Πως επηρέασε η πανδημία τον ρατσισμό και τις διακρίσεις

Στις 18 Μαρτίου 2021, ενόψει της Παγκόσμιας Ημέρας Καταπολέμησης του Ρατσισμού (που εορτάζεται κάθε χρόνο στις 21 Μαρτίου) η Ευρωπαϊκή Επιτροπή κατά του Ρατσισμού και της Μισαλλοδοξίας (ECRI) του Συμβουλίου της Ευρώπης, διεθνές όργανο ελέγχου των επιδόσεων των 47 κρατών στην καταπολέμηση αυτής της μάστιγας, δημοσιεύει την ετήσια έκθεσή της για την κατάσταση του ρατσισμού στην Ευρώπη της πανδημίας το 2020.

Δεν προκαλεί εντύπωση ότι μεγάλος μέρος της Έκθεσης αφιερώνεται στις συνέπειες της πανδημίας Covid-19 στην άνοδο των διακρίσεων, του ρατσισμού και της μισαλλοδοξίας ιδίως για ευάλωτες ομάδες που απασχολούν την ECRI, όπως είναι ιδίως οι Ρομά και οι μετανάστες.
Στην Έκθεσή της η ECRI εξετάζει τα μέτρα που έλαβαν κρατικές αρχές, αλλά και άλλοι δρώντες, προκειμένου να περιορίσουν την επέκταση του κορονοϊού, προκειμένου να διαπιστώσει εάν είχαν πράγματι προστατευτικό χαρακτήρα, έναντι μειονοτήτων, ή κατά πόσο ως αποτέλεσμα των εν λόγω μέτρων αυξήθηκαν οι διακρίσεις, η μισαλλοδοξία, ο ρατσισμός σε βάρος τους.

Τα αποτελέσματα της ανάλυσης των μέτρων που δημοσιοποιεί η ECRI στην ετήσια Εκθεσή της καταδεικνύουν μια ανάμεικτη εικόνα. Από την μία, στην Έκθεση περιλαμβάνονται οι επιβαρυντικές των περιοριστικών μέτρων και από την άλλη, υποσχόμενες πρακτικές που επιχείρησαν να στηρίξουν ευάλωτες ομάδες στη διάρκεια της πανδημίας. Οι παρατηρήσεις της ECRI, θετικές και αρνητικές, αφορούν όλη την Ευρώπη των 47.

Τόσο περί τις 10 χώρες του Συμβουλίου της Ευρώπης, που αποφάσισαν να κηρύξουν κατάσταση έκτακτης ανάγκης και να παρεκκλίνουν από τις διεθνείς τους υποχρεώσεις όσον αφορά τα δικαιώματα του ανθρώπου των πολιτών και διαμενόντων στα εδάφη τους (παρεκκλίσεις του άρθρου 15 της Ευρωπαϊκής Σύμβασης Δικαιωμάτων του Ανθρώπου) όσο και χωρών όπως η Ελλάδα, που περιόρισαν –και ακόμη περιορίζουν– δικαιώματα όλων μας, προκειμένου να αντιμετωπίσουν την κρίση που προκάλεσε ο Covid-19.

Θετικές πρακτικές αφορούν για παράδειγμα την Πορτογαλία που έδωσε πρόσβαση σε δομές υγείας σε όλους (και στους μετανάστες) ανεξαρτήτως ασφαλιστικής τους κάλυψης, ή την υποστήριξη των Ρομά, τουλάχιστον στη διάρκεια του πρώτου γενικού λοκντάουν, σε Ελβετία, Τσεχία, Ισπανία, Ιταλία και Ελλάδα (π.χ. ιατροφαρμακευτική περίθαλψη, ή δωρεάν πρόσβαση σε wifi για την συμμετοχή των παιδιών στην τηλεκπαίδευση).

Κείμενο έκθεσης

«The populations that are socioeconomically more disadvantaged, including minority groups and migrants, have suffered more from job losses caused by the pandemic than more wealthy groups. This leads to more inequality in society and in a way discrimination against the more marginalised groups. I think it is clear that inequality has increased and that vulnerable groups such as migrants and Roma are those who suffered the most».

