Μπορεί να καταρρεύσει το δολάριο;

Το ερώτημα που όλο και συχνότερα εγείρεται είναι αν μπορεί να καταρρεύσει και τι θα γίνει σε μια τέτοια περίπτωση. Αυτό το σενάριο φαίνεται τραβηγμένο σήμερα, αλλά συναντάται συχνά σε διαδικτυακές πλατφόρμες που προωθούν χρυσό, ή κρυπτονομίσματα και περιστασιακά μπαίνει σε συστημικά ΜΜΕ. Το αμερικανικό νόμισμα είχε πάντα εχθρούς κατά τη μακρά περίοδο κυριαρχίας του. Οι επικριτές υποστηρίζουν ότι το αυξανόμενο έλλειμμα και χρέος των ΗΠΑ μπορούν να υπονομεύσουν την κυριαρχία του δολαρίου. Περίπου το ένα πέμπτο των συναλλαγματικών αποθεμάτων των κεντρικών τραπεζών του κόσμου έχει απομακρυνθεί από το δολάριο μετά το 2000, από 71% έπεσε σε 58% το ποσοστό του.

Μια σοβαρή και ξαφνική πτώση της αξίας ενός νομίσματος οδηγεί σε οικονομική αστάθεια, δυσπραγία και συχνά πολιτική αναταραχή. Το φαινόμενο περιλαμβάνει εκτοξευόμενο πληθωρισμό, αυξημένες τιμές για εισαγωγές και μαζική έξοδο επενδυτών από το νόμισμα. Κατάρρευση νομίσματος σημαίνει ότι τα χρήματα που χρησιμοποιούν οι άνθρωποι καθημερινά χάνουν την αξία τους γρήγορα, καθιστώντας δύσκολη την αγορά αγαθών και υπηρεσιών, την αποπληρωμή χρεών κλπ.

Η Ελλάδα, η Αργεντινή, η Ουγγαρία, η Χιλή, η Αγκόλα, η Ζιμπάμπουε και η Γερμανία έχουν βιώσει νομισματικές κρίσεις από το 1900. Η ρίζα της κατάρρευσης είναι η έλλειψη πίστης στη σταθερότητα ή τη χρησιμότητα του νομίσματος να χρησιμεύσει ως μέσο αποθήκευσης αξίας ή μέσο ανταλλαγής. Η ιστορία είναι γεμάτη από νομισματικές καταρρεύσεις. Τα γεγονότα εξελίσσονται αργά, αλλά η κατάρρευση είναι γρήγορη, καθώς όλοι σπεύδουν να αποφύγουν τις συνέπειές της. Η κατάρρευση νομίσματος μπορεί να προκύψει από ανισορροπία στο ισοζύγιο τρεχουσών συναλλαγών, χρηματοπιστωτικές υπερβολές, υπέρμετρο δημόσιο χρέος, δημοσιονομικά ελλείμματα, ή ξαφνικές αντιστροφές στις ροές κεφαλαίων.

Σενάριο κατάρρευσης του δολαρίου

Η κατάρρευση του δολαρίου θα απαιτούσε τη σύγκλιση απίθανων γεγονότων που θα διέλυαν μεγάλο μέρος της κοινωνίας. Ένας συνδυασμός κλιμάκωσης γεωπολιτικών εντάσεων και μεγάλης κυβερνοεπίθεσης σε χρηματοπιστωτικά ιδρύματα των ΗΠΑ διαταράσσει σοβαρά τις παγκόσμιες αγορές. Οι επενδυτές θα πανικοβληθούν, πουλώντας γρήγορα αμερικανικά ομόλογα και άλλα περιουσιακά στοιχεία σε δολάρια, προκαλώντας απότομη πτώση της αξίας του.

Το αποδυναμωμένο δολάριο θα κάνει τις εισαγωγές πιο ακριβές, τροφοδοτώντας ήδη υψηλά ποσοστά πληθωρισμού. Η Ομοσπονδιακή Τράπεζα των ΗΠΑ θα πρέπει να αυξήσει επιθετικά τα επιτόκια για να καταπολεμήσει τον πληθωρισμό, με ελάχιστη αποτελεσματικότητα, καθώς εγχώριες επιχειρήσεις δεν θα βρίσκουν δολάρια για να πληρώσουν υλικά και μισθούς, οδηγώντας σε κατάρρευση της οικονομικής δραστηριότητας. Ο συνδυασμός υψηλότερων επιτοκίων και ολισθαίνουσας οικονομίας θα καταστήσει δύσκολο για την κυβέρνηση των ΗΠΑ να εξυπηρετήσει το τεράστιο χρέος της, εντείνοντας ανησυχίες για πιθανή χρεοκοπία, διαβρώνοντας περαιτέρω την εμπιστοσύνη στο αμερικανικό νόμισμα.

