Πώς πρέπει να καλύπτεται δημοσιογραφικά μία αυτοκτονία
14/12/2021
Χθες αυτοκτόνησε μια γνωστή ηθοποιός της Ισπανίας, προχθές αυτοκτόνησε ο Ρουμάνος που σκότωσε τη σύντροφό του στην Κυπαρισσία, πριν από μια εβδομάδα αυτοκτόνησε ένας πατέρας αφού σκότωσε παιδιά και σύζυγο στη Γερμανία, αλλά αυτοκτόνησαν και δύο αδέλφια στην Αθήνα, ενώ δημοσιεύθηκαν και νέες λεπτομέρειες για την αυτοκτονία ποδοσφαιριστή. Ειδήσεις που τις γράψαμε σχεδόν όλοι οι δημοσιογράφοι, παρά τον κώδικα να αποσιωπώνται οι αυτοκτονίες.
Παλαιότερα στην Ελλάδα οι αυτοκτονίες αναγράφονταν ως ειδήσεις συγκρατημένα ή και καθόλου, κυρίως επειδή για θρησκευτικούς λόγους απαγορευόταν η κανονική τελετή ταφής των αυτοχείρων, οπότε παρουσιάζονταν ως ατυχήματα από τους οικείους. Η αστυνομία και οι δημοσιογράφοι έκαναν τα στραβά μάτια προκειμένου να γίνει η ταφή κανονικά και να μην υποστούν οι οικείοι το βάρος της μη τελετουργικής κηδείας.
Εν συνεχεία χάθηκε αυτό το ταμπού, όμως η διαφάνεια και εν συνεχεία η έρευνα, έδειξαν ότι μετά από κάθε δημοσίευση αυτοκτονίας, αυξάνονταν οι αυτοχειρίες λόγω του φαινομένου copycat behaviour ή συμπεριφοράς αντιγραφής που έχει μελετηθεί περισσότερο για εγκλήματα, αλλά και για αυτοχειρίες. Οι ψυχίατροι και ο Παγκόσμιος Οργανισμός Υγείας προχώρησαν σε έκκληση προς τα ΜΜΕ να μην αναφέρονται σε αυτές, επειδή κατά κάποιο έμμεσο τρόπο προκαλούσαν νέες, λόγω “μιμητισμού” και με το σκεφτικό “αφού το έκανε αυτός, άρα μπορώ κι εγώ”.
Όταν αναφέρονται, θα πρέπει –τονίζει ο ΠΟΥ– τουλάχιστον να αναγράφεται και μια σύσταση για υποστήριξη από ειδικό σε όσους έχουν κατάθλιψη ή άλλο ψυχικό πρόβλημα. Οι δημοσιογράφοι στις περισσότερες εφημερίδες το σεβαστήκαμε και οι ειδήσεις περνούσαν ως λακωνικό μονόστηλο για να διευκρινιστεί απλώς ότι κάποιος θάνατος δεν ήταν αποτέλεσμα εγκληματικής ενέργειας. Το κίνητρο δεν ήταν πλέον το θρησκευτικό πρόβλημα της ταφής, αλλά να μην “βάζουμε ιδέες”. Όμως, όχι όλοι και όχι πάντα ή παντού. Την τελευταία εικοσαετία άλλαξε άρδην διεθνώς η στάση στο θέμα, με εξαίρεση την Γερμανία που ακόμη και τα σκανδαλοθηρικά μέσα ενημέρωσής της, εξακολουθούν σε σημαντικό βαθμό να σέβονται τον κώδικα.
Η στάση των ελληνικών μέσων ενημέρωσης
Σε πολλές χώρες, στα σχετικά ρεπορτάζ μπαίνει απαραιτήτως ένα μότο ή “ζωνάρι” που λέει «αν έχετε κατάθλιψη απευθυνθείτε σε ειδικό να σας βοηθήσει και τηλεφωνήστε σε γραμμή υποστήριξης», αυτό στην Ελλάδα πέρασε στο “ντούκου”. Από την άλλη, κάποιοι θεωρούν υποκριτικό μέσα σε ένα δημοσίευμα γεμάτο λεπτομέρειες για μία αυτοκτονία, να υπάρχει και η φράση “αν αισθάνεστε κατάθλιψη, τηλεφωνήστε σε ειδικό”. Η μικρή φράση δεν αφαιρεί την ευθύνη της δημοσίευσης της αυτοκτονίας και επηρεάζει σχετικά λίγους. Όμως όλο και κάποιους επηρεάζει, λέει στο SLpress o ειδικός στην παιδαγωγική ψυχολογία Σάββας Κοσμίδης, με την έννοια ότι «είναι καλύτερο από το τίποτα».
