Τεχνητή νοημοσύνη, αρχαία Ελλάδα και σημερινές προβοκάτσιες

Με συγκίνηση είδαμε κάποιοι στο Instagram ένα μικρό βιντέακι που δείχνει πώς θα ήταν η ζωή μας αν είχε επιβιώσει η Ελλάδα του Περικλή. Είδαμε άνδρες στο δήμο Αθηναίων με tablet και μηχανήματα αυτόματης ανάληψης, ένα smartphone χρυσελεφάντινο σαν το άγαλμα της Αθηνάς, που ειρήσθω εν παρόδω κανείς δεν ξέρει τι απέγινε, στολή αστροναύτη εμπνευσμένη από την ελληνική περικεφαλαία και κάποια που ήταν όμως μάλλον κακόγουστα, όπως ένα λευκόχρυσο ανδρικό κοστούμι. Ο τίτλος της καλοπροαίρετης ψηφιακής δημιουργίας: “Πώς θα ήταν η αρχαία Ελλάδα σήμερα αν δεν είχε καταρρεύσει”.

Δεν εννοούσαν, βέβαια, ότι κατέρρευσε εν γένει η Ελλάδα, όπως σχολίαζε κάποιος επισκέπτης της ιστοσελίδας, γιατί είναι κατά τη γνώμη μας σαφές στον τίτλο ότι εκείνη που χάθηκε, ήταν η αρχαία Ελλάδα. Εξάλλου στην αρχή της μικρής δημιουργίας ο τίτλος διαχωρίζει τον Έλληνα από το κράτος, καθώς διαβάζουμε “Ancient Greeks never fell”.

Όμως με αφορμή αυτό το δημιούργημα είδαμε όλα τα βιντεάκια της συγκεκριμένης πρωτοβουλίας (της acknowledge.ai) η οποία εστιάζεται στις προόδους καθώς και στους εν δυνάμει κινδύνους της τεχνητής νοημοσύνης. Προβληματιστήκαμε για το πόσο πίσω έχουμε μείνει σε κάποιους ζωτικούς τομείς σε σχέση με όσους μας μανιπουλάρουν επειδή έχουν τις αναγκαίες γνώσεις, όχι τρομερά εξειδικευμένες, αλλά παρασάγγες μακριά από αυτές του μέσου πολίτη.

Το πιο ανησυχητικό είναι ότι διατίθενται τους τελευταίους μήνες λογισμικά που παραποιούν πολύ πειστικά εικόνες και λόγο και τα οποία δημιουργήθηκαν μεν αρχικά για εικαστικούς λόγους, πλην όμως μπορεί να τα εκμεταλλευθεί οιαδήποτε οργανωμένη ομάδα ή άτομο είτε για προβοκάτσια, είτε για παραγωγή fake news με το κιλό. Επίσης μπορούν να χρησιμοποιηθούν από τον καθένα για προσωπικές αντεκδικήσεις ή εκβιασμούς, με στόχο αθώους πολίτες που απλά κάποιος τους “έχει βάλει στο μάτι” και τους παρουσιάζει να κάνουν ή να λένε κάτι παράνομο.

Ο “ανώνυμος συγγραφέας”

Στην σελίδα των acknowledge.ai μάθαμε επίσης ότι υπάρχει ήδη από τον περασμένο Νοέμβριο λογισμικό διαθέσιμο σε όλους για τη συγγραφή ομιλιών και μελετών, με το οποίο ήδη “γράφει” τις ομιλίες του ο πρόεδρος του Ισραήλ Ισαάκ Χέρτζογκ. Επιπλέον, μάθαμε ότι ήδη, ακόμα και κάποιες επιστημονικές ιστοσελίδες επιτρέπουν την δημοσίευση μελετών επιστημόνων με συν-συγγραφείς το λογισμικό.

Δηλαδή βλέπεις σε μια κλινική έρευνα ή μελέτη ως συγγραφείς πέντε πανεπιστημιακούς και ένα έκτο συγγραφέα, το… chatGPT, που είναι (μέχρι στιγμής) το πιο έξυπνο λογισμικό της αγοράς στη συγγραφή κειμένων, αλιεύοντας ασύλληπτα πολλές πληροφορίες, χωρίς να πολυλαμβάνει υπ’ όψη του πνευματικά δικαιώματα. Οι μόνες επιστημονικές ιστοσελίδες που το απαγόρευσαν κάθετα, είναι η επιθεώρηση JAMA, το Nature και το Science Magazine.