»On the one hand, they are already under normal circumstances in a weaker socio-economic situation, which as a rule means poor access to basic healthcare, more crowded living conditions and less of a financial buffer should something impact their daily work possibilities.These groups are among the most likely to have held jobs in restaurants, hotels and other similar service sectors, which have been ordered to close as a consequence of the pandemic».

»What is certain is that the school closures and the use of distance education has led to many migrant and Roma children loosing contact with their school (due to lack of distance learning tools and parental support for education), which will have far-reaching and long-term consequences for their chances of successful integration in the societies in which they live, not the least because the schools have often been their only contact with the mainstream host society. On another level, the hate speech directed at minorities, disingenuously blaming them for the spread of the coronavirus has increased xenophobic, racist and intolerant tendencies in many European countries».

»Further, discontent with the way authorities have been handling the pandemic has often found an expression in the form of increased support for ultra-nationalistic political parties with an intolerant agenda. This may change the balance of power in national Parliaments for the worse and push mainstream parties to take on less progressive attitudes. I would also like to stress that ECRI observes these kinds of developments carefully and has started to explicitly ask its interlocutors about such consequences of the pandemic on vulnerable groups. Therefore, we shall know more this year and will report about it».

Τέσσερις προτεραιότητες

Μια ακόμη εξέλιξη που περιλαμβάνεται στην Ετήσια Έκθεση της ECRI, αφορά την άνοδο του Κινήματος Black Lives Matter, το οποίο αν και προκλήθηκε από τον θάνατο του George Floyd στις ΗΠΑ (#I_can’t_Breath) σύντομα επεκτάθηκε και στην Ευρώπη. Την Ευρώπη του αποικιακού παρελθόντος και του racial profiling των αστυνομικών αρχών (όπου το χρώμα του δέρματος, η ηλικία, ή το ντύσιμο φαίνεται να επιδρούν καταλυτικά στις επιλογές ελέγχου ταυτότητας και εγγράφων από τις αστυνομικές αρχές, γενικά αλλά και μέσα στη πανδημία).

Δύο ακόμη τάσεις διαφαίνονται στην έκθεση. Αφενός, η άνοδος της θρησκευτικής μισαλλοδοξίας σε όλες τις φόρμες της, αλλά με ιδιαίτερη έμφαση στην άνοδο του ρατσισμού και του μίσους σε βάρος μουσουλμάνων, αλλά και στην άνοδο του αντισημιτισμού στην Ευρώπη. Και αφετέρου σε μια ανησυχητική οπισθοδρόμηση στα δικαιώματα των ΛΟΑΤΚΙ, με εξαιρετικά επώδυνες εξελίξεις για νέους ιδίως ανθρώπους που υφίστανται όχι μόνο διακρίσεις, αλλά μίσος, και ανοιχτή βία σε αρκετές χώρες της Ευρώπης. Πόλεις με πινακίδες «ελεύθερες από ΛΟΑΤΚΙ», αποφάσεις δημοτικών συμβουλίων υπέρ μιας «παραδοσιακής οικογενειακής ζωής» φέρνουν νέα παιδιά σε απόγνωση και τα αναγκάζουν να φεύγουν μακριά από τα σπίτια, τις πόλεις, τις χώρες τους.

Οι εξελίξεις βέβαια αυτές φέρνουν και την “αντίσταση” και ενδυνάμωση της κοινωνίας των πολιτών. Πολιτών που οργανώνονται και συνδράμουν όσους έχουν ανάγκη. Τοπικών αρχών που ανοίγουν τις πόλεις και τις κοινωνίες τους στη διαφορετικότητα, επιχειρήσεις που παρέχουν ευκαιρίες σε όλους και σχολείων πραγματικά ανοιχτών. Οι τέσσερεις λοιπόν προτεραιότητες της Έκθεσης αφορούν:

1. τις δυσανάλογες επιπτώσεις της πανδημίας και των περιοριστικών μέτρων σε ευάλωτες ομάδες (ευάλωτες λόγω της κοινωνικό-οικονομικής τους θέσης, αλλά και λόγω των συνθηκών διαβίωσής, αλλά και του συστήματος της οικονομίας που πλήττεται μέσα στη πανδημία (π.χ. αγροτικές εργασίες σε άλλες χώρες / νομούς / περιφέρειες, λαϊκές αγορές με συνεχείς περιορισμούς κλπ).
2. την αντιμετώπιση μια βαθιάς ριζωμένης αντίληψης ρατσισμού στην δημόσια ζωή.
3. στην καταπολέμηση του μίσους και του ρατσισμού σε βάρος Μουσουλμάνων, και αντισημιτισμού στην εποχή της τρομοκρατίας και
4. στην αντιμετώπιση της οπισθοδρόμησης δικαιωμάτων των ΛΟΑΤΚΙ ατόμων.

