Τα συμπτώματα του εγκλεισμού και πώς να τα αντιμετωπίσουμε

Ο εγκλεισμός στο σπίτι δεν είναι μια απλή υπόθεση. Το είδαμε ήδη από το πρώτο lockdown τον περασμένο Μάρτιο. Και παρόλο που αυτή τη φορά μοιάζει πιο “οικείο”, τα νέα περιοριστικά μέτρα θα έχουν κι αυτά τις επιπτώσεις τους, πέραν και ανεξάρτητα από το ρόλο που θα έχουν αναφορικά με τον περιορισμό της μετάδοσης του κορωνοϊού. Για κάποιους μοιάζει εύκολο, ιδίως για άτομα που, για παράδειγμα, είναι μαθημένα να εργάζονται από το σπίτι. Για άλλους όμως, ο εγκλεισμός στο σπίτι είναι δυσκολότερος.

Άλλωστε, η επιστημονική κοινότητα έχει καταγράψει με σαφήνεια τις επιπτώσεις του εγκλεισμού. Ενδεικτικά, σύμφωνα με μελέτη δημοσιευμένη στο περιοδικό Lancet (Lancet 2020; 395: 912–20) οι επιπτώσεις του εγκλεισμού περιλαμβάνουν μεταξύ άλλων:

• εξάντληση,
• αυξημένη ευερεθιστότητα, νευρικότητα, φόβος
• μούδιασμα του σώματος
• κατάθλιψη, μελαγχολία
• αϋπνία
• μειωμένη συγκέντρωση
• μικρότερη αποδοτικότητα στην εργασία
• θυμός ή/και ενοχή,
• σύγχυση
• συμπτώματα διαταραχής μετατραυματικού στρες.

Εδώ να σημειώσουμε ότι τα παραπάνω συμπτώματα εμφανίζονται ανεξάρτητα από το αν ο εγκλεισμός είναι ακούσιος, δηλαδή ως αποτέλεσμα περιορισμών, ή εκούσιος. Αυτό που καθορίζει τον τόπο που μένουμε και τον τρόπο που κινούμαστε συνταράζει την ψυχική μας κατάσταση. Ερωτήματα τριγυρνούν και πάλι στο κεφάλι μας για το πώς θα τα καταφέρουμε και πόσο θα διαρκέσει αυτή τη φορά ο περιορισμός.

Μπορεί επίσης, ο αισιόδοξος, με “θετική σκέψη” εαυτός μας, να προσδοκά ότι, αφού τα καταφέραμε την πρώτη φορά, θα τα καταφέρουμε και τη δεύτερη και όσες φορές χρειαστεί. Από την άλλη μεριά, δεν λείπουν οι ανήσυχες σκέψεις που κάνει ο απαισιόδοξος εαυτός μας, ότι οι πόροι λιγοστεύουν, η οικονομία παγώνει και ο εγκλεισμός οδηγεί σε “αργό” θάνατο.

Το πιο σημαντικό όμως είναι η βασική… ετικέτα που θα βάλουμε σε αυτόν τον εγκλεισμό. Αν είναι οι τέσσερις τοίχοι, αν είναι το καλυβάκι μας, αν είναι η φυλακή μας, ο χρόνος της αλλαγής μας, η ευκαιρία για προσωπική ανάπτυξη, η ψυχική ένδεια και ό,τι άλλο σκεφτόμαστε είναι ο βασικός παράγοντας που θα ορίσει στο νου μας να ακολουθήσει το αντίστοιχο πρόγραμμα.

Οι παράγοντες της ευτυχίας

Σύμφωνα με την κλίμακα ψυχικής ευεξίας της Κάρολ Ριφ, έξι παράγοντες συμβάλλουν στην θετική λειτουργικότητα, στην ικανοποίηση και στην ευτυχία ενός ατόμου. Αυτοί είναι:

1. αυτονομία,
2. περιβαλλοντική κυριαρχία,
3. προσωπική ανάπτυξη,
4. εύρεση σκοπού στη ζωή,
5. θετικές σχέσεις με άλλους, και
6. αυτο-αποδοχή.

Αναλύοντας τον καθένα από αυτούς, μπορούμε να δούμε με άλλο μάτι την καραντίνα. Αυτόνομοι εξακολουθούμε να είμαστε εφόσον ικανοποιούμε τις ανάγκες μας μόνοι μας. Αν κάποιος άλλος φρόντιζε, για παράδειγμα, για το φαγητό μας ή για την καθαριότητα του χώρου μας ή των ρούχων μας, τότε μας δίνεται μια μεγάλη ευκαιρία να αποκτήσουμε νέες δεξιότητες. Ακόμη και σε περιπτώσεις που θα χρειαστεί να κάνουμε πιο περίπλοκα πράγματα, θα έχουμε την ευκαιρία να δοκιμάσουμε περισσότερες φορές χωρίς μεγάλη πίεση χρόνου.

Με τον όρο περιβαλλοντική κυριαρχία εννοούμε την ικανότητα που έχουμε να διαμορφώνουμε εμείς το πρόγραμμά μας. Και ναι, μπορεί ο τόπος εργασίας, για πολλούς από εμάς, να είναι πια το σπίτι μας, αλλά θα πρέπει να διατηρήσουμε το ίδιο ωράριο εργασίας και να επωφεληθούμε από τον επιπλέον χρόνο που θα εξοικονομούμε αφού δεν θα είμαστε αναγκασμένοι να μετακινηθούμε. Η ρουτίνα μας δεν είναι απαραίτητο να αλλάξει σημαντικά, αν αυτή είναι που έδινε το πρόγραμμα που θέλαμε.

