Τo what2vote για αναποφάσιστους ή για… ψυχανάλυση

Εγκαινιάστηκε πριν από ενάμισι μήνα ο “ηλεκτρονικός σύμβουλος ψήφου” what2vote.gr, ένα επιστημονικό διαδικτυακό εργαλείο που δείχνει (σύμφωνα με τον αλγόριθμο του) στον πολίτη σε ποιο κόμμα βρίσκεται εγγύτερα πολιτικά, ίσως και… χωρίς να το ξέρει. Το συμπέρασμα συνάγεται από απαντήσεις για συγκεκριμένα θέματα της τρέχουσας πολιτικής. Αν κάποιος δεν θεωρεί ότι θα “φακελωθεί”, μπορεί να κάνει το test είτε για να περάσει την ώρα του, είτε για να αποφασίσει όντως ποιον να προτιμήσει, σε περίπτωση που παραμένει ταλαντευόμενος.

Ο αλγόριθμος ζητεί και email αλλά μπορείτε να μην το δώσετε. Επίσης ζητεί να απαντήσετε ποια κόμματα σκέφτεστε ως υποψήφια για την ψήφο σας, αλλά και σε αυτό μπορείτε να μην απαντήσετε, για να δυσκολέψετε τον αλγόριθμο περισσότερο. Για να χρησιμοποιήσει κάποιος το πρόγραμμα, πάει στην σελίδα what2vote.gr και απαντά ανωνύμως. Η διεύθυνση IP γίνεται άμεσα γνωστή, όμως η σελίδα υπογραμμίζει ότι εν προκειμένω αυτή δεν καταγράφεται και ότι έχουν ληφθεί μέτρα ώστε να αποκλείεται το χακάρισμα και η κλοπή δεδομένων.

Καλείσθε να απαντήσετε σε 30 θεματικές ερωτήσεις. Στο τέλος το πρόγραμμα ζητεί και επιπλέον απαντήσεις, που μπορεί, αν θέλει, να μην τις δώσει ο συμμετέχων, καθώς έχει ολοκληρωθεί το “πού σας τοποθετούν οι απαντήσεις σας”. Αυτές οι επιπλέον ερωταπαντήσεις προφανώς αξιοποιούνται από το πρόγραμμα για στατιστικούς και ακαδημαϊκούς λόγους, αν και είναι δύσκολο έως αδύνατον η εφαρμογή να κρίνει την ειλικρίνεια οιασδήποτε απάντησης. Παράλληλα ο συμμετέχων μπορεί να δει που τοποθετείται σε ένα χονδρικό άξονα αριστεράς και δεξιάς ή προοδευτισμού και συντηρητισμού. Τέλος, κάνοντας κλικ μπορεί να δει ποιες απαντήσεις του τον τοποθετούν εκεί και ποιες είναι οι θέσεις κάθε κόμματος για κάθε ένα από τα ερωτήματα.

Εμείς “τρέξαμε” το ερωτηματολόγιο τρεις τέσσερις φορές, αλλάζοντας 2-3 απαντήσεις, οπότε την μία φορά (την ειλικρινή) πέτυχε όντως αυτό που ψηφίζουμε, αλλά με τις μικροαλλαγές, μας έβαλε εύλογα σε διαφορετικό πολιτικό χώρο.  Με πιο ουσιαστικές αλλαγές και όχι απαραιτήτως περισσότερες, άλλαζε κάθετα και η τοποθέτηση. Τρεις νέοι που απάντησαν με ειλικρίνεια σε όλα και ήταν ή υπέρ της αποχής ή γενικώς αριστεροί, το πρόγραμμα τους ενέταξε ως συγγενέστερους προς το ΠΑΣΟΚ, το οποίο κανένας τους δεν υποστηρίζει –τουλάχιστον συνειδητά.

