Τα διαζύγια της κρίσης

της Νεφέλης Λυγερού  – 

Τα διαζύγια-«μαϊμούδες» είναι το νέο φρούτο της κρίσης, που γνωρίζει ιδιαίτερη άνθηση τα τελευταία δύο έτη. Η οδός του εικονικού χωρισμού φαίνεται να έχει δημιουργήσει “μπίζνες” που εκμεταλλεύονται τα ζευγάρια και θύματα της κρίσης, τα οποία αναζητούν κάθε πιθανή διέξοδο στα οικονομικά προβλήματα και τα συσσωρευμένα χρέη που τους πνίγουν. Τρεις διαφορετικές μαρτυρίες αποτυπώνουν γλαφυρά το φαινόμενο αυτό.

«Μετά από ένα δεκάλεπτο χείμαρρο ερωτήσεων, εκρήξεων θυμού και απόγνωσης, ο επί επτά συναπτά έτη λογιστής μας, που μέχρι τότε φαινόταν να μας παρακολουθεί στωικά, διέκοψε το παραλήρημά μας. Παίζοντας για λίγα δευτερόλεπτα αμήχανα με το στιλό που κράταγε στο χέρι του, κατέληξε ανέκφραστα: “Υπάρχει μία λύση για τα προβλήματά σας”».

Ήταν η πέμπτη συνάντηση μαζί του σε διάστημα δυο βδομάδων, και φως δεν είχε ακόμα φανεί στον ορίζοντα. Είχαμε προ πολλού συνειδητοποιήσει ότι, ξαφνικά, αλλάξαμε κατηγορία. Ανήκαμε πια στους νεόπτωχους. Η απώλεια του οικογενειακού μας σπιτιού έμοιαζε αναπότρεπτη. Τον κοιτούσαμε σιωπηλοί για λίγα δευτερόλεπτα που φάνηκαν αιώνες. Όταν εκείνος βεβαιώθηκε ότι είχαμε βγει από τη λίμπο της απόγνωσής και είχαμε ανακτήσει στοιχειωδώς τη διαύγειά μας, εκστόμισε ξερά: «Διαζύγιο».

Μείναμε να κοιτάζουμε μία αυτόν, μία ο ένας τον άλλον, σαστισμένοι. «Δεν πρόκειται για κανονικό διαζύγιο. Είναι κόλπο. Όλα συνεχίζουν κανονικά, η σχέση, η οικογένεια, αλλά γλιτώνεις την Άννα από τα προβλήματα, και άρα την περιουσία σας».

Χωρίζω, γιατί… χρεώθηκα

Η παραπάνω περιγραφή ανήκει στην Άννα Χ., η οποία διηγείται πώς οδηγήθηκε στην επίσημη λήξη του γάμου της με τον επί 15 χρόνια σύζυγό της, με στόχο να επιβιώσουν και να αποφύγουν τον μεγαλύτερο φόβο τους, που ήταν η κατάσχεση λογαριασμών της συζύγου. Σήμερα, αν και δεν έχει αλλάξει τίποτα στην καθημερινότητά τους, εκτός από το γεγονός ότι συμπλήρωσαν την πρώτη ξεχωριστή φορολογική δήλωση τους, στα χαρτιά δεν είναι πλέον ζευγάρι.

«Ήμασταν και είμαστε ένα αγαπημένο ζευγάρι. Κλείσαμε 15 χρόνια γάμου και έχουμε δύο ανήλικα παιδιά», λέει ο σύζυγός της Περικλής. «Η πρώτη μου αντίδραση ήταν να φωνάξω στον λογιστή: “Πας καλά; Τι διαζύγιο μου τσαμπουνάς;”»

Μετά, όμως, από πολύωρη συζήτηση μας παρέπεμψε σε ένα μικρό δικηγορικό γραφείο που ειδικευόταν σε παρόμοιες υποθέσεις. Η υπόθεση έληξε σε λιγότερο από έξι μήνες. Χρειάστηκαν τρία ραντεβού. Ένα διερευνητικό και δύο για τις υπογραφές. «Έτσι, απλά, είχαμε ξεμπερδέψει – και η οικογένειά μου δεν θα επιβαρυνόταν από τα δικά μου χρέη, τα δικά μου λάθη», καταλήγει.

