Το δόγμα της ΕΕ για μετανάστες: όποιος τρύπωνε γινόταν ανεκτός

Γράφει ο Σταύρος Λυγερός  –

Μπορεί το κύμα από μετανάστες να έχει τώρα πλέον προσλάβει εκρηκτικές διαστάσεις, αλλά ως πρόβλημα δεν είναι κεραυνός εν αιθρία. Οι στρατιωτικές επεμβάσεις της Δύσης στο Αφγανιστάν και στο Ιράκ και αργότερα ο πόλεμος στη Συρία προκάλεσαν μεγάλες καταστροφές και αναμφίβολα τροφοδότησαν τις προσφυγικές-μεταναστευτικές ροές από την Ασία και την Αφρική. Θα ήταν, ωστόσο, λάθος να θεωρηθεί πως αυτές οι ροές προκλήθηκαν αποκλειστικά και μόνο από τις ένοπλες συγκρούσεις.

Τα κύματα των παράνομων μεταναστών που διεισδύουν από κάθε ρωγμή στις ανεπτυγμένες κοινωνίες της Δύσης δεν είναι τίποτα άλλο από τη σύγχρονη εκδοχή της εισβολής των βαρβαρικών φυλών στις αυτοκρατορίες της αρχαιότητας και του Μεσαίωνα. Τότε, είχαμε τις επιδρομές άγριων ιππέων, που αναζητούσαν πλούσιο έδαφος και πιο φιλικό περιβάλλον για να εγκατασταθούν. Σήμερα, έχουμε ταλαίπωρους ανθρώπους που με κίνδυνο της ζωής τους αναζητούν μια θέση στον ευρωπαϊκό “ήλιο”.

Τις ροές από τη ζώνη της υπανάπτυξης στη ζώνη της ανάπτυξης προκαλεί η μεγάλη διαφορά βιοτικού επιπέδου. Η παγκοσμιοποίηση ήταν ο καταλύτης για να ισχύσει η μεταφορά στο κοινωνικό επίπεδο της αρχής των συγκοινωνούντων δοχείων. Η διεύρυνση του χάσματος στην κατανομή του πλούτου, η δημογραφική έκρηξη στον Τρίτο Κόσμο και η υπογεννητικότητα στις αναπτυγμένες χώρες, καθώς και η εκρηκτική ανάπτυξη της επικοινωνίας και των social media οδηγούν με μαθηματική ακρίβεια στη διόγκωση της παράνομης μετανάστευσης.

Υποκριτική πολιτική ημιμέτρων

Πριν 10 χρόνια έγραφα: «Τα ευρωπαϊκά κράτη ακολουθούν μία υποκριτική πολιτική ημιμέτρων. Εμποδίζουν την παράνομη είσοδο, αλλά στην πράξη ανέχονται όσους παράνομους μετανάστες καταφέρουν να εγκατασταθούν στην επικράτειά τους. Η αντιφατική αυτή πολιτική τροφοδοτεί το φαινόμενο. Το γεγονός ότι αρκετοί καταφέρνουν να εγκατασταθούν στη “Γη της Επαγγελίας” διατηρεί ζωντανό το όνειρο μίας νέας ζωής και σ’ όσους μένουν πίσω. Το αποτέλεσμα είναι ότι έτσι ωθούνται ολοένα και περισσότεροι κάτοικοι του Τρίτου Κόσμου να επιχειρήσουν το άλμα, τροφοδοτώντας τα κυκλώματα των δουλεμπόρων» (Καθημερινή, 23 Οκτωβρίου 2008).

Η πρακτική να γίνεται ανεκτός στο κοινωνικό περιθώριο όποιος μετανάστης καταφέρνει να τρυπώσει στην Ευρώπη ήταν για μια περίοδο βολική για τις ευρωπαϊκές άρχουσες ελίτ. Είναι, όμως, ασύμβατη με το Κράτος Δικαίου και τον ανθρωπισμό, αφού παραπέμπει σ’ ένα είδος φυσικής επιλογής. Με τη διφορούμενη αυτή πολιτική, οι άρχουσες ελίτ εξασφάλιζαν ελεγχόμενες εισροές με δύο στόχους:

• Πρώτον, τη συμπίεση του κόστους εργασίας.
• Δεύτερον, την αντιμετώπιση του δημογραφικού προβλήματος με σταδιακή ένταξη στις δυτικοευρωπαϊκές κοινωνίες νέου πληθυσμιακού δυναμικού.

Στα χρόνια της οικονομικής ευημερίας, η πολιτική αυτή σε γενικές γραμμές δεν δημιουργούσε προβλήματα. Με την εκδήλωση της οικονομικής κρίσης και την αύξηση της ανεργίας, όμως, η ανοχή των δυτικών κοινωνιών έναντι της παράνομης μετανάστευσης άρχισε να συρρικνώνεται. Αυτό επηρέασε και τη στάση των κυβερνήσεων.

Είναι, ωστόσο, άδικο για τους μετανάστες να αντιμετωπίζονται με συγκυριακούς όρους. Από ηθικής και πολιτικής απόψεως, καθαρή λύση είναι η νόμιμη μετανάστευση. Εάν κάποιες χώρες-μέλη της ΕΕ θεωρούν ότι χρειάζονται εργατικό δυναμικό και ευρύτερα πληθυσμιακή ένεση, ας εφαρμόσουν μια πολιτική οργανωμένης νόμιμης μετανάστευσης, η οποία θα αποτρέψει τα φαινόμενα υπερεκμετάλλευσης και μαύρης εργασίας. Η νόμιμη μετανάστευση, βεβαίως, δεν θα εξαφάνιζε τις παράνομες ροές, αλλά θα μπορούσε το πρόβλημα να αντιμετωπισθεί με πολιτική μηδενικής ανοχής.