Αυτό μπορεί να δείχνει αποτυχία του συστήματος, αλλά πιθανόν να δείχνει απλώς ότι κατά βάθος δεν πιστεύουμε όσα νομίζουμε ότι πιστεύουμε. Ο μέσος άνθρωπος ταυτίζεται με κόμματα τα οποία δεν τον εκπροσωπούν 100% και σε όλους τους τομείς, αλλά είναι απλώς σχετικά πλησιέστερα στη βιοθεωρία και στην κοσμοθεωρία του. Αυτές οι αποκλίσεις  καταγράφηκαν και σε πολλούς άλλους, δηλαδή σε άτομα που δεν μπήκαν στην εφαρμογή αναποφάσιστα, αλλά απλά από περιέργεια. Σε πολλούς από εμάς παίζει ρόλο και η πολιτική παράδοση της οικογένειας, το πώς αξιολογούμε προσωπικά τις κυβερνητικές επιδόσεις και το ποιες είναι οι προσδοκώμενες επιπτώσεις εκλογής κάποιου κόμματος στα οικονομικά της οικογένειάς μας. Οι ψηφοφόροι έχουν ως γνώμονα την εγγύτητα ενός κόμματος στις δικές τους, προσωπικές θέσεις αλλά και την εγγύτητα προς τις δικές τους οικονομικές ανάγκες.

Σύγκρουση αγαθών ή ιδεών

Αυτά τα δύο ισχυρά αγαθά, η ανάγκη για ιδεολογία, αλλά και για επιβίωση, δεν ταυτίζονται πάντα και συχνά υπάρχουν αντιφάσεις όχι μόνον μέσα στα κόμματα, αλλά και μέσα στην ψυχή του ίδιου του ψηφοφόρου. Ειδικά στους άνω των 50 ετών, που ανατράφηκαν σε έναν άλλο κόσμο, η εσωτερική σύγκρουση ή η σύγκρουση προς το updated κομματικό πρόγραμμα, είναι εντονότερη.

Μπορεί π.χ. κάποιος να είναι Χριστιανός και πατριώτης, αλλά να πιστεύει ένθερμα σε ένα σοσιαλιστικό οικονομικό σύστημα ή, απεναντίας, να είναι μεν κομμουνιστής, αλλά να μη θέλει τζαμί στη γειτονιά του ή να μην εγκρίνει την υιοθεσία παιδιών από ομοφυλόφιλα ζευγάρια. Το  politically correct είναι σχεδόν αξεπέραστο πρόβλημα για τις προηγούμενες γενιές, ενώ είναι εκ των ων ουκ άνευ σε όλα τα κόμματα, συστημικά και μη, απλά σε διαφορετικό βαθμό στο καθένα.

 

Τελικά, ο αλγόριθμος μας λέει σε ποιο από τα εξής κόμματα είμαστε πλησιέστερα, από δεξιά προς τα αριστερά: Ελληνική Λύση, Νέα Δημοκρατία, ΠΑΣΟΚ, ΣΥΡΙΖΑ, ΜέΡΑ25 και ΚΚΕ. Ο αλγόριθμος δεν έχει εντάξει άλλα κόμματα, επειδή –σύμφωνα με τους επιστήμονες που “τρέχουν” το πρόγραμμα– δεν υπήρχαν τα κονδύλια για πλήρη παρουσίαση των προγραμμάτων όλων των κομμάτων και, δεύτερον, επειδή τον Απρίλιο δεν ήταν γνωστό ποια κόμματα θα κατέρχονταν όντως στις εκλογές από τα 50 που εκδήλωναν τότε ενδιαφέρον.

Πόσο επηρεάζουν

Αυτά τα συστήματα έχουν “μεγάλη πέραση” σε άλλες χώρες, αλλά στην Ελλάδα μέχρι και τα μέσα Μαΐου είχαν μπει στην πλατφόρμα μόλις 105.000 άτομα, ίσως επειδή οι Έλληνες είμαστε πιο πολιτικά πλάσματα, ακόμα και τα τελευταία χρόνια, με την αποχή να είναι ανερχόμενη δύναμη. Ο Έλληνας ψηφοφόρος λέει αυθόρμητα “σιγά μη μου πει ο κομπιούτερ τι θα ψηφίσω“. Σε άλλες χώρες ισχύει όμως το εξής: υπάρχουν ψηφοφόροι που αγνοούν πολλά από τα προτεινόμενα προγράμματα των υποψηφίων και τους χρειάζεται όντως ένα “λυσάρι” ώστε να μην πάνε στην κάλπη εντελώς αδιάβαστοι.