Αυτό το λογισμικό δίνει έξυπνες, πληρέστατες απαντήσεις σε πολλές γλώσσες. Συλλέγει στοιχεία από όλες τις σχετικές δημοσιεύσεις στο διαδίκτυο γράφοντας ουσιαστικά μια τέλεια έκθεση ή περίληψη ή ανάλυση επί του θέματος που του ζητεί κάποιος. Είναι χρήσιμο και σε όσους βαριούνται να απαντάνε σε μηνύματα στο κινητό, αλλά θέλουν πλούσια “κοινωνική” ζωή χωρίς να κουράζονται να σκεφτούν απαντήσεις για τον καθένα. Όμως δεν ήταν αυτό που μας σόκαρε ιδιαίτερα, αν και κάπως σε θορυβεί το γεγονός ότι έχουν τελειοποιηθεί σε τέτοιο βαθμό οι γλωσσικές, συντακτικές και λογικές διεργασίες στον “εγκέφαλο” της τεχνητής νοημοσύνης.

Το πιο ανησυχητικό ήταν ότι αυτά τα προγράμματα που είναι στη διάθεση κυριολεκτικά όλων, μπορούν να παραπλανηθούν και π.χ. να τα ρωτήσεις πώς να φτιάξεις μια βόμβα (ακόμα και πυρηνική) και να σου απαντήσουν. Ακόμα κι αν αυτό ως κίνδυνος παρακαμφθεί, το πρόγραμμα που εξελίσσεται σε τυφλοσούρτης, και άρα επηρεάζει εκατοντάδες χιλιάδες αν όχι και εκατομμύρια χρήστες, έχει περιορισμούς πολιτισμικούς. Αν του ζητήσεις να πει ένα αστείο για άνδρα, π.χ. το λέει, αλλά αν του ζητήσεις για γυναίκα, το απορρίπτει ως σεξιστικό. Οπότε κάποιοι ζήτησαν να τροποποιηθεί το politically correct στοιχείο του “ρομπότ” και να χαλαρώσει η λογοκρισία του.

Φωτογραφιες ανύπαρκτων ατόμων

Απεναντίας, ένας δημοσιογράφος της καναδέζικης εφημερίδας “Τορόντο Σταρ”, που όπως φάνηκε έχει απήχηση, επιμένει για επαύξηση της λογοκρισίας στον προγραμματισμό, διότι ζήτησε από το λογισμικό να επιχειρηματολογήσει υπέρ της εισβολής της Ρωσίας στην Ουκρανία και αυτό, συνέταξε όντως μια έκθεση υπέρ της Ρωσίας. Αυτό φαίνεται ότι σόκαρε τους Καναδούς. Επίσης ενοχλήθηκαν επειδή ο ίδιος δημοσιογράφος ζήτησε από το λογισμικό να συντάξει έκθεση αναπτύσσοντας τους λόγους για τους οποίους ο πρωθυπουργός τους Τζάστιν Τριντό είναι “προδότης”, και το “διέπραξε”.

Όμως τα λογισμικά κάνουν ό,τι τους ζητάς. Δεν μπορείς να εντάξεις κάποιο στοιχείο λογοκρισίας εκ των υστέρων ώστε να αποκλείσεις τις εκθέσεις που δεν σου αρέσουν. Αν πάλι εντάξεις πολλά τέτοια στοιχεία, τότε του αφαιρείς γνώσεις. Δύσκολες επιλογές για όσους βαριούνται να σκεφτούν ή και να γκουγκλάρουν και τα θέλουν όλα έτοιμα. Όμως δυστυχώς όλα αυτά δεν αφορούν μόνον στους τεμπέληδες για τους οποίους εκπονήθηκαν ως προγράμματα: Διαμορφώνουν ένα γενικό ρεύμα απόψεων και αναπαράγουν συγκεκριμένες τάσεις, ειδικά όταν κάποιος κατευθύνει τη ροή.