Παρότι και οι δύο δεν έχουν μετανιώσει για τίποτα, καθώς πράγματι η απόφασή τους αυτή αποτέλεσε την ύστατη λύση, δεν έχουν αποκαλύψει σε κανέναν την αλήθεια. «Δεν το ξέρει ούτε η οικογένειά μας ούτε τα παιδί ούτε οι φίλοι ούτε κανείς. Ντρέπομαι και φοβάμαι κάθε μέρα μήπως αποκαλυφθεί τίποτα μέσω κάποιας γραφειοκρατικής ανάγκης που θα προκύψει, αλλά έπρεπε… Έπρεπε να σώσουμε την αξιοπρέπειά μας και να διασφαλίσουμε μια στοιχειώδη διαβίωση για τα παιδιά».

Εικονικά διαζύγια

Η ιστορία αυτή δεν είναι πια η εξαίρεση της εξαίρεσης. Υπάρχουν εκατοντάδες παρόμοιες περιπτώσεις που αποδεικνύουν ότι η οικονομική κρίση ραγίζει ακόμα και το προπύργιο της οικογένειας. Η δραματική μείωση των γάμων και των γεννήσεων ακολουθείται από δραματική αύξηση των διαζυγίων. Ένας αριθμός εξ αυτών είναι τα λεγόμενα “λευκά”. Μεταξύ των διαζυγίων, δηλαδή, σύμφωνα με ειδικούς, ένα καθόλου ασήμαντο ποσοστό ανήκει στην κατηγορία των εικονικών.

Πρόκειται για πλασματικούς χωρισμούς, εξαιτίας χρεών. Οι σύζυγοι χωρίζουν στα χαρτιά για να γλιτώσουν από χρέη στην εφορία, τα ασφαλιστικά ταμεία και τις τράπεζες, για να αποφύγουν τον πλειστηριασμό. Τα λευκά διαζύγια ανθούν κυρίως σε περιπτώσεις χρεοκοπημένων επιχειρήσεων που επιβαρύνονται με υψηλές φορολογικές και ασφαλιστικές υποχρεώσεις. Σε αυτή την περίπτωση, το διαζύγιο ουσιαστικά απαλλάσσει το δεύτερο μέλος της οικογένειας, αφού όλα τα χρέη και οι δεσμεύσεις περιορίζονται στον υπόχρεο.

Ο Χρήστος Μ. ανήκει σε αυτή την κατηγορία. Κληρονόμησε από τον πατέρα του την οικογενειακή επιχείρηση οικοδομικών υλικών που λειτουργεί στα δυτικά της Αθήνας. Πριν την κρίση, η τριών δεκαετιών επιχείρηση του εξασφάλιζε τα προς το ζην τριών οικογενειών: Εκείνη του πατέρα και της μητέρας του, τη δική του και της συζύγου του, με την οποία έχουν αποκτήσει ένα παιδί, και του αδελφού του που έχει τρία.

Ο Χρήστος περιγράφει, όμως, πώς τα τελευταία  χρόνια τα πράγματα πήραν στροφή προς το χειρότερο. «Λυγίσαμε κάτω από την πίεση της κρίσης. Είχαμε μάθει να ζούμε καλά. Οι γονείς μας πήγαιναν διακοπές, μπορούσαν να διασκεδάζουν, κι εμείς προσφέραμε μια καλή εκπαίδευση στο παιδί μας, το οποίο φοιτούσε σε ιδιωτικό σχολείο της περιοχής. Θα έλεγα ότι ήμασταν ένα κλασικό παράδειγμα μεσαίας οικογένειας».

