Το ψυχοπαθητικό υπόβαθρο του ένστολου ρατσιστή δολοφόνου

“Όταν φονεύεις τον μαύρο, φονεύεις το μαύρο που έχεις στην ψυχή σου”.

Το γεγονός: τέσσερις αστυνομικοί (τρεις λευκοί και ένας ασιάτης) της Μινεάπολις συνέλαβαν τον έγχρωμο Τζορτζ Φλόιντ, ύστερα από καταγγελία ότι χρησιμοποίησε πλαστό χαρτονόμισμα. Αυτή η συνάντηση ήταν μοιραία. Για εννέα περίπου λεπτά ένας από τους αστυνομικούς, ο Ντέρεκ Τσόβιν, έπνιγε τον συλληφθέντα, πιέζοντας το λαιμό με το γόνατο του.

Η κατάληξη: ο Φλόιντ έκλαιγε, πονούσε, εκλιπαρούσε: «Δεν μπορώ να αναπνεύσω…». Τα τέσσερα τελευταία λεπτά του μαρτυρίου του και ενώ είχε χάσει τις αισθήσεις του, ο αστυνομικός εξακολουθούσε να τον πνιγεί. Οι τρεις συνάδελφοί του δεν εμπόδισαν τη δημόσια εκτέλεση του Φλόιντ, παρά τις παρακλήσεις των έντρομων περαστικών.

Οι αντιδράσεις: το έγκλημα έχει σαφή χαρακτηριστικά ρατσιστικής βίας και η προβληματική του διαχείριση, τόσο από την Πολιτεία όσο και τον Λευκό Οίκο, πυροδότησε έντονες και κάποιες φορές βίαιες αντιδράσεις. Παντού διακρίνεις πανό που γράφουν «δεν μπορώ να αναπνεύσω». Τέτοια βίαια επεισόδια εναντίον εγχρώμων κατά την σύλληψη τους από αστυνομικούς για υποψίες για μικροπαραβάσεις συνέβησαν και κατά το παρελθόν. Το 2014 ο έγχρωμος Έρικ Γκάρνερ πέθανε επίσης από ασφυξία στη διάρκεια της σύλληψης του.

Η ερμηνεία: η ανελέητη κακοποίηση του άοπλου θύματος και η περιφρόνηση του δημοσίου αισθήματος, δείχνει την ψυχοπαθητική λειτουργία των τεσσάρων αστυνομικών. Η ψυχοπαθητικότητα είναι μια αντικοινωνική διαταραχή προσωπικότητας, που χαρακτηρίζεται από παγερή αδιαφορία για τις ανάγκες, τα συναισθήματα και τα δικαιώματα των άλλων. Τέτοια άτομα εμφανίζουν ασταθή, παρορμητική και συχνά επιθετική συμπεριφορά, που δεν συνάδει με τον πολιτισμό.

Απουσία ηθικής συνείδησης

Στον ψυχοπαθητικό απουσιάζει η εσωτερική ηθική συνείδηση, η οποία επιβάλλει την συμμόρφωση στους ηθικούς και κοινωνικούς κανόνες (υπερεγώ). Εάν τέτοια άτομα στελεχώνουν ή διοικούν θεσμούς που ο ρόλος τους είναι να προστατεύουν το νόμο και τον πολιτισμό (εκτελεστική εξουσία, δικαιοσύνη, σώματα ασφαλείας), τότε δημιουργούνται σοβαρά προβλήματα για την αξιοπιστία των θεσμών, αλλά και την κοινωνική συνοχή.

Τέτοια άτομα προβάλλουν την δική τους καταστροφικότητα στους ιδεολογικούς, ή φυλετικούς αντιπάλους τους και γι’ αυτό τους επιτίθενται με σαδιστική σκληρότητα. Κάποιοι ψυχοπαθητικοί αστυνομικοί εγκλωβίζονται στην αυταπάτη που τους δίνει η λειτουργία του εκπροσώπου του νόμου και του πιστολιού τους. Με αυτά λοιπόν επιχειρούν να καλύψουν τα κενά που έχουν μέσα τους και που μόνο η βία τους μοιάζει να μπορεί να τα συγκαλύψει. Αυτή η καταστροφική βία, δυστυχώς εκλαμβάνεται από αυτούς ως αρρενωπότητα.

Θα πρέπει όμως να σκεφτούμε γιατί εκδηλώνεται αυτή η φονική σκληρότητα; Η φονική βία είναι δυνητικό χαρακτηριστικό κάθε ανθρώπου. Ο Φρόιντ έγραψε: «Είμαστε οι κατιόντες μιας τεράστιας αλυσίδας γενεών δολοφόνων. Έχουμε την ευχαρίστηση του φόνου στο αίμα». Δεν υπάρχει στον άνθρωπο η παραμικρή ενστικτώδης απέχθεια στο να χύσει το αίμα άλλου ανθρώπου. Για να αποστασιοποιηθούμε από αυτήν την τάση μας, για να κρατήσουμε ασυνείδητη την πρωτόγονη βαναυσότητα μας, απορρίπτουμε με φρίκη ένα έγκλημα. Ο πολιτισμός μας δομήθηκε πάνω στην αποποίηση των απαράδεκτων για την κοινωνία επιθετικών και σεξουαλικών ενστίκτων.

