Το “δούναι και λαβείν” στην αγάπη

Ο άνθρωπος, λένε – για να φτάσει στην τελειότητα του άνω+θρώσκω της ετυμολογίας του και να γίνει κατ’ εικόνα και καθ’ ομοίωσιν του Θεού – πρέπει να ανέβει σκαλί-σκαλί την ”μετάρσιο” (Μετάρσιο: μετέωρη) κλίμακα του ονείρου του Ιακώβ που ένωνε τη Γη με τον Ουρανό. Τη σκάλα δηλαδή που είδε στον ύπνο του στην ερημιά της Βαιθήλ (”Οίκος Θεού” στα εβραϊκά) ο γιος του Ισαάκ υπό τον φόβο της οργής του αδελφού του Ησαύ, γιατί του έκλεψε με δόλο τα Πρωτοτόκια και την πατρική ευλογία-αγάπη (Παλαιά Διαθήκη, Γεν. 28, 10-22).

Τη σκάλα όπου ανεβοκατέβαιναν άγγελοι υμνώντας τον Δημιουργό ”ὁρατῶν τε πάντων καί ἀοράτων” για την μέριμνά του υπέρ των ανθρώπων, σε ανταπόκριση των προσευχών τους («… Ὑπὲρ τοῦ ῥυσθῆναι ἡμᾶς ἀπὸ πάσης θλίψεως, ὀργῆς, κινδύνου καὶ ἀνάγκης…», μτφ. ”Για να μας προφυλάσσει απὸ κάθε θλίψη, οργή, κίνδυνο καὶ ανάγκη”, “Θεία Λειτουργία Ιωάννου του Χρυσοστόμου”).

Η μέριμνα του Θεού, η κηδεμονία, η πρόνοια, η φροντίδα του προς τον άνθρωπο είναι η ύψιστη απόδειξη της αγάπης Του προς αυτόν που είναι δημιούργημά Του. Το δεδομένο αυτό εξηγεί την παρεμβατική συνεισφορά της Εκκλησίας στα κοινωνικά πράγματα με λυδία λίθο (Λυδία λίθος του Χριστιανισμού: Η καθολικότητα της ισχύος του) την χριστιανική αγάπη.

Η εντολή της αγάπης ως εντολή του Χριστού «ξεπερνάει το όριο του λόγου, επεκτείνεται στο άπειρο και συμπίπτει με το ”είναι”». Κι αυτή είναι μια από τις δυο δυνατές αρχές που ρυθμίζουν τις ανθρώπινες σχέσεις διαχρονικά. Η άλλη είναι ο νόμος της ελευθερίας που εκπηγάζει (προκύπτει) απ’ τον συστηματοποιημένο αρχαίο ελληνικό λόγο που ”αγγίζει τα όρια της ανθρώπινης γραφής”.

Η αγάπη για τους αρχαίους Έλληνες

Η αγάπη, σύμφωνα με τους αρχαίους Έλληνες (μεταφρασμένη σε οικεία επιθυμία του ενός ατόμου προς το άλλο) είναι μια αρχέγονη δύναμη που ενώνει το όλον, την ολότητα των ανθρώπων και είναι ικανή να δημιουργήσει από δυο ξεχωριστές οντότητες ένα εντελώς νέο ον. Εξειδικεύουν μάλιστα οι πρόγονοί μας την καθολική της αρχή σε είδη που αποτελούν τη βάση για τους κανόνες συμβίωσης:

• Στην αγάπη του έρωτα ο οποίος, κατά την Πλατωνική θεωρία, ορίζεται ως «Έρως της ψυχής προς το αιώνιο αρχέτυπό της».
• Στην αγάπη της στοργής, που σχετίζεται με την εξάρτηση και την εξοικείωση μεταξύ γονιών και παιδιών.
• Στην αγάπη της φιλίας, που στηρίζεται στη φιλία η οποία εξελίχθηκε σε συντροφικότητα.
• Στην αγάπη της αγάπης (αγάπη άνευ όρων), που στηρίζεται στην πνευματική σύνδεση η οποία υπερβαίνει τον χρόνο και τείνει στο άπειρο.
• Στην αγάπη-επέκταση της φιλαυτίας μας, που δίνει την αίσθηση του ”ανήκειν” (κτητική συμπεριφορά του ενός για τον άλλον) και της συμβίωσης με βάση τον κοινό σκοπό στη ζωή.
• Στην αγάπη με αφετηρία τον σεβασμό και τον θαυμασμό του ενός για τον άλλον. Και…
• Στην αγάπη-παιχνίδι, που δεν στηρίζεται στην έλξη, αλλά στις κοινές εμπειρίες ζωής.

Ας σημειωθεί εδώ ότι η σύνδεση της αγάπης με την αρετή αποτελεί κοινό τόπο στην ελληνική αρχαιότητα και τον Χριστιανισμό. Στην πρώτη περίπτωση η αγάπη είναι το κορυφαίο όριο όλων των αρετών με αφετηρία την αρετή της ευσέβειας (Πρόκλος ”Περὶ τῆς καθ’ Ἕλληνας ἱερατικῆς τέχνης”), ενώ στη δεύτερη είναι ”αδαμάντινης αξίας αρετή, απόσταγμα των θείων λόγων των Πατέρων της Εκκλησίας μας” (Σ. Κόλλια: “Η αγάπη ως βάση της χριστιανικής ζωής”).