Σύμφωνα με έρευνα ήδη από το 2014 τα ειδησεογραφικά sites και portals υψηλής επισκεψιμότητας στο εξωτερικό τηρούσαν τον κώδικα δεοντολογίας του Παγκόσμιου Οργανισμού Υγείας προς τα ΜΜΕ. Όχι όμως και στη χώρα μας. Στην Ελλάδα συνεχίστηκαν τα δημοσιεύματα για αυτοκτονίες με λεπτομέρειες και με έντονα φορτισμένο συναισθηματικά ύφος και ανάλογους τίτλους χωρίς έστω να παραπέμπουν σε κάποια τηλεφωνική γραμμή υποστήριξης, παρότι αυτή υπήρχε. Έρευνα του 2021 για το 2020 έδειξε ότι εξακολουθεί να ισχύουν πάνω-κάτω τα συμπεράσματα της έρευνας του 2014, μας είπε ο επικεφαλής της τότε μελέτης.
Εκείνη είχε δείξει ότι το 66% των ιστοσελίδων περιγράφει τον τρόπο διάπραξης της αυτοκτονίας, σε αντίθεση με την σύσταση του ΠΟΥ που αποτρέπει τα ΜΜΕ να περιγράφουν ποιο μέσο χρησιμοποιήθηκε. Το 83% των δημοσιευμάτων διαπιστώθηκε ότι δεν τηρεί την οδηγία να μην προτάσσουν στην επικεφαλίδα με πηχυαίους τίτλους τη λέξη αυτοκτονία. Καμία από τις 780 ιστοσελίδες που μελετήθηκαν και αφορούσαν στην παρουσίαση περιστατικών αυτοκτονίας στην Ελλάδα κατά το έτος 2013 δεν ανέφερε τηλεφωνικό αριθμό υποστήριξης.
Ο καθηγητής Κώστας Αντ. Πετράκης που ήταν επικεφαλής της έρευνας του 2014 είπε στο SLpress.gr ότι συνέχισε μέχρι και το 2021 την έρευνα και «δυστυχώς πολύ μικρή βελτίωση παρατηρήθηκε στην Ελλάδα μέσα στην εξαετία» στο θέμα της δημοσίευσης αυτοκτονιών χωρίς να τηρείται η δεοντολογία. Η Ελλάδα εν τω μεταξύ κατατάσσεται στην πρώτη θέση της λίστας με τις ευρωπαϊκές χώρες που παρουσιάζουν αύξηση των αυτοκτονιών μετά τη χρεοκοπία της, όμως το θέμα αυτό (και για πολιτικούς λόγους) υπερπροβλήθηκε.
Η οικονομική παράμετρος σε μία αυτοκτονία
Οι αυτοκτονίες ναι μεν αυξήθηκαν, αλλά η αυτοχειρία σπάνια συνδέεται αποκλειστικά με την οικονομική δυσπραγία, όταν δεν συντρέχουν και άλλοι λόγοι. Επιπλέον, οι αυτοκτονίες ακολουθούν ανοδική τάση όλα αυτά τα χρόνια, παρότι η οικονομία σχετικά βελτιώθηκε, και ίσως οι αυτοχειρίες να συνδέονται περισσότερο με τον υποβιβασμό της δημόσιας ψυχικής υγείας λόγω χρεοκοπίας, παρά με την οικονομική δυσπραγία των ατόμων μεμονωμένα. Δηλαδή χάθηκε και η λιγοστή ψυχική στήριξη που παρείχε το κράτος.
Έρευνα του ΕΠΙΨΥ από το το 2011 είχε δείξει ότι το 21,2% των ανθρώπων που βρίσκονται σε μεγάλη οικονομική δυσχέρεια έχουν σκέψεις αυτοκτονίας και ότι υπήρξε αύξηση της αυτοκτονικότητας που αγγίζει το 36%. Όμως όπως τα εκάστοτε φιλοκυβερνητικά μέσα σε διάφορες χώρες δεν προβάλλουν τον οικονομικό παράγοντα και το έλλειμμα στην πρωτοβάθμια και δευτεροβάθμια φροντίδα των ψυχικά ευάλωτων, συχνά και τα αντιπολιτευόμενα μέσα διεθνώς εκμεταλλεύονται το θέμα για πολιτικούς λόγους. Η οικονομική δυσπραγία δεν οδηγεί τους πάντες σε αυτοκτονία, αν και επιβαρύνει σίγουρα όσους έχουν ήδη μια ευαλωτότητα. Η αυτοκτονία είναι δηλαδή πολυπαραγοντικό αποτέλεσμα.