Έτσι τα βασανιστήρια που ασκούν αστυνομικοί και ο οποιοσδήποτε άλλος, θεωρούνται ως μια διαστροφική πρακτική κοινωνικής σκληρότητας. Για να φερθεί ο ψυχοπαθητικός αστυνομικός τόσο απάνθρωπα, να βασανίσει κάποιον όπως έκανε ο Τσόβιν με τον Φλόιντ, προϋποθέτει ότι θεωρεί το θύμα ως ένα ον ριζικά διαφορετικό από τον άνθρωπο. Αυτό το ον θεωρείται λοιπόν από τον θύτη ότι είναι αλλόκοτο και απειλητικό για τον ίδιο και για την κοινωνία. Γι’ αυτό δεν θα διστάσει να το καταστρέψει.

Χωρίς ανθρώπινη υπόσταση 

Για να μπορέσουμε να σκεφτούμε τον άλλο ως ον που πρέπει να καταστραφεί, οφείλουμε να του αφαιρέσουμε την ανθρώπινη αξία του. Να τον απο-ανθρωποποιήσουμε, να τον δούμε ως ένα πράγμα, χωρίς καμία άξια. Ο αστυνομικός-βασανιστής μπορεί να αντιμετωπίσει με αυτήν την σαδιστική σκληρότητα τον μαύρο άνεργο, επειδή τον θεωρεί ότι έχει διαφορετική ποιότητα, από την δική του, των υπηρεσιακών και πολιτικών προϊσταμένων του και του τμήματος της κοινωνίας που νομίζει ότι εκπροσωπεί.

Ο άλλος, το θύμα, επομένως απο-ανθρωποποιείται, χάνει δηλαδή την ανθρώπινη υπόσταση του. Έτσι ο βασανιστής μπορεί να τον κακοποιεί ανελέητα. Μια τέτοια κακοποίηση δεν λαμβάνει καθόλου υπόψη τα όρια που επιβάλλει ο σεβασμός του σώματος και του ψυχισμού του άλλου, ιδιαίτερα όταν ο άλλος δεν σε απειλεί. Έτσι τα σωματικά όρια του δέρματος και οι φυσιολογικές λειτουργίες αγνοούνται ή παραβιάζονται. Οι σφαίρες κάνουν το δέρμα και τα σωματικά όρια διαπερατά.

Το δέρμα τρυπιέται, καίγεται, κόβεται, η αναπνοή διακόπτεται. Η βία αρχικά αποσκοπεί στην αποδιοργάνωση της ψυχικής λειτουργίας, στην καταστροφή της σκέψης και της ταυτότητας του ατόμου. Ωστόσο μέσα στην μεγαλομανιακή κατάχρηση εξουσίας, μέσα από την ενόρμηση της φονικής σκληρότητας, περνάει από την ψυχική στη σωματική εξόντωση του θύματος. Κάτι που ενδεχομένως θα ήθελε να κάνει και σε όλους εκείνους που το θύμα εκπροσωπεί (παράδειγμα τους έγχρωμους).

Ορισμένα πολιτικά ή οικονομικά συστήματα σκέψης (ιδεολογίες) ευνοούν την κατάργηση του πολιτισμικού δεδομένου της ισονομίας όλων των ανθρώπων. Σε αυτήν την περίπτωση ανοίγει ο δρόμος για την ανισότητα, την κατάχρηση εξουσίας, την διαφθορά, την διαστροφή, την καταστροφική σύγκρουση. Στην συνάντηση αστυνομικού και πολίτη που συλλαμβάνεται, είναι σημαντικό να μην υπάρχει κοινωνικός ή φυλετικός στιγματισμός (Goffman). Το να στιγματίσεις κάποιον σημαίνει ότι τον αποστρέφεσαι, τον κενώνεις από την ανθρώπινη υπόσταση του.

Η βία κυριαρχεί

Αυτό συμβαίνει για να νιώσεις εσύ αυτοεκτίμηση όταν αμφιβάλλεις για τον εαυτό σου, για να ελέγξεις το άγχος σου για τη δική σου διαφορετικότητα, για την δική σου τρέλα. Η διαδικασία απο-ανθρωποποίησης του εαυτού και του άλλου δικαιώνει τη βιαιότητα και η σχέση αστυνομικού-κρατούμενου βιώνεται με μίσος, φτάνοντας στον φόνο. Ο αυτουργός ενός φόνου μπορεί να παραδεχτεί ότι τον διέπραξε για να καταστρέψει κάποιον, που φοβήθηκε ότι θα τον έβλαπτε.

Όμως οπωσδήποτε θα αρνηθεί ότι σκοτώνοντας τον άλλο, βασικά επιχείρησε να καταστρέψει ένα μέρος του ίδιου του εαυτού του, το οποίο είναι βίαιο και το οποίο προβάλει στο θύμα του. Φονεύοντας ένα συνάνθρωπο του επιδιώκει να τοποθετηθεί σε θέση παντοδυναμίας, πάνω από τον “κακό” κόσμο, που τον υποτιμά και τον εξευτελίζει. Επιβάλλει ενεργητικά στο θύμα του ό,τι υπέστη παθητικά στα παιδικά του χρόνια και αργότερα ίσως. Θα τρομοκρατήσει τον κόσμο, όπως βίωσε να τον τρομοκρατεί ο κόσμος.

Θα σκοτώσει ή θα σκοτωθεί για να εκδικηθεί κάτι πολύτιμο που λεηλατήθηκε μέσα του. Τη θέση του αυτού του πολύτιμου μέρους του εαυτού του που χάθηκε οριστικά, κατέλαβε η βία και η παντοδυναμία, με τα οποία θα επιχειρήσει να αντισταθμίσει την αίσθηση παντελούς αδυναμίας και εγκατάλειψης του εαυτού του. Την αίσθηση ότι είναι ένας τιποτένιος.