Οι Φινλανδοί αναποφάσιστοι (κατά δήλωσή τους πάντα) επιμένουν ότι αυτά τα συστήματα τους βοηθούν πολύ. Το 70% από τους αναποφάσιστους στη Φινλανδία, δηλώνει ότι αυτές οι πλατφόρμες τους επηρέασαν από λίγο έως αρκετά. Στις εθνικές εκλογές του 2023 στην Τσεχία, επισκέφθηκαν την συναφή τσεχική πλατφόρμα 5,8 εκατομμύρια άτομα –δεν ξέρουμε πόσοι ήταν μοναδικοί επισκέπτες. Όπως και να έχει, στις προεδρικές εκλογές, μπήκε στην πλατφόρμα το ένα τρίτο. Αυτό δείχνει ότι όσο πιο απλή είναι η επιλογή, τόσο λιγότερος κόσμος μένει αναποφάσιστος και ίσως η διαφορά στα δύο νούμερα, δείχνει ότι υπήρχαν αρκετοί όντως αναποφάσιστοι στις εθνικές εκλογές της συγκεκριμένης χώρας.

Εκτός από της “Kieskompas” στην Ολλανδία και τώρα πια, στην Ελλάδα, άλλα παρόμοια λογισμικά έχουν το “Vote Compass” (ΗΠΑ, Καναδά, Αυστραλία, Γαλλία και Γερμανία), το “Election calculator” (Τσεχία,  Σλοβακία, Ουγγαρία), το “smartvote” (Ελβετία), το “votematch.org.uk”, στη Βρετανία, το Wahl-O-Mat στη Γερμανία κ.ά. Στο Ισραήλ πρωτοεμφανίστηκε το σύστημα το 2009 και το επισκέφθηκαν στις επόμενες εκλογές 600.000 άτομα/ Στις ΗΠΑ έκαναν χρήση του “Election Compass”, που σημειωτέον έχει στενή συνεργασία με την Wall Street Journal, στην περίοδο των εκλογών μέσα σε τρεις εβδομάδες ένα εκατομμύριο άτομα. Ο αριθμός δεν είναι διόλου εντυπωσιακός σε μια χώρα με πληθυσμό 330 εκατομμυρίων.

Κάποιες έρευνες δείχνουν ακραίες “επιτυχίες”, όπως ότι οι πλατφόρμες αυτές περιόρισαν την αποχή από 10% έως 22% ή ότι στην Φινλανδία έκαναν το 3% αποφασισμένων ψηφοφόρων να αλλάξει γνώμη τελευταία στιγμή και ότι στην Ολλανδία αλλαξοπίστησε το 10%. Στο Βέλγιο παρόμοια έρευνα έβγαλε πιο ρεαλιστικό ποσοστό: άλλαξε πρόθεση ψήφου το 1%. Κάπου εκεί είναι λογικά το πιο πιθανό ποσοστό μεταστροφής.

Ο καθηγητής Κοινωνιολογίας Γιάννης Τσίρμπας είχε πει σχετικά με την επιρροή πως σύμφωνα με σχετικές έρευνες η αλλαγή προδιαθέσεων των συμμετεχόντων είναι πολύ μικρή. Αντιθέτως αυτό που συμβαίνει συνήθως είναι πως οι προδιαθέσεις ενεργοποιούνται και ενισχύονται, όπως συμβαίνει σχεδόν με κάθε τι που ακούει ένας ψηφοφόρος κατά την προεκλογική περίοδο. Δηλαδή κατευθύνεσαι προς τα εκεί που ούτως ή άλλως θα πήγαινες.

