιθανών καρκινογενέσεων.

Οι φαρμακολόγοι εκείνης της εποχής έχουν παρατηρήσει πως σχεδόν όλα τα φυτοφάγα οικόσιτα ζώα, αποφεύγουν να καταναλώνουν σίλυβον, λόγω της υψηλής περιεκτικότητας σε ποτάσα (ισχυρό δηλητήριο), διότι αναστέλλει της κυκλοφορία του οξυγόνου. Συμπεραίνουν πως ο ανασταλτικός παράγοντας που παρατηρούν ίσως αποδειχθεί αποτελεσματικός κατά των εκφυλιστικών παθήσεων, στοιχείο που τους προτρέπει να το δοκιμάσουν.

Ιαματική Δράση και Θεραπευτική Αγωγή

Έχει αποδειχθεί πειραματικά πως η κολχικίνη περιορίζει την ανάπτυξη όγκων με χρήση δόσεων της τάξης των 0,05 έως 0,10 mg/kg, προκαλώντας την απόπτωση τους. Το εύρημα της απόπτωσης συνδέεται με την κασπάση-3, μία πρωτεάση που ενεργοποιείται από την κολχικίνη, μέσω των μιτοχονδριακών, αποπτωτικών διαδρόμων.

Όμως, οι υπερβολικές δόσεις αποδεικνύονται τοξικές, βλάπτοντας την αναπαραγωγή πρωτεϊνών και επηρεάζοντας την λειτουργία των κυττάρων, μέσω μείωσης της ενδοκύτωσης και της εξωκύτωσης (δηλαδή της πρόσληψης και αποβολής ουσιών λειτουργικά απαραίτητων), αλλά και της κυτταρικής κινητικότητας, με συνέπεια την διακοπή λειτουργίας των κυττάρων της καρδιάς, την πολυοργανική ανεπάρκεια και τον θάνατο.

Δόσεις της τάξης των 1,2 mg ανά ημέρα περιορίζουν τις αρνητικές επιπτώσεις του άλγους και της ουρικής αρθρίτιδας, ενώ μεγαλύτερες της τάξης των 4,8 mg ανά εξάωρο πιστοποιούνται ως ιδιαίτερα αποτελεσματικές κατά των σοβαρών πόνων, αλλά προκαλούν ισχυρές παρενέργειες, με κυριότερες την διάρροια, τη ναυτία και την έντονη τάση προς έμετο.

Η προειδοποίηση του Θεόφραστου

Στην σύγχρονη φαρμακολογία κατατάσσεται στα αντιφλεγμονώδη και χρησιμοποιείται κυρίως κατά της ουρικής αρθρίτιδας και της περικαρδίτιδας. Όσον αφορά το σίλυβον, ή μέγα κενταύριον κατά τον Διοσκουρίδη, πιστοποιείται πως η αντιϊκή του δράση κατά της ηπατίτιδας C, περιλαμβάνει την αποτροπή πολλαπλασιασμού μίας πολυμεράσης, ζωτικής για τον πολλαπλασιασμό του ιού. Σύγχρονες κλινικές δοκιμές στοιχειοθετούν πως δυνητικά εξαφανίζει από τον οργανισμό τους ιούς της ηπατίτιδας C και του HIV, μετά από δύο εβδομάδες ενδοφλέβιας χορήγησης σιλυβινίνης.

Ο οπός αποδεικνύεται πως εμφανίζει ισχυρή αντικαρκινική δραστηριότητα σε προκλινικές δοκιμές, προκαλώντας απόπτωση καρκινικών κυττάρων του ορθού και του μαστού, ενώ αποτρέπει την ανάπτυξη καρκίνων του δέρματος. Η τελευταία ευεργετική παρενέργεια εντοπίζεται με την έκθεση του οπού σε υπεριώδη ακτινοβολία (προκαλεί καρκινογενέσεις), λόγω του ότι δεν δρα απλώς με την μορφή των γνωστών αντιηλιακών, αλλά σχηματίζει φραγές στους διαδρόμους μεταγωγής των καρκινικών κυττάρων. Οι έρευνες κατά του καρκίνου του προστάτη με χορήγηση 13 gr φυτοσώματος σιλυβίνης ανά εικοσιτετράωρο σε υγρή μορφή (λήψη από το στόμα), δεν έχουν πάντως αποδώσει απτά αποτελέσματα στο στάδιο των προκλινικών δοκιμών.

Λόγω της τοξικότητας αυτών των ουσιών, τα σκευάσματα που τις περιέχουν και διακινούνται ελεύθερα μέσω διαδικτύου, δεν πρέπει να χρησιμοποιούνται χωρίς την συνδρομή ιατρού. Η αυστηρή και πένθιμη προειδοποίηση του Θεοφράστου πως χωρίς την συνδρομή φαρμακολόγου είναι θανατηφόρα, αποτελεί διαχρονικά την καλύτερη ίσως συνταγή.