Άλμα στο κενό η τουρκική λίρα – Αυτοκτονική η πολιτική Ερντογάν

Οι πρόσφατες αποτυχίες το Ερντογάν στις ΗΠΑ, αλλά και στη συνάντηση κορυφής με τον Ρώσο πρόεδρο, προδίδουν πως η ισορροπία μεταξύ ΗΠΑ και Ρωσίας οδηγείται σε κατάρρευση. Παρά τις προσπάθειες του καθεστώτος Ερντογάν να βομβαρδίζει την κοινή γνώμη με ειδήσεις που ενισχύουν το νεοοθωμανικό μεγαλείο της Τουρκίας, οι επενδυτές εγκαταλείπουν με ταχύτατες κινήσεις την χώρα.

Μετά την ανόητη κίνηση της μείωσης των επιτοκίων στο τρίτο δεκαήμερο του Σεπτεμβρίου από το 19% στο 18%, η λίρα πιέζεται απότομα καθοδικά και για πρώτη φορά καταγράφει νέα χαμηλά από την περίοδο των αρχών του Ιουνίου. Τότε κάποιες άστοχες δηλώσεις για είσοδο σε εποχή χαμηλών επιτοκίων πίεσαν απότομα τη λίρα στα επίπεδα του 8,58:1 και 10,54:1 έναντι δολαρίου και ευρώ. Στο τρίτο δεκαήμερο του Σεπτεμβρίου διαμορφώνει νέα χαμηλά, στο 9,34:1 και 10,75:1 αντίστοιχα. Από τις αρχές Οκτωβρίου παρατηρείται μαζική φυγή επενδυτών που απέσυραν στο πρώτο δεκαπενθήμερο κεφάλαια ύψους 66 δισ. δολαρίων.

Η Παγκόσμια Τράπεζα προειδοποιεί σε δραματικούς τόνους για επικίνδυνη αστάθεια, απώλεια της εμπιστοσύνης των επενδυτών, απότομη επιδείνωση των ήδη ρευστών συνθηκών στην αγορά και καταστροφή της μακρο-οικονομικής ευστάθειας. Ακολουθεί η Barclays και άλλοι μεγάλοι τραπεζικοί οργανισμοί, που προβλέπουν μειώσεις επιτοκίων της τάξης του 2,25% έως τα τέλη του έτους, με επιμερισμό σε τρεις μηνιαίες κινήσεις (Οκτώβριο, Νοέμβριο, Δεκέμβριο), με μείωση κάθε φορά κατά 0,75 μονάδες.

Παράλληλα, προειδοποιούν πως η εμπιστοσύνη των τουρκικών βιομηχανικών κύκλων μειώνεται δραματικά μετά τα ιστορικά χαμηλά της λίρας. Επί ένα οκτάμηνο, ο σχετικός δείκτης υποχωρεί συνεχώς και από το επικίνδυνα χαμηλό του 113,6 του Σεπτεμβρίου, διαμορφώνεται τον Οκτώβριο στο 109,6. Στον εμποροβιομηχανικό κλάδο η κατάσταση εξελίσσεται ακόμα χειρότερα, με τον δείκτη να υποχωρεί στο 91,7, το χειρότερο σημείο από την έναρξη της πανδημίας.

Στον τομέα των βιομηχανικών παραγγελιών και παρά την κομπορρημοσύνη του Τούρκου προέδρου για την θεαματική ανάκαμψη της τουρκικής οικονομίας, ο δείκτης για το προσεχές τρίμηνο υποχωρεί στο 113,3, από το 128,3 του προηγούμενου. Στον απόηχο των τελευταίων αστοχιών του Ερντογάν, ο γνωστός διαπρεπής αναλυτής Timothy Ash παρατηρεί πως στον χώρο των αναδυόμενων αγορών επιχειρείται ένα μοναδικό πείραμα παράνοιας.

Η παραφροσύνη της νομισματικής πολιτικής του επιδεινώνει δραματικά την κατάσταση, με τον Τούρκο πρόεδρο να αγνοεί επιδεικτικά τους βασικούς κανόνες της μακροοικονομικής ευστάθειας. Μάλιστα διερωτάται εάν και κατά πόσον έχει αποδεχθεί το μοιραίο και το μόνον που τον ενδιαφέρει πλέον είναι το πώς θα τους παρασύρει όλους με την πτώση του.

Υποτίμηση της λίρας

Κατά τον Ash, η σκιά της Βενεζουέλας είναι πλέον εμφανέστατη στην Τουρκία, η οποία έχει υπερβεί το σημείο επιστροφής σε ομαλές συνθήκες λειτουργίας. Προ ημερών ο Ερντογάν έσπευσε να αποπέμψει τρεις αξιωματούχους της κεντρικής τράπεζας, συμπεριλαμβανομένων και δύο υποδιοικητών, φροντίζοντας να καλέσει στο προεδρικό ανάκτορο τον κεντρικό του τραπεζίτη Şahap Kavcıoğlu για να τον ενημερώσει.