Αν η οικονομία των ΗΠΑ βυθιστεί σε βαθιά ύφεση, όποιος μπορεί να μεταφέρει τα χρήματά του στο εξωτερικό θα το κάνει. Οι ξένες κυβερνήσεις θα το δουν και οι κεντρικές τράπεζες, θορυβημένες από την αστάθεια του δολαρίου και τα οικονομικά δεινά των ΗΠΑ, θα τρέξουν να βγουν από το δολάριο. Χώρες και επενδυτές θα στραφούν σε εναλλακτικά νομίσματα για διεθνείς συναλλαγές. Η παγκόσμια οικονομία θα κλυδωνίζεται, καθώς τα νομίσματα που είναι συνδεδεμένα με το δολάριο θα βυθιστούν και το δολάριο που θα πέφτει θα εξαφανίζει μεγάλο μέρος της αξίας στις κεντρικές τράπεζες παγκοσμίως.

Οι οικονομικές δυσκολίες και η αυξανόμενη ανισότητα θα τροφοδοτήσουν κοινωνικές αναταραχές, αποσταθεροποιώντας περαιτέρω τη χώρα και υπονομεύοντας κάθε κατευναστικό μήνυμα που στέλνουν οι αρμόδιοι για να καταστείλουν τη ζημιά. Το δολάριο θα χάσει την ιδιότητά του ως βιώσιμου νομίσματος και δεν θα είναι δεκτό για διεθνείς συναλλαγές. Οι ΗΠΑ θα αντιμετωπίσουν μια παρατεταμένη περίοδο οικονομικής και πολιτικής αναταραχής.

Δύναμη κι αδυναμία του δολαρίου

Από τη Συμφωνία του Μπρέτον Γουντς το 1944, πολλές κεντρικές τράπεζες βασίζονται στο δολάριο για να υποστηρίξουν την αξία των νομισμάτων τους. Το δολάριο είναι το κυρίαρχο αποθεματικό νόμισμα στον κόσμο. Το Διεθνές Νομισματικό Ταμείο ενέκρινε τέσσερα άλλα αποθεματικά νομίσματα: το ευρώ, τη στερλίνα, το γιεν και το γουάν. Στα υπέρ του δολαρίου είναι η δεσπόζουσα θέση του ως κύριο αποθεματικό νόμισμα, ότι οι ΗΠΑ έχουν τη μεγαλύτερη και πιο διαφοροποιημένη οικονομία που το καθιστούν καταφύγιο. Οι ΗΠΑ έχουν ανεπτυγμένες και ρευστοποιημένες χρηματοπιστωτικές αγορές, γεγονός που καθιστά το δολάριο ελκυστικό για το παγκόσμιο εμπόριο και τις επενδύσεις. Τέλος, είναι και η σημαντική στρατιωτική και πολιτική επιρροή των ΗΠΑ.

Η θεμελιώδης αδυναμία του δολαρίου είναι ότι είναι πολύτιμο μόνο μέσω της κυβερνητικής πίστης. Δεν βασίζεται σε εμπορεύματα, όπως ο χρυσός, οπότε η Ουάσινγκτον μπορεί να “τυπώσει” πληθωρισμένα δολάρια. Εάν “τυπώνει” χρήμα και δημιουργεί χρέος γρηγορότερα από ό,τι αναπτύσσεται η οικονομία, όπως ήδη συμβαίνει, η μελλοντική αξία του δολαρίου μπορεί να μειωθεί. Μεγάλα δημοσιονομικά ελλείμματα (πάνω από 6% του ΑΕΠ) και εμπορικά ελλείμματα (πάνω από 3% του ΑΕΠ), που χρηματοδοτούνται από ξένους επενδυτές μέσω τίτλων σε δολάρια, συχνά εγείρουν ανησυχίες.