Αυτές οι εφαρμογές λέγονται “σύμβουλοι ψηφοφόρων” ή “εφαρμογές υποβοηθούμενης ψήφου”, “πολιτικές πυξίδες” κ.λπ. Σε πολλές χώρες είναι αναλυτικές και με απαντήσεις συγκεκριμένων υποψηφίων επί εξίσου συγκεκριμένων θεμάτων, με στόχο ο ψηφοφόρος να σχηματίζει εικόνα επί ενός ζητήματος χωρίς θεατρινισμούς και μεγαλοστομίες ή αερολογίες. Ομως είναι γνωστό τοις πάσι ότι αυτές δεν αποκλείονται διόλου στον γραπτό λόγο: όσο σαφές και να είναι το ερώτημα, ο πολιτικός μπορεί πάντα να κινείται στο πλαίσιο του “ἥξεις ἀφήξεις οὐκ ἐν πολέμῳ θνήξεις”.

Οι δημιουργοί και οι προθέσεις τους

Οι πλατφόρμες αυτές πρέπει να παρουσιάζουν τις πραγματικές πολιτικές θέσεις των κομμάτων στα ζητήματα στα οποία κάνει “κλικ” ο συμμετέχων για να λάβει πιο αναλυτική ενημέρωση. Διαφορετικά ο ψηφοφόρος παραπλανάται.Οι επιστήμονες που συνέταξαν το ελληνικό ερωτηματολόγιο, λένε ότι χρησιμοποιήθηκαν απαντήσεις από τις επίσημες θέσεις των κομμάτων και ότι οι ίδιο δεν έχουν καμία σχέση με κανένα κόμμα.

Επίσης τονίζουν ότι οι απαντήσεις που συγκεντρώνονται δεν θα δοθούν σε κανένα κομματικό επιτελείο, αλλά πιθανόν να χρησιμοποιηθούν για καθαρά επιστημονικές έρευνες, όπως για το “πως διαμορφώνεται ο ιδεολογικός χώρος στην Ελλάδα” ή “ποιος είναι ο βαθμός εγγύτητας μεταξύ των κομμάτων και της εκλογικής τους βάσης”. Η επιστημονική ομάδα που σχεδίασε τον ελληνικό ηλεκτρονικό σύμβουλο ψήφου συντονίστηκε από τη Λαμπρινή Ρόρη, επίκουρη καθηγήτρια Πολιτικών Επιστημών, με τη συμμετοχή άλλων έξι νέων στην ηλικία επίκουρων καθηγητών.

Τον τεχνικό σχεδιασμό και την υλοποίηση του συμβούλου ανέλαβε η εταιρεία Kieskompas. Η τελευταία έχει την έδρα της στο Αμβούργου και δραστηριοποιείται στον “εκλογικό μπούσουλα” ή “εκλογική πυξίδα” από το 2007. Το πρόγραμμα στην Ελλάδα υποστηρίζεται από το Τμήμα Πολιτικής Επιστήμης και Δημόσιας Διοίκησης του Εθνικού και Καποδιστριακού Πανεπιστημίου Αθηνών, το Greek Politics Specialist Group του Βρετανικού Political Studies Association και το γραφείο της Friedrich Ebert Stiftung στην Αθήνα. Ο τελευταίος φορέας έχει  μια μακρινή συγγένεια με το σοσιαλδημοκρατικό κόμμα της Γερμανίας, αλλά εν προκειμένω αναφέρεται ο καθαρά ακαδημαϊκός του κλάδος, ο οποίος στηρίζει πρωτοβουλίες νέων επιστημόνων.

Κάποιοι θεωρούν ότι αυτές οι πλατφόρμες είναι θετικές για τη δημοκρατία, αλλά στο εξωτερικό χρησιμοποιούνται και για το μάρκεντινγκ και τις διαφημίσεις προϊόντων, όπως και από μέσα ενημέρωσης για να βλέπουν π.χ. τις τάσεις των εν δυνάμει τηλεθεατών τους. Χρησιμοποιούνται παράλληλα από ΜΜΕ αλλά και πολιτικούς για καθαρά πολιτικούς στόχους. Στην Ελλάδα η συγκεκριμένη ομάδα ειδικών δεν δείχνει καμία τάση να αναμιχθεί στον εμπορικό ή στον ενημερωτικό τομέα, ούτε και στην κομματική πολιτική ζωή.

