Ποιο είναι το μοτίβο συμπεριφοράς ενός εν δυνάμει γυναικοκτόνου

Πολλά τα ερωτηματικά, κυρίως το “γιατί”, γιατί ένας άνθρωπος να επιλέξει να σκοτώσει την σύντροφο, την γυναίκα του και μητέρα του παιδιού του. Παρόλο που αυτή η αποτροπιαστική κατάληξη δεν είναι συνηθισμένη, ωστόσο γίνεται αρκετά συχνά, ώστε να μας κάνει να ανατριχιάζουμε και να προσπαθούμε να δώσουμε εξηγήσεις για το σκοτεινό κομμάτι της ψυχής του ανθρώπου που διέπραξε τέτοιο έγκλημα.

Ας ξεκινήσουμε από τα απλά: όταν μιλάμε για κάποιον άντρα που ασκεί βία στη γυναίκα του τον θεωρούμε σύζυγο, σύντροφο, ή εραστή. Δεν τον σκεφτόμαστε με όρους ψυχοπαθολογίας, όπως νάρκισσος, κοινωνιοπαθής, ψυχοπαθής, κοκ. Ο όρος που επικρατεί όταν ο σύντροφος σκοτώσει την σύντροφο του είναι “έγκλημα πάθους”, αλλά αυτό είναι κάτι περιορισμένο. Συμβαίνει ως αυθόρμητη αντίδραση όταν υπάρξει μία αφορμή που δημιουργήσει μεγάλη συναισθηματική ένταση και στη συνέχεια αρπάξει ο σύντροφος ένα όπλο ή κάποιο εργαλείο και καταφερθεί εναντίον της συντρόφου, αφαιρώντας της τη ζωή.

Αυτό είναι ένα επιχείρημα που παρουσιάζεται στο δικαστήριο, για να μετριαστεί η ποινή του δολοφόνου. Δυστυχώς όμως ο φόνος είναι φόνος. Και ο λόγος που ακόμα χρησιμοποιούμε τον όρο “έγκλημα πάθους” είναι επειδή ορίζουμε την οικογενειακή βία ως πρόβλημα διαχείρισης θυμού του συντρόφου. Όμως ο δολοφόνος έχει ένα συγκεκριμένο μοτίβο συμπεριφοράς που φαίνεται αν ρίξουμε μία ματιά στο παρελθόν του.

Αυτό δε σημαίνει ότι έχει διαπράξει και άλλη δολοφονία, αλλά ότι έχει ένα, πρώτον, συγκεκριμένο μοτίβο συμπεριφοράς και, δεύτερον, κίνητρα για την συμπεριφορά και την πράξη του. Πρόκειται για άνθρωπο που ασκεί καταναγκαστικό έλεγχο στους άλλους, είτε γενικά στον κοινωνικό ή εργασιακό του περίγυρο, είτε στις ερωτικές συντρόφους του. Τα οκτώ στάδια του καταναγκαστικού ελέγχου είναι τα εξής:

• Ιστορικό προ σχέσεων: Βίαιη συμπεριφορά και ποινικό μητρώο (όπως στην περίπτωση του γυναικοκτόνου των Αγίων Αναργύρων) ισχυρισμοί ότι οι πρώην κοπέλες του είχαν κάποιο πρόβλημα.
• Συμπεριφορές πρώιμης σχέσης: Ερωτεύεται με την πρώτη ματιά, είναι παθιασμένος, ζηλιάρης, δεσμεύεται πολύ σύντομα.
• Συμπεριφορές σχέσεων: δείκτες κινδύνου όπως φωνές, ξεσπάσματα θυμού, εκρήξεις, κακή συμπεριφορά.
• Πιθανή αιτία ανθρωποκτονίας: καυγάδες, διαφωνίες, χωρισμός, προβλήματα υγείας, οικονομικά προβλήματα, απειλές ή φήμες.
• Κλιμάκωση-συχνότητα, σοβαρότητα, καταδίωξη, επιμονή.
• Αλλαγή στη σκέψη, θέλει να έχει ακόμα περισσότερο τον έλεγχο της συζύγου-συντρόφου.
• Σχεδιασμός: Αγορά όπλων, σκάψιμο τάφων, χειριστικές συμπεριφορές,
  οργάνωση του φόνου και του άλλοθι.
• Ανθρωποκτονία: Αγνοούμενη γυναίκα, άρνηση ότι το έκανε, κατηγορεί άλλους, πέφτει σε αντιφάσεις, ισχυρίζεται ότι ήταν ατύχημα, εξομολόγηση.

Ιστορικό άσκησης βίας

Η προηγούμενη συμπεριφορά ενός ανθρώπου είναι ο καλύτερος δείκτης που προβλέπει τη μελλοντική του συμπεριφορά. Οι άνθρωποι που ασκούν οικογενειακή-έμφυλη βία ή φτάνουν ως τον φόνο, συχνά έχουν ένα ιστορικό άσκησης βίας ή υπερβολική ανάγκη να ασκούν έλεγχο στους γύρω τους. Πώς μαθαίνουμε αυτό το ιστορικό; Δεν είναι μόνο τι λένε οι άλλοι για κάποιον, αλλά και τι λέει ο ίδιος για τον εαυτό του.