Μας θορύβησε και το μίνι βιντεάκι με πέντε εικόνες που δείχνουν πώς μπορεί ένα άλλο πρόγραμμα, το Midjourney, να δημιουργήσει τέλειες εικόνες από κείμενα: Καμία από αυτές τις εικόνες δεν είναι πραγματική και απλώς το Midjourney μετατρέπει τις λέξεις σε φωτογραφίες ή ζωγραφιές. Αν όμως δεν ξέρει κάποιος ότι πρόκειται για δημιούργημα τέχνης η οποία δίνει μορφή σε λέξεις, τότε απλά πιστεύει ότι βλέπει μια πραγματική εικόνα ή ένα αληθινό πρόσωπο. Υπάρχουν εν τω μεταξύ και οι αντιδράσεις των επαγγελματιών, καθώς ήδη κυκλοφορούν βιβλία, όπου η εικονογράφηση έχει γίνει από το λογισμικό και όχι από καλλιτέχνη.

Επίσης ήδη γράφονται σενάρια και επεισόδια σε δημοφιλείς σειρές από λογισμικά, οπότε έχουν ξεσηκωθεί και οι σεναριογράφοι εκτός από τους εικονογράφους. Όμως όσον αφορά στο ευρύ κοινό, το πρόβλημα δεν είναι μόνον ότι η μηχανή “θα πάρει το ψωμί του ανθρώπου” σε κάποιους συγκεκριμένους κλάδους, αλλά το ότι παράγεται μια εικόνα που δεν μπορείς να ξεχωρίσεις αν είναι πραγματική ή όχι, καθώς και ότι βγαίνουν κείμενα φασόν στον αυτόματο, χωρίς καμία ηθική ή συναισθηματική παρεμβολή. Φυσικά υπάρχουν και εκείνοι που θεωρούν ότι το γλωσσάρι για “πολιτικά ορθή” γλώσσα στον αυτόματο πιλότο, φτάνει και περισσεύει για τα ετοιματζίδικα κείμενα…

Πρόσωπα ανύπαρκτων προσώπων

Άλλο πρόβλημα της τελευταίας δεκαετίας κυρίως, που όμως οξύνεται όσο τελειοποιούνται οι τεχνικές, είναι το άλλοτε δύσκολο “μοντάζ”. Σήμερα δημιουργούνται τελείως πειστικά πρόσωπα ανύπαρκτων ανθρώπων, ενώ παράλληλα έχει τελειοποιηθεί κάτι που διέθεταν ως τώρα κυρίως οι μυστικές υπηρεσίες ορισμένων χωρών, δηλαδή η δυνατότητα να χρησιμοποιήσεις την φωνή κάποιου και να παράγεις με αυτήν ολόκληρο κείμενα, ή να βάλεις τη φωτογραφία του και να βρεις τα στοιχεία της ταυτότητάς του.

Μπορεί πλέον ο καθένας να βάλει έναν πολιτικό, ή έναν γείτονά του  με τον οποίο έχει τσακωθεί, σε βίντεο ή σε καταγραφικό μέσο ήχου να λέει ό,τι θέλει εκείνος, ενώ ακούγεται η φωνή του αντιπάλου του. Το λογισμικό μιμείται δηλαδή τέλεια τη φωνή σε φράσεις που κάποιος επιλέγει και στην ουσία βάζεις ό,τι θέλεις στο στόμα ενός άλλου ατόμου. Διευρύνεται δηλαδή πια κατά πολύ η δυνατότητα παραγωγής fake news, αλλά και η δυνατότητα εκβίασης ανθρώπων, που μπορεί κάποιος να τους ενοχοποιήσει πλέον εύκολα.