Είτε χριστιανική είτε αρχαιοελληνική, πάντως, η αγάπη ανυψώνει αυτόν που την νιώθει πάνω απ’ τον χωροχρόνο και τον κάνει να αισθάνεται ”σαν ένα είδος θεότητας” στα μάτια του άλλου. Αρκεί, φυσικά, να μην είναι μονόπλευρη, γιατί τότε είναι καταδικασμένη. Αρκεί, επιπλέον, να μην ταυτίζεται με την υποχρέωση γιατί τότε θα είναι ασφυκτική και γρήγορα θα ζητήσει την απελευθέρωσή της. «Όποιος αγαπάει από χρέος, δεν αγαπάει» έλεγε ο Κωνσταντίνος Τσάτσος και είχε δίκιο.

Αγάπη δεν σημαίνει έγκλημα

Όσο για τα εγκλήματα πάθους που γίνονται με μεγάλη συχνότητα στο όνομα της αγάπης, δεν υπάρχει ίχνος αυτής όταν πίσω τους κρύβονται η ζηλοφθονία και η αντεκδίκηση. Η αγάπη δεν συμπορεύεται με τα χαμηλά ένστικτα: τη στενομυαλιά, τα επικίνδυνα στερεότυπα και τα δολοφονικά αισθήματα εκδίκησης για εκτόνωση των ορμέμφυτων ή της επιθετικότητας και της βιαιότητας των θυτών σε βάρος των θυμάτων.

Όποιος αγαπά θυσιάζεται, δεν θυσιάζει, Δεν εγκληματεί αφαιρώντας τη ζωή αυτού που αγαπάει. Και όταν το κάνει, δεν καταφεύγει σε τεχνάσματα και μεθόδους αποφυγής της τιμωρίας η οποία του επιβλήθηκε (επίκληση ψυχικών προβλημάτων ή κοινωνική εργασία εντός φυλακής που θα τον απαλλάξει από τα ισόβια). Στο σημείο αυτό εστιάζω για ένα λεπτό στην κακή συνήθεια της κοινωνίας να ψάχνει να βρει δικαιολογίες με βάση τον συγκριτισμό με χειρότερους δολοφόνους, ξεχνώντας πως με τον τρόπο αυτό στηρίζει τον θύτη κι όχι το θύμα που δεν βρίσκεται στη ζωή για να υπερασπιστεί τον εαυτό του.

Για να επανέλθω, όμως στην αγάπη που μπορεί να οδηγήσει (στην εξιδανικευμένη μορφή της) στην πιο ακραία μορφή χαράς και ευτυχίας, σπεύδω να ξεκαθαρίσω ότι προϋπόθεση γι’ αυτήν είναι η θυσία του ”εγώ”, του εγωιστή εαυτού μας.

«You are the song within the wind… The glow around the moon… The silver lining of each cloud… The brightness of the sun… The sweet smell of spring» ((μτφ. ‘Είσαι το τραγούδι μέσα στον άνεμο. Η λάμψη γύρω από το φεγγάρι. Η ασημένια επένδυση κάθε σύννεφου. Η φωτεινότητα του ήλιου. Η γλυκιά μυρωδιά της άνοιξης”) λέει σ’ ένα ερωτικό ποίημά του ο Γερμανός ποιητής Ρίλκε.

Ωστόσο η μαγεία, η κορύφωση του έρωτα δεν αποτυπώνεται τόσο με φυσιολατρικούς λυρισμούς, όσο με έμφαση στο κύριο μήνυμά του για την αγάπη: Στο ”δούναι και λαβείν”, την αλληλοπροσφορά, την αμοιβαιότητα που υπάρχει στην αληθινή της μορφή, όπως την περιγράφει μοναδικά ο ποιητής Τάσος Λειβαδίτης στο “Συγχώρα με, αγάπη μου”, από το “Μικρό βιβλίο για μεγάλα όνειρα”:

[…] Ήξερες να δίνεσαι, αγάπη μου…
Δινόσουνα ολάκερη και δεν κράταγες για τον εαυτό σου
παρά μόνο την έγνοια
αν ολάκερη έχεις δοθεί…

«Η αρχή κάθε γνώσης»

Πολλοί στον καιρό μας ίσως γελούν με όλα αυτά, γιατί τα θεωρούν ασύμβατα με τον ρεαλισμό και τη σκληράδα της εποχής μας. Ή έχουν θεοποιήσει την ύλη και τη γνώση σε τέτοιο βαθμό, που έπαψαν να πιστεύουν στα συναισθήματα. Και το χειρότερο είναι ότι, κι όταν ακόμα τα νιώσουν, τα απορρίπτουν τρομοκρατημένοι σαν να πρόκειται για κάτι καταστροφικό.

Συχνά μάλιστα αναπτύσσουν το σύνδρομο της *αλεξιθυμίας η οποία παραπέμπει σε άτομο από υπερβολικά λογικό έως αναίσθητο. Προφανώς αγνοούν την αλήθεια αυτού που είπε ο Σκώτος φιλόσοφος και συγγραφέας Τόμας Καρλάιλ: «Η αγάπη είναι πάντα η αρχή κάθε γνώσης, όπως η φωτιά είναι η αρχή του φωτός»…

---

*Αλεξιθυμία: Η δυσκολία κάποιου να μιλήσει για τα δικά του συναισθήματα, σε βαθμό που να τον θεωρούν οι άλλοι από υπερβολικά λογικό έως αναίσθητο.