Θα κληρονομούν πια και οι σύντροφοι…;

Επειδή δεν δημοσιοποιήθηκε το κείμενο των αλλαγών, θα προβώ σε παρατηρήσεις με βάση τις δημοσιογραφικές πληροφορίες, με κίνδυνο παραπληροφόρησης, ασαφειών, αποριών και κενών, αλλά κάποιες αλλαγές είναι καινοτόμες και ανατρέπουν τα ήδη ισχύοντα, άλλες υποκρύπτουν ποντικότρυπες (loop holes), που θα τις εκμεταλλευτούν προς ίδιο όφελος οι συνήθως ύποπτοι επιτήδειοι. Σε κάθε περίπτωση, η δικαστική πρακτική και οι κοινωνικές συνέπειες θα κρίνουν την επιτυχία των αλλαγών στο κληρονομικό δίκαιο.

Νομίζω ότι η διάταξη που μετατρέπει το δικαίωμα της νόμιμης μοίρας από εμπράγματο σε ενοχικό, δηλαδή δικαίωμα αποζημίωσης, θα έχει μη αναστρέψιμες οικογενειακές συνέπειες, γιατί με την άσκηση της αγωγής για διεκδίκηση της νόμιμης μοίρας, θα διαρραγούν οικογενειακοί δεσμοί τουλάχιστον για μια γενιά. Για το λόγο αυτό, είμαι κάθετα αντίθετος στη διάταξη. Φυσικά θα κάνω σχετικό σχόλιο στη διαδικασία της διαβούλευσης, αλλά όπως γίνεται συνήθως δεν θα ληφθεί υπόψη…

Το ισχύον κληρονομικό δίκαιο αποτελεί εξέλιξη του βυζαντινορωμαικού δικαίου, που ισχύει σε χώρες με λατινογενές δίκαιο, είναι κατά εξοχήν στατικό δίκαιο, χωρίς αλλαγές από το 1946. Οι αλλαγές που προτείνονται αφορούν:

• Οι κληρονόμοι δεν έχουν ατομική ευθύνη για τα χρέη που άφησε ο παθών και έτσι δεν χρειάζεται να προβαίνουν σε αποποίηση κληρονομίας ή να αιφνιδιάζονται από υπερχρεωμένη κληρονομιά, που δεν περίμεναν.

Η κληρονομική περιουσία παραμένει αυτοδίκαια ξεχωριστό οικονομικό μέγεθος από την περιουσία των κληρονόμων, εκτός αν δηλώσει το αντίθετο ο κληρονόμος. Η κληρονομική περιουσία τίθεται υπό εκκαθάριση με εκκαθαριστή δικηγόρο, που σε σύντομα τακτά διαστήματα πρέπει να κάνει απογραφή της κληρονομικής περιουσίας, να βεβαιωθούν τα χρέη, να εκποιηθούν τα περιουσιακά στοιχεία, να πληρωθούν τα χρέη και η αμοιβή του εκκαθαριστή και ότι περισσέψει να αποδοθεί στους κληρονόμους.

Οι αλλαγές στο κληρονομικό δίκαιο

Από τη πείρα μου οι προθεσμίες είναι τόσο μικρές, που δεν είναι δυνατόν να τηρηθούν. Η ρευστοποίηση της περιουσίας δεν θα αποδώσει την πραγματική της αξία, της οποίας μεγάλο μέρος θα το εισπράξει ο εκκαθαριστής δικηγόρος, και μόνο σε πολύ μεγάλες κληρονομίες οι δανειστές θα εισπράξουν μέρος των απαιτήσεων τους. Κατά τη γνώμη μου, η διάταξη αυτή παράγει μόνο δικηγορική ύλη.