Με την καχυποψία προς τις δημοσκοπήσεις και τον ανθρώπινο παράγοντα, πολλοί υποστηρίζουν ότι η χρήση του αλγόριθμου προεκλογικά ή για σφυγμομετρήσεις, είναι μάλλον  ασφαλέστερη. Η συγκεκριμένη εφαρμογή δεν είναι δημοσκοπική, τουλάχιστον προς το παρόν. Θα μπορούσε ίσως να εξελιχθεί μελλοντικά σε τέτοια. Και πάλι όμως, η σκιά της υποψίας παραμένει, αφού και οι αλγόριθμοι από ανθρώπους φτιάχνονται.

Οι 30 ερωτήσεις, εξάλλου, αν και πιάνουν το βασικό σκελετό των κομμάτων και τον ψηφοφόρων, δεν μπορούν να πιάσουν την ψυχή που διαθέτουν σίγουρα οι δεύτεροι αλλά ουτε και ένα σωρό από προσωπικές, καθοριστικές παραμέτρους. Δεν τίθενται ηθικά ή διευκρινιστικά έστω ερωτήματα, που αφορούν π.χ. κάποιον που έχει επενδύσει έμμεσα σε συμφέροντα της απερχόμενης κυβέρνησης ή έχει βραχυπρόθεσμα ωφεληθεί με κάποια πρόσληψη, αλλά ιδεολογικά ανήκει στην αντιπολίτευση.

Προφανώς εκτιμήθηκε ότι αυτό αποτελεί προσωπικό δίλημμα και δεν μπορεί να μπει στον αλγόριθμο, όμως προσωπικά διλήμματα είναι όλα σε τελική ανάλυση. Στις δε υποκλοπές εκείνο που τίθεται ως ερώτημα, αφορά μόνον τους πολιτικούς αρχηγούς. Η αυστηροποίηση των ποινών τίθεται στο “πακέτο” των συντηρητικών και δεξιών, παρότι κάποιος ηλικιωμένος που ζει στην επαρχία και του έχουν διαρρήξει το σπίτι δύο τρεις φορές μπορεί κάλλιστα να είναι αριστερός, αλλά να μην αντέχει άλλο να ζει με το φόβο.

Συντηρητικό θεωρείται και να μην ενστερνίζεται κάποιος τον όρο γυναικοκτονία, ενώ το θέμα είναι κυρίως νομικό παρά συναισθηματικό ή πολιτικό. Τα κόμματα όπως και τα μέσα ενημέρωσης παίρνουν σε όλα αυτά θέση politically correct, όμως ο μέσος άνθρωπος δεν υποχρεούται να νιώθει το ίδιο με τον κομματάρχη ή με τον παρουσιαστή του δελτίου ειδήσεων. Μπορεί εξάλλου ένας gay να εγκρίνει τις υιοθεσίες παιδιών από ομόφυλα ζευγάρια, και να είναι υπέρ των μεταναστών, επειδή ερωτεύθηκε έναν αλλοδαπό, αλλά να θέλει αχαλίνωτη την αγορά και την λεγόμενη ελεύθερη οικονομία επειδή ζει από το χρηματιστήριο, να είναι δε φανατικά υπέρ του ΝΑΤΟ, επειδή του σκότωσαν τον παππού οι κομμουνιστές. Αυτός ο άνθρωπος τι πρέπει να ψηφίσει;

Και ένας δεξιός που η κόρη του έπιασε δουλειά π.χ. σε αριστερό μέσο ενημέρωσης, ο δε γιος του δουλεύει σε ΜΚΟ για μετανάστες; Ο επιχειρηματίας που μισεί τις συλλογικές συμβάσεις αλλά ο εγγονός του είναι υποψήφιος στο ΚΚΕ; Οι αλγόριθμοι εδώ απαντούν “εμείς δεν λέμε τι  θέλετε ή τι σας συμφέρει να ψηφίσετε, αλλά τι θα έπρεπε να ψηφίσετε σύμφωνα με όσα πιστεύετε”.