Το τίμημα της αδράνειας

Μόνο μετά την εκδήλωση της διεθνούς οικονομικής κρίσης η ΕΕ άρχισε να κινείται για τη λήψη μέτρων εναντίον της παράνομης μετανάστευσης. Το φθινόπωρο του 2008 κατέληξε σ’ ένα σύμφωνο μεταναστευτικής πολιτικής, πολύ κατώτερο των αναγκών. Τον Ιούνιο του 2009 έγινε από το Ευρωπαϊκό Συμβούλιο ένα ακόμα ανεπαρκές βήμα, δεδομένου ότι το σύμφωνο του 2008 έθετε μόνο τις βασικές αρχές και δεν προέβλεπε πρακτικά μέτρα. Την πρωτοβουλία είχαν λάβει τέσσερις χώρες-μέλη της ευρωπαϊκής περιφέρειας οι οποίες ήταν πύλες εισόδου (Ελλάδα, Ιταλία, Κύπρος και Μάλτα) και την είχαν υποστηρίξει όχι μόνο η Ισπανία και η Πορτογαλία, αλλά εν μέρει και η Γαλλία και η Βρετανία.

Το 2009 διαπίστωνα: «Η παράνομη μετανάστευση είναι ευρωπαϊκό πρόβλημα. Οι χώρες που βρίσκονται στην πρώτη γραμμή υφίστανται τη μεγαλύτερη πίεση, αλλά ο τελικός προορισμός των παράνομων μεταναστών είναι οι πλουσιότερες χώρες της Δυτικής και Βόρειας Ευρώπης. Οι κυβερνήσεις αυτών των χωρών είναι απρόθυμες να πληρώσουν το οικονομικό κόστος για τη λήψη δραστικών μέτρων, επειδή το βαρύ φορτίο πέφτει σε ξένες πλάτες. Η στάση αυτή, όμως, είναι πολιτικά κοντόθωρη.

»Οι χώρες της πρώτης γραμμής (ειδικότερα η Ελλάδα με τα εκτεταμένα θαλάσσια σύνορα) είναι πρακτικά αδύνατο να αποτρέψουν την παράνομη είσοδο. Και βεβαίως δεν είναι διατεθειμένες να συγκρατούν στην επικράτειά τους έναν συνεχώς αυξανόμενο αριθμό παράνομων μεταναστών. Αυτό πρακτικά σημαίνει ότι εάν δεν εφαρμοσθεί μία ευρωπαϊκή πολιτική μετανάστευσης και ασύλου, αναπόφευκτα θα επικρατήσει η αρχή “ο σώζων εαυτόν σωθήτω”. Με άλλα λόγια, οι χώρες-πύλες θα σταματήσουν να εμποδίζουν τη μετάβαση των παράνομων μεταναστών που βρίσκονται στην επικράτειά τους στις χώρες τελικού προορισμού […] Έτσι, έγινε δεκτή η αρχή ότι πρέπει να ισχύσουν οι αρχές της αλληλεγγύης και της δίκαιης κατανομής βαρών» (Καθημερινή, 21 Ιουνίου 2009).

Μόνο που οι αρχές αυτές έμειναν σε μεγάλο βαθμό κενό γράμμα. Λίγες ημέρες νωρίτερα, διαβλέποντας ότι η γεωπολιτική αστάθεια και οι ένοπλες συγκρούσεις στη Μέση Ανατολή δεν επρόκειτο να σταματήσουν, έγραφα: «Σε περιπτώσεις κρίσεων και πολέμων, η Δύση οφείλει να αναλάβει το κόστος κατασκευής και συντήρησης καταυλισμών για την υποδοχή και την ανακούφιση των προσφύγων στην περίμετρο της ανασφαλούς περιοχής. Γενικότερα, όμως, η πολιτική αναχαίτισης θα φέρει μόνο πρόσκαιρα αποτελέσματα, εάν δεν συνδυασθεί με την παροχή γενναίας αναπτυξιακής βοήθειας για την άμβλυνση των διαφορών. Αυτό επιβάλλει όχι μόνο ο ανθρωπισμός της Δύσης, αλλά και το ιδιοτελές συμφέρον της» (Καθημερινή, 18 Ιουνίου 2009).

Σήμερα, 10 χρόνια μετά, η Ευρώπη πληρώνει το τίμημα της υποκρισίας και της αδράνειάς της. Το προσφυγικό-μεταναστευτικό ζήτημα είναι στην πρώτη γραμμή και ως κοινωνικό και ως πολιτικό πρόβλημα. Σχεδόν κάθε χώρα-μέλος προσπαθεί να πετάξει το βάρος στις άλλες, με αποτέλεσμα Αυτό ισχύει και σήμερα. Αν καταρρεύσει το κλυδωνιζόμενο καθεστώς στην Αλγερία, θα προκύψει στην Ευρώπη ένα δεύτερο προσφυγικό κύμα, μια δεύτερη Συρία.