Η άνευ προηγουμένου νομισματική επέκταση της Ομοσπονδιακής Τράπεζας για να διαχειριστεί τις πρόσφατες οικονομικές κρίσεις και την πανδημία, έχει προκαλέσει ανησυχίες για τη σταθερότητα του δολαρίου. Ο ισολογισμός της έχει εκτοξευθεί λόγω των μαζικών αγορών περιουσιακών στοιχείων (ποσοτική χαλάρωση) και των χαμηλών επιτοκίων, τα οποία ορισμένοι υποστηρίζουν ότι θα μπορούσαν να υποβαθμίσουν το νόμισμα με την πάροδο του χρόνου. Εάν οι ΗΠΑ συνεχίσει στον ίδιο δρόμο, μπορεί να οδηγήσει σε απώλεια εμπιστοσύνης στο δολάριο. Οι επενδυτές ίσως φοβηθούν ότι οι ΗΠΑ θα καταφύγουν σε πληθωρισμό για να διαβρώσουν την πραγματική αξία των χρεών τους ή ότι το δολάριο θα υποτιμηθεί.

Ενώ το δολάριο παραμένει κυρίαρχο, έστω και μερικώς αποδυναμωμένο, άλλα νομίσματα διεκδικούν μεγαλύτερο ρόλο στο παγκόσμιο εμπόριο και τα αποθέματα. Το ευρώ είναι το δεύτερο πιο διαδεδομένο αποθεματικό νόμισμα. Το κινεζικό γουάν, ενισχυμένο από την οικονομική ισχύ της Κίνας, κερδίζει σταδιακά έδαφος, αν και αντιπροσωπεύει το 3% στα συναλλαγματικά αποθεματικά των κεντρικών τραπεζών διεθνώς.

Οι BRICS διερευνούν το μεταξύ τους εμπόριο να διεξάγεται σε δικά τους νομίσματα για να παρακάμψουν το δολάριο. Το ίδιο και χώρες που αντιμετωπίζουν κυρώσεις από τις ΗΠΑ. Η Ρωσία μείωσε τα αποθέματά της σε δολάρια και αύξησε τα αποθέματά της σε χρυσό. Έχει επίσης προωθήσει τη χρήση του ρουβλίου και άλλων νομισμάτων για διεθνείς συναλλαγές, ιδιαίτερα στον ενεργειακό τομέα. Οι προσπάθειες χωρών του Παγκόσμιου Νότου να αποδολαριοποιήσουν τις οικονομίες τους και να δημιουργήσουν εναλλακτικά χρηματοπιστωτικά δίκτυα, εάν πετύχουν, μπορούν να συρρικνώσουν την κυριαρχία του δολαρίου.

To αμερικανικό νόμισμα ως όπλο

Η κλιμάκωση των εμπορικών πολέμων και των γεωπολιτικών εντάσεων μπορεί επίσης να απειλήσει το δολάριο. Εάν οι συγκρούσεις οδηγήσουν σε αποσύνδεση των δύο μεγαλύτερων οικονομιών του κόσμου (ΗΠΑ και Κίνας), οι προσπάθειες για μείωση της εξάρτησης από το δολάριο ενδέχεται να επιταχυνθούν. Ως ο μεγαλύτερος πιστωτής και εμπορικός εταίρος της Αμερικής, η Κίνα έχει σημαντική μόχλευση. Θα μπορούσε να πουλήσει τα αμερικανικά κρατικά ομόλογα ύψους τρισ. δολαρίων που κατέχει, προκαλώντας κρουστικά κύματα στις παγκόσμιες αγορές. Ωστόσο, αυτό θα κατέστρεφε την αξία των αποθεμάτων της ίδιας της Κίνας, πράγμα επικίνδυνο.

Οι BRICS+ επιταχύνουν την ανάπτυξη εναλλακτικών εμπορικών και χρηματοοικονομικών καναλιών που παρακάμπτουν το δολάριο, όπως το Διασυνοριακό Διατραπεζικό Σύστημα Πληρωμών της Κίνας. Εάν η παγκόσμια οικονομία διασπαστεί σε ανταγωνιστικά μπλοκ και σφαίρες επιρροής, θα μπορούσε να κατακερματίσει τη νομισματική τάξη και να διαβρώσει την ισχύ του δολαρίου. Πολλά εξαρτώνται από το πώς οι ΗΠΑ εμπλέκονται στην οικονομική και πολιτική διπλωματία σε έναν πολυπολικό κόσμο.

