Πόσο επικίνδυνο είναι το TikΤok;

Η απαγόρευση της πλατφόρμας από το αμερικανικό Κογκρέσο πριν από μια εβδομάδα περίπου έφερε στο προσκήνιο για ακόμη μια φορά το εξής ερώτημα: Είναι το TikTok πραγματικά επικίνδυνο; Πριν προσπαθήσουμε να απαντήσουμε σ’ αυτό, έχει σημασία να αναφέρουμε ποια είναι η ειδοποιός διαφορά ανάμεσα στο TikTok και σε άλλα δημοφιλή Social Media. Το TikTok δημιουργήθηκε, σχεδιάστηκε και έγινε τόσο δημοφιλές, έχοντας μια συγκεκριμένη λογική: Την έκθεση του/της χρήστη/χρήστριας σε πολύ σύντομα βίντεο, βάσει του τι θέλει ο ίδιος/η ίδια να βλέπει και όχι τόσο βάσει του ποιον “έχει κάνει φίλο” ή “ποιον ακολουθεί”.

Για παράδειγμα, εάν κάποιος χρήστης σκρολάρει στο TikTok και αφιερώσει ένα δευτερόλεπτο για να παρακολουθήσει ένα βίντεο σχετικό με μόδα, αλλά στη συνέχεια αφιερώσει 20 δευτερόλεπτα (τα οποία θεωρούνται “πολλά”) για να παρακολουθήσει ένα βίντεο σχετικό με ποδόσφαιρο, ο αλγόριθμος του TikTok θα αρχίσει να προωθεί στον/στη συγκεκριμένο χρήστη βίντεο με ποδόσφαιρο/αθλητικά, εξατομικεύοντας όσο περισσότερο γίνεται το περιεχόμενο στο οποίο ο/η χρήστης/χρήστρια θα εκτεθεί. Η συγκεκριμένη συνταγή ήταν τόσο επιτυχημένη (και “εθιστική”), που σταδιακά και τα υπόλοιπα μέσα κοινωνικής δικτύωσης προσάρμοσαν το περιεχόμενό τους, βάσει αυτής.

Μισογυνισμός, βία και κατάθλιψη

Κάπου εδώ βέβαια, αρχίζουν και τα προβλήματα τα οποία απορρέουν από τη χρήση του TikTok. Η αγορά των μέσων κοινωνικής δικτύωσης θα μπορούσε να περιγραφεί και ως μια “οικονομία της προσοχής“, καθώς τα social media έχουν έναν ξεκάθαρο στόχο (από τον οποίο αυξάνουν τα κέρδη τους): Να μας κρατήσουν όση περισσότερη ώρα γίνεται μέσα στα περιβάλλοντά τους. Με άλλα λόγια, να κερδίσουν την προσοχή μας. Το TikTok, είναι “πρωταθλητής” σε αυτή την κατηγορία, όπως δείχνουν τελευταίες εκθέσεις.

Αυτό βέβαια, παρότι επικερδές για την πλατφόρμα, αποδεικνύεται επιβλαβές για τους χρήστες της, καθώς ο αλγόριθμος του TikTok δε λειτουργεί με… “ηθικούς” φραγμούς ,ως προς το περιεχόμενο που προωθεί στους/στις χρήστες/χρήστριες. Όπως έδειξε έρευνα του Dublin University, το TikTok τείνει να προωθεί –με συστηματικότητα μισογυνικά βίντεο σε εφήβους. Παράλληλα, μελέτη της Διεθνούς Αμνηστίας έδειξε πως, αν ένας/μια έφηβος/έφηβη δείξει ενδιαφέρον για περιεχόμενο ψυχικής υγείας/ψυχολογίας (γενικά) σε λιγότερα από 20 λεπτά πιθανόν να ξεκινήσει να βλέπει βίντεο που σχετίζονται με κατάθλιψη, αυτοτραυματισμό, ακόμη και με πράξεις αυτοκτονίας.

Και δεν σταματάει εδώ: Έρευνα του “Youth Endowment Fund” έδειξε ότι το TikTok αποτελεί την πλατφόρμα στην οποία ένας/μια έφηβος/έφηβη μπορεί να δει ευκολότερα βίντεο που εμπεριέχουν βία. Ασφαλώς, αυτό δε σημαίνει ότι ένας/μια έφηβος/έφηβη θα γίνει βίαιος/βίαιη αν διαθέτει λογαριασμό στο TikTok, όμως δείχνει την ανάγκη για πολύ αυστηρή ρύθμιση στο περιεχόμενο στο οποίο εκτίθενται οι χρήστες της συγκεκριμένης εφαρμογής, ιδίως από τη στιγμή που, στη συντριπτική τους πλειονότητα, είναι σε πολύ νεαρή ηλικία.