Εξάλλου, οι κληρονόμοι προστατεύονται πλήρως με τις διατάξεις της αποδοχής κληρονομίας επί ωφέλεια απογραφής (αρθ.1901 επ. ΑΚ), που λειτουργούσε το ίδιο, αλλά με πρωτοβουλία του κληρονόμου και όχι αυτεπάγγελτα, με περισσότερη επιμέλεια του ιδίου κληρονόμου και φθηνότερα, χωρίς την αμοιβή του εκκαθαριστή δικηγόρου. Δεν γνωρίζω τη τύχη της διαδικασίας αυτής, πιθανότερο θα καταργηθεί, νομίζω όμως ότι πρέπει να διατηρηθεί, εφόσον ο κληρονόμος με δήλωση του προτιμήσει τη διαδικασία αυτή.

Τις αντιρρήσεις για την αλλαγή για τη νόμιμη μοίρα αναφέρω παραπάνω. Η νόμιμη μοίρα είναι ποσοστό της κληρονομίας, που δικαιούνται οι αναγκαίοι κληρονόμοι (παιδιά-σύζυγος-γονείς), που δεν μπορεί να στερήσει ο διαθέτης με τη διαθήκη του. Το μόνο που αλλάζει, το ποσοστό του επιβιώσαντος συζύγου που αυξάνεται από το 1/4 στο 1/3 της κληρονομιάς, εκτός αν υπάρχουν δύο ή περισσότερα παιδιά, οπότε παραμένει το ίδιο.

Καινοτόμες διατάξεις

Πολύ καινοτόμα διάταξη αποτελεί η αναγνώριση κληρονομικού δικαιώματος κατά τη Πέμπτη τάξη στο σύντροφο, που αναγνωρίζεται σε όσους δεν έχουν συνάψει γάμο ή σύμφωνο συμβίωσης. Σύντροφοι θεωρούνται όσοι συζούσαν μόνιμα σε ελεύθερη συμβίωση τουλάχιστον τρία χρόνια ή χωρίς χρονικό περιορισμό, αν έχουν αποκτήσει παιδιά με τον κληρονόμο. Βασική προϋπόθεση να μην υπάρχει επιζών σύζυγος ή σύμφωνο συμβίωσης του κληρονομουμένου. Σε κάθε περίπτωση θεσπίζεται η δυνατότητα παραμονής του συντρόφου στο σπίτι του κληρονομουμένου.

Με τη διάταξη αυτή καταργείται τοις πράγμασι το κληρονομικό δικαίωμα του δημοσίου κατά την έκτη τάξη επί της κληρονομιάς των ακλήρων. Έτσι ανοίγεται πεδίο δόξης λαμπρό για τους συνήθως υπόπτους επιτηδείους, που ήδη με ψεύτικες διαθήκες οικειοποιούνται οικόπεδα του δημοσίου, να διεκδικήσουν νομιμοφανώς τη περιουσία των ακλήρων. Η μόνη λύση είναι η συντροφικότητα να αποδεικνύεται με δημόσιο έγγραφο και όχι με το επισφαλές αποδεικτικό μέσο των μαρτύρων.

Πρωτοφανές για το δίκαιο μας αποτελεί ο θεσμός των κληρονομικών συμβάσεων, που επιτρέπει στο διαθέτη, όσο είναι ακόμα εν ζωή, να συμφωνεί ελεύθερα με τους κληρονόμους του πως θα μοιραστεί η περιουσία. Νέος θεσμός είναι και η συνδιαθήκη, που την υπογράφουν περισσότερα του ενός άτομα.

Υπάρχει μια σειρά νέων διατάξεων, όπως η αποποίηση από μελλοντικές κληρονομίες, η διαθήκη έκτακτης ανάγκης, η κατάργηση της αίρεσης χηρείας, δηλαδή όταν αναγράφεται στη διαθήκη ότι η χήρα του κληρονομούμενου χάνει τη κληρονομιά αν ξαναπαντρευτεί και ότι είναι άκυρη η διαθήκη με την οποία αφήνει ο νοσηλευόμενος σε νοσοκομείο και τρεις μήνες μετά περιουσιακά στοιχεία σε γιατρούς, νοσηλευτές και το διοικητή του νοσοκομείου.