Όσον αφορά στις εικόνες, στην παραπάνω φωτογραφία που υποτίθεται ότι είναι από διαδήλωση στη Γαλλία, ο άνδρας έχει έξι δάκτυλα και ο δημιουργός το έκανε αυτό επίτηδες, για να μην θεωρηθεί η εικόνα απάτη και fake news. Αλλά ποιος το προσέχει αυτό; Απλά βλέπει αστυνομικό να αγκαλιάζει διαδηλώτρια. Να θυμίσουμε ότι και στην Ελλάδα, με τους σεισμούς στην Τουρκία, είχε γίνει χρήση αυτού του προγράμματος, για να προβληθεί ο ανθρώπινος παράγοντας στην συμμετοχή Ελλήνων στη διάσωση των σεισμόπληκτων.

Τα στημένα βίντεο

Ο μόνος σίγουρος τρόπος ο δημοσιογράφος, αλλά και ο αναγνώστης ή οιοσδήποτε να διαπιστώσει κάτι με σιγουριά, είναι πλέον να το δει με τα μάτια του. Οι εικόνες μπορούν να παραποιηθούν σε τέτοιο βαθμό, που κανένας δεν μπορεί να είναι σίγουρος για το πόσο αληθινό είναι αυτό που βλέπει σε ένα βίντεο. Το νέο λογισμικό για τη δημιουργία βίντεο, το GEN1, σου επιτρέπει να χρησιμοποιήσεις ένα ήδη υπάρχον βίντεο, για να δημιουργήσεις νέο, αλλάζοντας π.χ. απλά το πρόσωπο που πρωταγωνιστεί ή φαίνεται στο πρωτότυπο και γνήσιο βίντεο. Αντίστοιχα μπορείς να αλλάξεις και το περιβάλλον.

Ένα άλλο στοιχείο που παραβιάζει σε σοβαρό βαθμό τα προσωπικά δεδομένα των πολιτών, είναι ότι υπάρχει πλέον λογισμικό για αντίστροφη αναζήτηση προσώπου από φωτογραφία, κάτι που μέχρι πρόσφατα είχαν στη διάθεσή τους κυρίως οι αστυνομικές και άλλες κρατικές υπηρεσίες. Αν δηλαδή κάποιος σε φωτογραφίσει στο δρόμο ενώ περπατάς αμέριμνος και εν συνεχεία βάλει το “πορτρέτο” σου στο πρόγραμμα αυτό, βρίσκει συχνά ποιος ακριβώς είσαι.

Αυτό το λογισμικό διατίθεται από την PimEyes προς 15 δολάρια ανά αναζήτηση. Τα αποτελέσματα δεν είναι πάντα ακριβή και έχει παρόμοιο λογισμικό και η Google, που και τα δικά της αποτελέσματα είναι συχνά ανακριβή. Όμως το πρόβλημα για την πλειοψηφία των ανθρώπων όσον αφορά στο συγκεκριμένο πρόγραμμα, δεν είναι η ανακρίβεια του, αλλά αντιθέτως η ακρίβειά του, και η περίπτωση εντοπισμού σου και παρακολούθησής σου από έναν άγνωστο που απλά σε φωτογραφίζει στο δρόμο, την ώρα π.χ. που έχεις ολοκληρώσει μια ανάληψη από ΑΤΜ.

Η επιστημονική επιθεώρηση Nature έχει πρόσφατο άρθρο ειδικά για αυτό το θέμα, δηλαδή για τις προόδους στην τεχνητή νοημοσύνη και το πλαίσιο που πρέπει να τεθεί. Η έρευνα και η αναζήτηση σε οιοδήποτε επιστημονικό τομέα, δεν σταματάει ποτέ. Το μόνο που απομένει είναι να προσπαθούμε να θέτουμε ένα ηθικό πλαίσιο ως προς την χρήση κάθε νέου “εργαλείου”.

Το “Nature” εκτιμά ότι ο κόσμος θα μεταμορφωθεί για άλλη μια φορά, ειδικά με το νέο τελειοποιημένο πρόγραμμα GPT-4 του ChatGPT και ότι έρχεται μια ριζική αλλαγή σαν εκείνην που βιώσαμε όταν πρωτομπήκε στη ζωή μας το διαδίκτυο. Θεωρεί ότι μια τόσο “τέλεια” τεχνητή νοημοσύνη που συντάσσει σχεδόν άψογες απαντήσεις σε όλα τα ερωτήματα, δεν μπορεί να φέρει τίποτα λιγότερο από επανάσταση.