TikTok και διάσπαση προσοχής

Παράλληλα, ένας από τους κυριότερους λόγους για τους οποίους το TikTok χαρακτηρίζεται ως “επικίνδυνο” σχετίζεται με τη διάσπαση προσοχής. Συγκεκριμένα, η πλατφόρμα κατηγορείται ως προς το ότι τα τόσο σύντομα βίντεο που προωθεί και η συνεχής εναλλαγή τους, “επιτείνει” τη διάσπαση προσοχής που παρατηρείται εκτενώς, για παράδειγμα στους μαθητές, τα τελευταία χρόνια..

Η αυξανόμενη διάσπαση προσοχής έχει σημαντικές συνέπειες, ιδίως στα παιδιά και τους εφήβους. Όπως έχουν εντοπίσει σχετικές μελέτες, μπορεί να οδηγήσει σε μειωμένη ικανότητα για αυτό-έλεγχο, όπως και σε μειωμένη ικανότητα στο να τεθούν προτεραιότητες ως προς το που “αξίζει” να δοθεί η προσοχή. Παράλληλα, η αυξανόμενη διάσπαση προσοχής μπορεί να οδηγήσει σε αύξηση του άγχους και σε μειωμένη παραγωγικότητα.

TikTok και ψυχική υγεία

Σε συνδυασμό με τα παραπάνω, αρκετές μελέτες έχουν εντοπίσει συσχέτιση ανάμεσα στη χρήση του TikTok και τη δυσαρέσκεια των εφήβων με το σώμα τους. Όπως επισημαίνουν οι ερευνητές, οι έφηβοι και οι έφηβες μέσα από τη χρήση του TikTok εκτίθενται σε “μη ρεαλιστικά“ πρότυπα ομορφιάς (τα οποία πολύ πιθανόν να είναι και “επεξεργασμένα”), σε μια ιδιαίτερα ευαίσθητη ηλικία για την αυτοεκτίμησή τους. Και σ’ αυτή την περίπτωση, το TikTok φαίνεται να ακολουθεί τα πρότυπα που προϋπήρχαν στην τηλεόραση και άλλα social media (Instagram) πρότυπα που οδηγούν προς μία, αναμφισβήτητα, κοινωνικά επιβλαβή κατεύθυνση

Στο ίδιο μήκος κύματος, ως προς τις επιπτώσεις του TikTok στην ψυχική υγεία των εφήβων, έρευνα σε εφήβους στην Κίνα, βρέθηκε πως τα άτομα που έκαναν υπερβολική χρήση του TikTok είχαν επιδείνωση στην ψυχική τους υγεία, αλλά και χειρότερες επιδόσεις στο σχολείο. Κάτι όμως που, όπως επισημαίνουν οι ερευνητές, ίσως να είναι και αμφίδρομο: Δηλαδή, η υπερβολική χρήση του TikTok να αποτελεί “διαφυγή” για τους έφηβους που δεν έχουν ήδη καλή ψυχική υγεία, αν και σίγουρα δεν τους βοηθάει να την βελτιώσουν.

Είναι το TikTok επικίνδυνο;

Και χρησιμοποιώντας αυτό ως εφαλτήριο, μπορούμε να εξάγουμε το συμπέρασμα ότι ναι, πράγματι, το TikTok μπορεί να είναι επικίνδυνο. Όμως, η συγκεκριμένη πλατφόρμα, όπως και όλα τα μέσα κοινωνικής δικτύωσης, παράγουν αρνητικά αποτελέσματα όταν υπάρχει πρόσφορο έδαφος (ή έλλειψη αποτροπής) στο να το κάνουν. Για παράδειγμα, ως προς τον αντίκτυπο που έχει το TikTok στην ψυχική υγεία των εφήβων, κομβικό ρόλο παίζει η συναισθηματική κατάσταση του κάθε ατόμου, όπως και η αποτελεσματική επικοινωνία/συνεργασία γονέων-παιδιού, η οποία μπορεί να μειώσει κατά πολύ την προβληματική χρήση του TikTok και άλλων social media, σύμφωνα με έρευνες. Βέβαια, για να συμβεί αυτό, χρειάζεται επιμόρφωση των γονέων, αλλά και ενημέρωση του παιδιού.

Τέλος, όσο το TikTok μπορεί με ανακοινώσεις και “συγγνώμες”, περισσότερο για… τα μάτια του κόσμου, να αποφεύγει να αναλάβει τις ευθύνες του για το τοξικό, μισογυνικό, ρατσιστικό και βίαιο περιεχόμενο που κυκλοφορεί στην πλατφόρμα, τότε πράγματι ελλοχεύουν σοβαρότατοι κίνδυνοι για το μέλλον.