Ο άντρας που μιλάει απαξιωτικά για την πρώην “τρελή” σύντροφό του ή που καυχιέται ότι «θα έσπαζε τα μούτρα της πρώην του» αν δεν τον κρατούσαν οι φίλοι του, δίνει μία ξεκάθαρη περιγραφή και διάγνωση του ποιος είναι. Δυστυχώς όμως, όταν μία γυναίκα είναι ερωτευμένη δε βλέπει τις ενδείξεις και δε λαμβάνει υπόψη το καμπανάκι κινδύνου. Θεωρεί ότι η ίδια είναι διαφορετική περίπτωση, ότι ο έρωτας με τον σύντροφό της είναι κάτι το μοναδικό και μεγαλειώδες και ο λόγος που φέρθηκε βίαια στο παρελθόν σχετίζεται με τις καταστάσεις και την πρώην του, και όχι με τον ίδιο.

Κάτι το οποίο βέβαια δεν ευσταθεί. Και όταν οι άνθρωποι ερωτεύονται, όταν ο έρωτας είναι κεραυνοβόλος και με την πρώτη ματιά, πέφτουν με τα μούτρα και δεν κάνουν μία αξιολόγηση της κατάστασης. Όσο νεαρότερη η ηλικία της γυναίκας και όσο μικρότερη η εμπειρία της, τόσο ευκολότερο να πιαστεί στα δίχτυα ενός τοξικού ανθρώπου, όπως στην περίπτωση του συγκεκριμένου εγκλήματος.

Μέχρι το επόμενο ξέσπασμα…

Μαθαίνουμε ότι το έγκλημα έγινε σε μία στιγμή έντασης, μετά από έναν ακόμα μεγάλο καυγά του ζευγαριού. Τι σημαίνει αυτό; Προφανώς ότι είχαν προηγηθεί καυγάδες και εντάσεις. Πολλοί επιλέγουν να κατηγορήσουν το θύμα και να αναρωτηθούν «μα γιατί δε σηκωνόταν να φύγει;». Η απάντηση σε αυτό το ερώτημα είναι περίπλοκη. Από τη μία ο έρωτας τυφλώνει και δεν επιτρέπει στο άτομο που είναι ο αποδέκτης της βίας να κάνει μία ξεκάθαρη εκτίμηση της κατάστασης. Έτσι, συνεχίζει να ελπίζει ότι τα πράγματα θα βελτιωθούν και θα γίνουν όπως και πριν, ότι οι καλές στιγμές θα έρθουν και θα παγιωθούν.

Από την άλλη, ο άντρας που ασκεί βία συχνά δείχνει μεταμέλεια, ζητάει πειστικά συγγνώμη και πείθει τη σύντροφό του ότι δε θα επαναλάβει την άσχημη συμπεριφορά του. Η σύντροφος τον πιστεύει, τον συγχωρεί, του δίνει μία ακόμα ευκαιρία, τα πράγματα πάνε καλά για λίγο καιρό, μέχρι να γίνει το επόμενο “μπαμ”, το επόμενο ξέσπασμα βίας. Και ο φαύλος κύκλος της οικογενειακής βίας συνεχίζεται με ένταση. Το θύμα δε μπορεί να βγει από αυτό επειδή αισθάνεται ότι δεν έχει καμία επιλογή.

Ο άντρας αποστερεί με διάφορους ψυχολογικούς τρόπους (πχ εκβιασμό, απειλές, κλπ.) την αίσθηση της γυναίκας ότι έχει επιλογή. Έτσι, καθώς παγιδεύεται σε μία νοσηρή κατάσταση. Ο φόβος την κρατάει δέσμια του συντρόφου και της βίαιης συμπεριφοράς του.  Τέλος, μερικά σημαντικά στοιχεία:

• Οι άντρες είναι κατά κύριο λόγο οι θύτες (90%), αλλά και τα θύματα (80%) ανθρωποκτονίας παγκοσμίως.
• Η δολοφονία της συζύγου παγκοσμίως θεωρείται ο πρωταρχικός λόγος που προκαλεί πρόωρο θάνατο στις γυναίκες (Brennan 2016).
• Μεταξύ του 2009-2015 δολοφονήθηκαν 936 γυναίκες από τον σύζυγο ή σύντροφό τους (Brennan 2016).
• Ενώ τα νούμερα των ανθρωποκτονιών παγκοσμίως μειώνονται, τα νούμερα στις δολοφονίες γυναικών από τους συζύγους τους αυξάνονται.
• Υπολογίζεται ότι 25% των γυναικών παγκοσμίως θα πέσουν θύμα σοβαρής οικογενειακής βίας από τον σύζυγο ή σύντροφό τους, σε κάποια φάση της ζωής τους.