Αμέσως μετά ο βασικός οικονομικός του σύμβουλος Yigit Bulut έσπευσε να δηλώσει πως η μάχη εναντίον της συνωμοσίας των επιτοκίων συνεχίζεται χωρίς ανάπαυλα, προσθέτοντας πως ένας αθέατος όμιλος τραπεζιτών επιχειρεί να αιχμαλωτίσει την τουρκική οικονομία με όπλο το υψηλό κόστος δανεισμού. Μετά την αποπομπή των Semih Tümen, Uğur Namik Küçük και Abdullah Yavaş, ο Ερντογάν τοποθέτησε στις θέσεις τους, τους Taha Çakmak και Taha Çakmak, προσθέτοντας και τον Yusuf Tuna στην κενή θέση της νομισματικής επιτροπής.

Ο τελευταίος αποτελεί με τις εκκλήσεις του για μειώσεις των επιτοκίων, την χειρότερη επιλογή για τις αγορές, ισχυριζόμενος πως η κεντρική τράπεζα οφείλει να ακολουθεί απαρέγκλιτα τις κυβερνητικές επιλογές στη νομισματική πολιτική. Όπως είναι προφανές, οι μεταβολές προκαλούν πτώση της ισοτιμίας της τουρκικής λίρας στις αγορές. Όταν αμέσως μετά η κεντρική τράπεζα μειώνει τα επιτόκιά της κατά δύο μονάδες (από το 18% στο 16%) η λίρα υποχωρεί στο 9,60:1 (έναντι δολαρίου) και 11,18:1 (έναντι ευρώ) σε επίπεδα πρωτοφανή για την τουρκική οικονομία. Ακολούθησε το τέχνασμα με την απόφαση απέλασης των δυτικών πρεσβευτών σε μία απόπειρα αποπροσανατολισμού, ώστε να αποσπασθεί η προσοχή της κοινής γνώμης και να συσπειρωθεί το αντιδυτικό ακροατήριο. Το αποτέλεσμα ήταν η λίρα να υποχωρήσει εκ νέου στο 9,76:1 (έναντι δολαρίου) και 11,33:1 (έναντι ευρώ).

Δολαριοποιημένη οικονομία

Στην Ελλάδα που έχει το ευρώ, ένα από τα πέντε ισχυρότερα διεθνώς νομίσματα), δεν κατανοείται το μέγεθος του προβλήματος στην Τουρκία. Ο μέσος Έλληνας έχει ακόμα τον απόηχο των υψηλών ρυθμών ανάπτυξης της τουρκικής οικονομίας της περιόδου 2002-2017 που ευνόησαν την μεσαία τάξη της Τουρκίας, χωρίς όμως να παρατηρεί τη συνεχή κάμψη της παραγωγικότητας μετά την κρίση του 2008.

Οι Ερντογάν προσπαθεί να συντηρήσει τους αναπτυξιακούς ρυθμούς με απότομη αύξηση των πιστώσεων, ώστε να αυξηθεί η ζήτηση και κατά συνέπεια η κατανάλωση. Αποτέλεσμα, όμως, ήταν να πολλαπλασιάσει τα ευάλωτα σημεία της Τουρκίας σε εσωτερικό και εξωτερικό. Το δυσθεώρητο πλέον χρέος του ιδιωτικού τομέα, ο αυξανόμενος πληθωρισμός, τα επίμονα ελλείμματα του ισοζυγίου τρεχουσών συναλλαγών και οι υψηλοί δείκτες ανεργίας, μεγεθύνουν την μακροοικονομική αστάθεια, εντείνοντας τους κλυδωνισμούς.

Η Τουρκία εισήλθε στον 21ο αιώνα με την ισοτιμία της λίρας προς το δολάριο στο 620.000:1 ενώ το 2001 έγινε 1.250.000:1 και μετά από πιέσεις του ΔΝΤ η τουρκική Εθνοσυνέλευση ψήφισε στα τέλη του 2003 νόμο, με τον οποίο αφαιρέθηκαν έξι ψηφία από την τουρκική λίρα, Η νέα τουρκική λίρα που εισήχθη το 2005 είχε ισοτιμία 1,35:1 δολάριο. Μία δεκαπενταετία αργότερα η ισοτιμία πλησιάζει το ένα δολάριο τις 10 λίρες. Η αρνητική αυτή εξέλιξη συνεπάγεται πως σε μία δολαριοποιημένη οικονομία, όπως η τουρκική, το κόστος των αγαθών έχει σχεδόν δεκαπλασιασθεί από το 2005, από την στιγμή που πρώτες ύλες, αγαθά και ενέργεια αποτιμώνται σε δολάρια.