Το Χαμόγελο του Παιδιού διαπίστωσε μέσα στο πρώτο εξάμηνο του 2021 τρομακτική αύξηση (της τάξης του 248%) στις τηλεφωνικές κλήσεις παιδιών και εφήβων με αυτοκτονικές τάσεις, κάτι στο οποίο συνέβαλε η πανδημία, πιθανόν τα κλειστά σχολεία αλλά και η οικονομική κρίση σε πολλές ευάλωτες οικογένειες. Η ψυχολόγος-παιδοψυχολόγος κυρία Αλεξάνδρα Καππάτου είπε στο SLpress.gr ότι «η δημοσιότητα σε όλες τις βίαιες ενέργειες και όχι μόνον στις αυτοχειρίες, κατά κανόνα ακολουθείται από επανάληψη, χωρίς η δημοσίευση να προκαλεί άμεσα την αυτοκτονία ή το φόνο, αλλά ενδεχομένως επηρεάζοντας κάποιον που έχει την προδιάθεση, στο να επαναλάβει αυτό που διάβασε ή άκουσε».
Οι ενδείξεις ότι κάτι κακό μπορεί να γίνει
Όπως είπε, κυρίως οι συγγενείς ή φίλοι ατόμων με κατάθλιψη πρέπει να έχουν το νου τους για να εντοπίσουν κάποιες πιθανές ενδείξεις. Αυτές είναι πολλές και ποικίλες, είπε η κυρία Καππάτου και ως παράδειγμα ανέφερε ότι «το άτομο μπορεί να δείχνει ή να δηλώνει ότι πλέον δεν εκτιμά τη ζωή του, να λέει επανειλημμένα “σε ποιον θα λείψω αν πεθάνω”, και “δεν αξίζω τίποτα” ή “η ζωή μου δεν έχει νόημα για κανέναν”. Οι περισσότεροι δυστυχώς όταν ο άλλος μιλάει για αυτοκτονία παίρνουμε αποστάσεις. Απεναντίας πρέπει να επιδιώξουμε να συζητήσουμε ανοιχτά τα συναισθήματα του ατόμου».
»Επίσης να εξετάζουμε αν έχει επεξεργαστεί και λεπτομέρειες για το τέλος της ζωής του, και να του δείξουμε ότι είμαστε εκεί για να το στηρίξουμε ή να το πείσουμε ότι μπορεί να το βοηθήσει ένας ειδικός, έστω αρχικά τηλεφωνώντας π.χ. σε γραμμή ψυχολογικής υποστήριξης». Η κυρία Καππάτου αναφέρθηκε και σε ενδείξεις σε άτομα που ναι μεν δεν μιλούν ανοιχτά για αυτοκτονία, όμως είναι γνωστό ότι έχουν κατάθλιψη ή κάποιο άλλη διαταραχή.
«Πρέπει π.χ. να έχουμε το νου μας για ανεξήγητες και αιφνίδιες αλλαγές στη συμπεριφορά τους, όπως να απομονώνονται και να γράφουν επιστολές, να απομακρύνονται από δραστηριότητες που άλλοτε τους άρεσαν, σε κάποιες περιπτώσεις μπορεί να αρχίσουν να χαρίζουν πράγματα, ή να τηλεφωνούν σε άτομα οικεία, γιατί αυτό μπορεί να κρύβει ένα είδος αποχαιρετισμού. Πάντως συχνά το άτομο λέει ευθέως “δεν αντέχω άλλο” ή και “θα αυτοκτονήσω”. Οι περισσότεροι δεν πιστεύουν ότι το εννοεί».
»Κατά βάθος το θέμα πέφτει βαρύ και ο συνομιλητής το βάζει στα πόδια, ενώ ο ευάλωτος χρειάζεται υποστήριξη και πρέπει να τον πείσουν οι άλλοι ότι μπορεί να βοηθηθεί», κατέληξε η κυρία Καππάτου. Ο καθηγητής Μενέλαος Θεοδωρουλάκης, πρόεδρος της Ομοσπονδία Φορέων Ψυχοκοινωνικής Αποκατάστασης και Ψυχικής Υγείας “ΑΡΓΩ”σε σχετικά ερωτήματά μας είπε ότι αφού δημοσιεύονται όλα αυτά, πρέπει τουλάχιστον να υπάρχει η αναφορά των τηλεφωνικών γραμμών υποστήριξης 10306 που εκτρέπει χωρίς χρέωση στη γραμμή ειδικά για αυτοκτονίες του 1018 (της ΜΚΟ Κλίμακα). Για παιδιά ή τα ίδια τα παιδιά μπορούν να καλούν στο 1056, στο Χαμόγελο του Παιδιού.