Αν όχι, στο χέρι μας είναι να χρησιμοποιήσουμε τον περισσευούμενο χρόνο υπέρ μας. Είναι σημαντικό να διατηρήσουμε όμως μια ρουτίνα, γιατί αυτή ακριβώς είναι που μας δίνει την αίσθηση της ασφάλειας. Είναι σημαντικό επίσης όταν αλλάζουμε δραστηριότητα να αλλάζουμε θέση ή δωμάτιο, γιατί αυτό είναι που σηματοδοτεί στον εγκέφαλό μας την αλλαγή.

Πώς ερχόμαστε πιο κοντά στο στόχο μας 

Ο τομέας της προσωπικής ανάπτυξης και της εύρεσης σκοπού μπορεί να ακούγονται πράγματα αόριστα. Το να κάνουμε ενδοσκόπηση για να δούμε τι είναι αυτό που τελικά έχει σημασία για εμάς, πιθανό να μοιάζει χρονοβόρο, δύσκολο ή ανούσιο. Υπάρχουν όμως τρόποι και τεχνικές για να καταστήσουμε αυτή τη διαδικασία πιο εφικτή και προσιτή. Μια από αυτές είναι να “σπάσουμε” τους μεγαλύτερους στόχους σε μικρότερους.

Για παράδειγμα, αν θέλουμε να χάσουμε βάρος, δεν έχει όφελος να περιμένουμε αυτό να συμβεί σε 15 μέρες, αλλά είναι πιο εφικτό να οργανώσουμε τα γεύματά μας σε εύρος δύο μηνών. Είναι καλό να μην ξεχνάμε να ανταμείβουμε τον εαυτό μας σε κάθε “μικρή” επιτυχία και αυτές οι ανταμοιβές να είναι και τα σκαλοπάτια της μεγάλης κλίμακας που θα ανεβαίνουμε μέχρι να φτάσουμε στο στόχο μας. Σημειωτέον, η αύξηση του δείκτη σωματικής μάζας είναι μια από τις συνέπειες που παρατηρήθηκε έντονα κατά τη διάρκεια του πρώτου lockdown, το Μάρτιο (Barrea, Luigi et al. “Does Sars-Cov-2 threaten our dreams?” Journal of translational medicine vol. 18,1 318. 18 Aug. 2020).

Με αντίστοιχο τρόπο μπορούμε να λειτουργήσουμε αν θέλουμε να αποκτήσουμε μια νέα γνώση ή δεξιότητα που απαιτεί ευρύ χρονικό διάστημα εκμάθησης (πχ. γλώσσα, σεμινάρια κ.λπ.). Θα πρέπει δηλαδή να έχουμε ορίσει μικρότερα χρονικά σημεία ελέγχου, για να βλέπουμε ότι εξελισσόμαστε και ότι κινούμαστε προς την κατεύθυνση του στόχου μας.

Ο κύκλος ανθρώπων που μας ενδιαφέρει

Η εύρεση σκοπού θα μας φέρει πιο κοντά στους ανθρώπους που έχουμε τις ίδιες πεποιθήσεις. Μας προσφέρεται μια πολύ καλή αφορμή για συζήτηση με ανθρώπους που έχουν την ίδια κοσμοθεωρία με εμάς και αυτό θα μας επιτρέψει να συνειδητοποιήσουμε ποιοι και τι είναι σημαντικό για εμάς.

Η διατήρηση καλών σχέσεων με άλλους ανθρώπους σημαίνει ότι μπορούμε να επικοινωνήσουμε με διάφορους τρόπους. Όπως όταν η αλληλογραφία έδωσε τη θέση της στην τηλεφωνική επικοινωνία, έτσι και τώρα που η επικοινωνία δια ζώσης περιορίζεται, μπορούμε να την κάνουμε ηλεκτρονικά. Μπορούμε να δούμε, να μιλήσουμε, να γελάσουμε αλλά όχι να αγγίξουμε ή να αγκαλιάσουμε.

Σίγουρα αυτή η έλλειψη είναι που πυροδοτεί πολλά από τα συμπτώματα του εγκλεισμού, αφού η έλλειψη σωματικής επαφής αυξάνει τα επίπεδα του στρες και κατ’ επέκταση της λεγόμενης ορμόνης του άγχους, δηλαδή της κορτιζόλης. Για να παρακάμψουμε αυτή την έλλειψη μπορούμε να ορίσουμε ότι, κάθε φορά που θα μιλάμε με αγαπημένα πρόσωπα, μία φράση ή μία χειρονομία θα σημαίνει κάτι “πολύ δικό μας” και με το άκουσμα της φράσης ή την όψη της χειρονομίας θα φέρνουμε στο μυαλό μας την αίσθηση της αγκαλιάς με αυτό το αγαπημένο πρόσωπο.

Η τεχνική αυτή προγραμματίζει το νου και τον ψυχισμό μας ώστε να διατηρήσει τις θετικές σχέσεις, κι αυτές με τη σειρά τους να τροφοδοτούν περισσότερο τον καλό εαυτό μας και να συμβάλλουν στην αυτο-αποδοχή μας.

Τέλος, αξίζει να αναφέρουμε ότι η σοβαρότητα των επιπτώσεων του εγκλεισμού καθορίζεται από το βαθμό διατάραξης της καθημερινής λειτουργικότητας. Σίγουρα μπορεί οι περισσότεροι άνθρωποι, λόγω αλλαγής της ρουτίνας να έχουν γίνει πιο ευερέθιστοι, αλλά αυτό δεν σημαίνει ότι πάσχουν από κάποια ψυχική διαταραχή. Η συμβουλή-βοήθεια ενός ειδικού είναι, πάντως, σκόπιμη όταν τα συμπτώματα παραμένουν για μεγάλο χρονικό διάστημα.