Στοιχεία και εμπειρογνώμονες

Υπενθυμίζω ακόμη, ότι ως ECRI, αν και δεν το κάνουμε συχνά, αλλά μόνο για επείγουσες και έκτακτες συνθήκες, μέσα στο 2020, εκδώσαμε δύο δημόσιες δηλώσεις: Η μία, εκδόθηκε στις 19 Μαΐου 2020, για τα μέτρα των κυβερνήσεων για την αντιμετώπιση της πανδημίας και την ανάγκη οι Επιτροπές που αποφασίζουν τα μέτρα να περιλαμβάνουν και ειδικούς στα δικαιώματα του ανθρώπου και ιδίως σε ζητήματα καταπολέμησης διακρίσεων, ώστε να είναι πιο στοχευμένα, και η δεύτερη, για την αντιμετώπιση της αστυνομικής βίας και του συστημικού ρατσισμού (30 Ιουνίου 2020).

Τέλος, λόγω της πανδημίας και του περιορισμού της κινητικότητας, διεθνή όργανα ελέγχου, όπως είναι η ECRI, που στηρίζονται σε επιτόπιες επισκέψεις σε κράτη μέλη του Συμβουλίου της Ευρώπης, προκειμένου να διαπιστώνουν από πρώτο χέρι τις τυχόν παραβιάσεις που λαμβάνουν χώρα, αναγκάστηκαν να αναβάλουν πολλές αποστολές, εξέλιξη ιδιαιτέρως ανησυχητική, αν σκεφτεί κανείς ότι και ορισμένες χώρες χρησιμοποίησαν ως αφορμή την πανδημία για να αποφύγουν τον διεθνή έλεγχο των επιδόσεών τους.

Επομένως, η Ετήσια Έκθεση στηρίχθηκε σε ένα μεγάλο βαθμό σε στοιχεία που μοιράστηκαν με την ECRI οι ανεξάρτητοι εμπειρογνώμονες, αλλά και σε σχετικές έρευνες και μελέτες των εταίρων της ECRI στα κράτη (ανεξάρτητων αρχών, όπως ο Συνήγορος του Πολίτη, οι εθνικές επιτροπές δικαιωμάτων του ανθρώπου) αλλά και στην ΕΕ (FRA) και βέβαια στην κοινωνία των πολιτών με την οποία η ECRI βρίσκεται πάντα σε ανοικτή και μόνιμη επικοινωνία. Μια κρίσιμη χρονιά, που απαιτεί να αποφύγουμε πολλές παγίδες ώστε η επιστροφή στη νέα κανονικότητα να γίνει με σεβασμό στις διεθνείς υποχρεώσεις, ευαισθησία για τις πολλαπλές διακρίσεις που αντιμετωπίζουν συμπολίτες μας και ουσιαστική έγνοια για τον άλλο που μας χρειάζεται.

Αν δεν οικοδομήσουμε κοινωνίες συμπερίληψης από αλληλεγγύη, έγνοια και συμπόνοια, τουλάχιστον ας το κάνουμε διότι είναι προς το συμφέρον μας. Χωρίς κοινωνική συνοχή και εφόσον δεν προβλέπεται να βρεθεί σύντομα εμβόλιο κατά του ρατσισμού, οι κοινωνίες μας οπισθοδρομούν σε έναν ευρωπαϊκό μεσαίωνα. Στο χέρι μας είναι να σταματήσουμε τον κοινωνικό αποκλεισμό και να γίνουμε ξανά ανοιχτές κοινωνίες συμπερίληψης. Αν όχι για μας για τα νέα παιδιά. Που πρέπει να βρουν χώρο να αναπνεύσουν.