Το δολάριο έχει γίνει όπλο στα χέρια των ΗΠΑ για την προώθηση πολιτικών στόχων και τη διατήρηση της παγκόσμιας ηγεμονίας τους. Χρησιμοποιούν ιστορικά την κυριαρχία του δολαρίου για να εφαρμόσουν τις πολιτικές και τους νόμους τους στο εξωτερικό, να υπονομεύσουν συναλλαγές αντίθετες με τα συμφέροντα τους (ακόμα κι αν είναι νόμιμες), να αποκλείσουν κάποιους από συστήματα πληρωμών που βασίζονται σε δολάρια και να παγώσουν ή να κατασχέσουν ξένα περιουσιακά στοιχεία σε δολάριο. Αυτό καθιστά ξένα κράτη και χρηματοπιστωτικά ιδρύματα απρόθυμα να συναλλάσσονται σε δολάρια ή να κατέχουν περιουσιακά στοιχεία σε δολάρια. Μια μετατόπιση από το δολάριο θα μπορούσε να υπονομεύσει την ικανότητα των ΗΠΑ να χρηματοδοτούν ελλείμματα, οδηγώντας σε υψηλότερα επιτόκια και σε υποτίμηση.

Μπορεί το δολάριο να καταρρεύσει;

Υπάρχουν σενάρια που μπορεί να προκαλέσουν κρίση στο δολάριο. Το πιο ρεαλιστικό είναι η διπλή απειλή του υψηλού πληθωρισμού και του υψηλού χρέους, λόγω των αυξανόμενων τιμών καταναλωτή να αναγκάσουν την Ομοσπονδιακή Τράπεζα να αυξήσει απότομα τα επιτόκια. Μεγάλο μέρος του χρέους αποτελείται από σχετικά βραχυπρόθεσμα ομόλογα, επομένως μια άνοδος των επιτοκίων θα λειτουργούσε σαν ένα στεγαστικό δάνειο με ρυθμιζόμενο επιτόκιο. Εάν η κυβέρνηση των ΗΠΑ πάλευε να αντέξει οικονομικά τις πληρωμές των τόκων, οι ξένοι πιστωτές θα μπορούσαν να ρίξουν το δολάριο και να προκαλέσουν κατάρρευση.

Εάν οι ΗΠΑ εισέρχονταν σε απότομη ύφεση χωρίς να παρασύρουν τον υπόλοιπο κόσμο μαζί τους, οι χρήστες μπορεί να εγκαταλείψουν το δολάριο. Μια άλλη επιλογή είναι η Κίνα ή οι BRICS+ να δημιουργήσουν ένα ψηφιακό νόμισμα βασισμένο σε εμπορεύματα, με σκοπό να κυριαρχήσει και ως νόμισμα συναλλαγών και ως αποθεματικό. Ακόμη και σ’ αυτή την περίπτωση δεν είναι καθόλου σίγουρο ότι το δολάριο θα κατέρρεε.

Η κατάρρευση παραμένει απίθανη. Από τις απαραίτητες προϋποθέσεις κατάρρευσης, μόνο η προοπτική υψηλού πληθωρισμού είναι πιθανή. Ξένοι εξαγωγείς, όπως η Κίνα και η Ιαπωνία, δεν θέλουν κατάρρευση του δολαρίου, επειδή οι ΗΠΑ είναι πολύ σημαντικός πελάτης τους. Ακόμη κι αν οι ΗΠΑ έπρεπε να επαναδιαπραγματευτούν ορισμένες υποχρεώσεις χρέους, υπάρχουν ελάχιστες ενδείξεις ότι ο κόσμος θα άφηνε το δολάριο να καταρρεύσει, φοβούμενος πιθανή μετάδοση. Το δολάριο χρησιμοποιείται παγκοσμίως στις παγκόσμιες συναλλαγές, ειδικά στις συναλλαγές πετρελαίου. Ορισμένες χώρες αποδολαριοποιούν ή μειώσουν την εξάρτησή τους από το δολάριο, αλλά αυτό παραμένει απαραίτητο. Η κατάρρευση του δολαρίου θα απαιτούσε από ολόκληρο τον κόσμο να εγκαταλείψει ένα διεθνές νομισματικό σύστημα που είναι βασισμένο στο δολάριο.