Η οικονομία στην τύχη της

Με δεδομένες όλες αυτές τις αρνητικές συνέπειες, όλοι διερωτώνται για το πως η Άγκυρα επιτρέπει χωρίς να αντιδρά την καθίζηση της λίρας. Οι σύμβουλοι του Ερντογάν επιμένουν πως η μη αντίδρασή του πηγάζει από το γεγονός ότι οι ισοτιμίες παραμένουν εντός των προβλέψεων του μεσοπρόθεσμου προγράμματος, αν και το πρόγραμμα δεν περιέχει άμεσες αναφορές στις ισοτιμίες.

Όμως, από την στιγμή που το ΑΕΠ καταγράφεται σε αξία δολαρίων και λιρών, αποκαλύπτεται πως η μέση ισοτιμία για το 2021 προβλέπεται να κινηθεί στο 8,3:1, οπότε από την στιγμή που στο πρώτο εννεάμηνο διαμορφώθηκε στο 8,15:1, η Άγκυρα θα αποδεχθεί χωρίς αντιδράσεις και περαιτέρω διολίσθηση της λίρας έως τα τέλη του έτους. Από το δεύτερο πάντως δεκαήμερο του Οκτωβρίου η ισοτιμία κινείται σταθερά σε επίπεδα ανώτερα του 9:1, χωρίς ενδείξεις για σοβαρή ανατίμηση της λίρας έναντι του δολαρίου.

Η τουρκική κεντρική τράπεζα δεν διαθέτει πλέον κανένα απολύτως μέσον για να αντιδράσει στις απότομες διακυμάνσεις του νομίσματος, ούτε προνοεί για την απότομη αύξηση του διεθνούς κόστους αγαθών και υπηρεσιών που προκαλεί η πανδημία. Με δεδομένα τα πλήγματα που δέχεται η τουρκική οικονομία, την έλλειψη συναλλαγματικών αποθεμάτων και την πεισματική άρνηση του Τούρκου προέδρου στην αξιοποίηση των επιτοκίων για την υπεράσπιση της λίρας, αυτή εγκαταλείπεται στην τύχη της.

Ο κίνδυνος του δημογραφικού

Οπαδοί του Ερντογάν προβάλλουν πάντως το επιχείρημα πως ένα υποτιμημένο νόμισμα διευκολύνει την απρόσκοπτη αύξηση των εξαγωγών και κατά συνέπεια την αύξηση των εισροών σε σκληρό συνάλλαγμα. Το επιχείρημα παραβλέπει πάντως την εξάρτηση των Τούρκων εξαγωγέων από τις αναγκαίες εισαγόμενες πρώτες ύλες και ειδικά την ενέργεια. Ακόμα και οι κορυφαίοι εξαγωγείς σε είδη διατροφής και υφάσματα εξαρτώνται σε σημαντικό βαθμό από εισαγόμενες πρώτες ύλες που αυξάνουν αναλογικά το κόστος λόγω της υποτίμησης της τουρκικής λίρας.

Η Τουρκία εμφανίζει κατά την διάρκεια του πρώτου εννεαμήνου έλλειμμα της τάξης των 30 δισ. δολαρίων στις διεθνείς εμπορικές της συναλλαγές, με τις εξαγωγές της στα 140 δισ. και τις εισαγωγές της στα 170 δισ. δολάρια. Το έλλειμμα πρόκειται αναπόφευκτα να διευρυνθεί λόγω των αυξημένου κόστους εισαγωγών ενέργειας, όπως και βιομηχανικών αγαθών. Ήδη οι πρώτες αυξήσεις του Αυγούστου αυξάνουν ανά μονάδα εισαγωγών το κόστος κατά 13%, έναντι της ανάλογης μονάδας εισαγωγών.

Τον μέσο πολίτη ενδιαφέρει η εκτόξευση των τιμών. Ο κορμός του πληθυσμού αντιμετωπίζει μία σταθερή και χωρίς αναστροφή μείωση της αγοραστικής του δύναμης. Η κυβέρνηση Ερντογάν δείχνει ανίκανη να υπερασπισθεί το νόμισμα και να χαλιναγωγήσει τις ισοτιμίες, που συνιστούν και την βασική παράμετρο των ισχυρών πληθωριστικών πιέσεων.

Ως αποτέλεσμα ελλοχεύει ο κίνδυνος μεγάλης δημογραφικής μεταβολής, όπου το 38% του τουρκικού πληθυσμού είναι 15-40 ετών και έχει βιώσει την δεκαετή περίοδο οικονομικής ευφορίας μετά το 2005. Η λαϊκή δυσαρέσκεια πρόκειται αναπόφευκτα να οξυνθεί το χειμώνα, με ό,τι αυτό σημαίνει πολιτικά και εκλογικά για την πολιτική επιβίωση του στις εκλογές του 2023.