«Αυτοί θα έπρεπε να ντρέπονται»

Τα τελευταία δύο χρόνια όμως, η οικογένεια ένιωσε τον κλοιό να σφίγγει επικίνδυνα. «Θα χάναμε την ιδιόκτητη επιχείρηση που είχε δημιουργήσει ο πατέρας μου και είχε γράψει και σε εμένα και στον αδελφό μου, ενώ ο ίδιος συνεχίζει να μένει στον επάνω όροφο του κτιρίου. Από την άλλη, δεν μπορούσα να ρισκάρω να χάσω το σπίτι μας, το σπίτι που ζει το παιδί μου, το μοναδικό μέρος που γνωρίζει από τότε που γεννήθηκε».

Στη δική τους περίπτωση δεν αναμείχθηκε λογιστής, αλλά ένας δικηγόρος που τους τον σύστησε στενός φίλος του, λέγοντάς του ότι «ειδικεύεται σε αυτή την κατηγορία διαζυγίων». Δεν γνώριζε πως υπάρχει ειδική μπίζνα λευκών διαζυγίων, αλλά προφανώς δεν είναι ο μόνος Έλληνας που έχει πνιγεί στα χρέη. Μετά το διαζύγιό τους, το καθένα από τα δύο ακίνητα της οικογένειας εμφανίζεται πλέον σαν πρώτη κατοικία του κάθε συζύγου και έτσι τυγχάνουν προστασίας.

Σε αντίθεση με το πρώτο ζευγάρι, ο Χρήστος ενημέρωσε και τον πατέρα του, αλλά και κάποιους πολύ κοντινούς του ανθρώπους. «Δεν ντρέπομαι καθόλου. Αυτοί θα έπρεπε να ντρέπονται. Είμαι ένας πολίτης που προσπάθησε να είναι πάντα συνεπής. Εργάζομαι σκληρά από τα 18 μου, προσπαθώντας να τιμήσω τον ιδρώτα του πατέρα μου και να σώσω την επιχείρησή μας».

Μεγάλη αύξηση διαζυγίων

Η πραγματικότητα αυτών των δύο ζευγαριών και εκατοντάδων άλλων που έχουν βρεθεί σε ανάλογη κατάσταση αποτυπώνεται και από τους αριθμούς, που είναι ιδιαίτερα ανησυχητικοί. Η αύξηση των διαζυγίων αγγίζει το 20%. Τα περισσότερα, δε, ζευγάρια που αποφασίζουν να χωρίσουν είναι παντρεμένα πάνω από δέκα χρόνια.

Η υπερφορολόγηση αλλά και η δραματική μείωση των εισοδημάτων που έχουν υποστεί οι Έλληνες έχουν ποικίλες κοινωνικές επιπτώσεις. Η ανεργία και η απειλή εξαθλίωσης έχουν οδηγήσει σε ακόμα πιο ευφάνταστες κινήσεις.

Ο Νίκος Μ. και η Ευαγγελία Μ. συνεχίζουν να ζουν μαζί κανονικά, αλλά έχουν χωρίσει με συναινετικό διαζύγιο, εδώ και 17 μήνες. Υπήρξαν παντρεμένοι επί 23 χρόνια! Η ίδια δηλώνει ένα πολύ μικρό εισόδημα, κι έτσι ωφελείται από απαλλαγές και προνοιακά επιδόματα μονογονεϊκών οικογενειών.

«Ήταν μια πολύ απλή διαδικασία. Δεν μας κόστισε σχεδόν τίποτα. Μια υπογραφή ενώπιον ενός συμβολαιογράφου και παρουσία του δικηγόρου μας. Τα οικονομικά οφέλη, όμως, ήταν σημαντικά, ειδικά τώρα που μετράμε τα ευρώ. Το σημαντικότερο από αυτά ήταν η έκπτωση 50% στον ΕΝΦΙΑ. Το δικό μου εισόδημα είναι αρκετά χαμηλότερο των 9.000 ευρώ».