Ενεργειακό ματ στην Τουρκία έκαναν Κίνα και Ρωσία στο Ιράκ

Μετά τις ρωσικές κινήσεις στη Συρία στον ενεργειακό τομέα που περιλαμβάνουν τον αποκλεισμό και την απομόνωση της Τουρκίας, μία νέα κίνηση που υλοποιείται στα τέλη Νοεμβρίου 2020, ένα δεκαήμερο πριν από την παρέμβαση της Μόσχας στον Καύκασο, εκπαραθυρώνει την Τουρκία και από το Ιράκ. Το μεγάλο θύμα αυτής της υπόθεσης, που εξελίσσεται εντελώς παρασκηνιακά, είναι η κρατική Τουρκική Εταιρεία Πετρελαίων (TPAO), που μέχρι πρότινος ηγείτο κοινοπραξίας για την ανάπτυξη και αξιοποίηση τεραστίου κοιτάσματος φυσικού αερίου Mansuriya. Τη θέση της καταλαμβάνει η Κίνα.

Τελικά με πρόφαση καθυστερήσεις και ανακολουθίες στα τόσο σημαντικά έργα ανάπτυξης, οι Ιρακινοί ακυρώνουν τα συμβόλαια των Τούρκων, για να παραδώσουν το κοίτασμα στη ρωσική ROSNEFT. Πολλοί θεώρησαν τότε πως επρόκειτο για μία ευρηματική κίνηση των Ρώσων για να επανέλθουν στο σημείο που είχαν σταματήσει το 2017. Μπορούν πλέον να προχωρήσουν ταχύτατα στην εκμετάλλευση του κοιτάσματος με στόχο την επέκταση σταδιακά του ελέγχου και στο Νότο του Ιράκ, όπως ακριβώς έχουν ήδη πράξει στον Βορρά.

Όμως, στα τέλη Απριλίου εκδηλώνεται ακόμα ένας αιφνιδιασμός με πρωταγωνιστή τον κινεζικό όμιλο SINOPEC (China Petroleum & Chemical Corp.) που υπογράφει με το υπουργείο Πετρελαίων του Ιράκ σύμβαση εκχώρησης του 49% του κοιτάσματος Mansuriya για την εκμετάλλευση φυσικού αερίου – μη σχετιζόμενου με τα αποθέματα αργού πετρελαίου.

Η σύμβαση που έχει την δυνατότητα επέκτασής της επί μία πενταετία, ακολουθεί μία άλλη του SINOPEC με το Κατάρ με αντικείμενο την προμήθεια δύο εκατ. τόνων υγροποιημένου φυσικού αερίου (LNG) σε ετήσια βάση επί μία δεκαετία. Ακολουθεί επίσης την 25ετή συμφωνία Πεκίνου-Τεχεράνης, που δημοσιοποιείται στις αρχές Αυγούστου του 2020 και υπογράφεται πριν λίγες εβδομάδες. Το κοίτασμα Mansuriya εντοπίζεται σε μικρή απόσταση από τα σύνορα με το Ιράν, μερικά χιλιόμετρα βορειότερα της Βαγδάτης και εκτιμάται πως τα αποθέματά του ανέρχονται σε 4,5-4,6 τρισ. κυβικά πόδια φυσικού αερίου με σχεδιασμό να αποδίδει σε ημερήσια βάση 320 εκατ. κυβικά πόδια.

Σκαληνό τρίγωνο

Πρόκειται για πολύτιμη ενεργειακή πηγή και όταν οι τιμές του φυσικού αερίου ανακάμψουν σε φυσιολογικά επίπεδα θα αποφέρει πολλά. Όμως, η σπουδαιότητά του είναι ανώτερη από τα προσδοκώμενα οικονομικά οφέλη για δύο σημαντικότατους λόγους. Ο πρώτος είναι ότι το Ιράκ επιθυμεί διακαώς να συνδυάσει τρία κοιτάσματα φυσικού αερίου (Mansuriya, Akkas και Siba) σε ενιαίο συμβόλαιο ανάπτυξης, όρο που αποδέχεται ο επικεφαλής της ROSNEFT Igor Sechin. Οι τρείς περιοχές σχηματίζουν ένα σκαληνό τρίγωνο στο νότιο Ιράκ, με κορυφή την Mansuriya και τις άλλες δύο στην Siba στον νότο (σε μικρή απόσταση από τις λιμενικές εγκαταστάσεις στην Βασόρα) και δυτικά στην Akkas (σχεδόν στην μεθόριο με την Συρία).

Ο δεύτερος αποκαλύπτεται τον Σεπτέμβριο του 2019 όταν το ιρακινό υπουργείο Πετρελαίων υπογράφει με τη ρωσική STROYTRANSGAZ συμβόλαιο για την ανάπτυξη του εντελώς άγνωστου Block 17 σε μία περιοχή (στην επαρχία Anbar) βυθισμένη στην βία και την αβεβαιότητα. Όμως για τους Ρώσους η περιοχή κείται στο μέσον αυτού που οι Αμερικανοί αποκαλούν σπονδυλική στήλη του άλλοτε Ισλαμικού Κράτους στη ζώνη όπου ο Ευφράτης ρέει δυτικά προς την Συρία, για να συνεχίσει αλλάζοντας κατεύθυνση προς τα ανατολικά, στον Περσικό Κόλπο. Κατά μήκος της σπονδυλικής στήλης και από τα ανατολικά προς τα δυτικά υπάρχουν οι ιστορικά αντιδυτικές πόλεις Falluja, Ramadi, Hit και Haditha, ενώ αμέσως μετά έρχεται η Συρία και οι στρατηγικές για τους Ρώσους λιμενικές εγκαταστάσεις του Μπανιάς και της Ταρσού στην Μεσόγειο.

Η αμερικανική στρατηγική

Επί σειράν ετών, το Στέιτ Ντιπάρτμεντ επιδιώκει δημιουργική συνεργασία με το Ιράκ, αλλά η αμερικανική εισβολή του 2003 προκαλεί εχθρότητα στους Ιρακινούς. Η απροκάλυπτη ένοπλη εμπλοκή ξένων δυνάμεων οδηγεί και στη μεταγενέστερη ανάδυση του ISIS, που αξιοποιεί τα εχθρικά συναισθήματα του τοπικού πληθυσμού κατά των Αμερικανών. Η βασική πλέον επιδίωξη των ΗΠΑ εστιάζεται στον περιορισμό της εμπλοκής της Τεχεράνης στο Ιράκ, με άμεσο στόχο την μείωση της εξάρτησης της Βαγδάτης από τον εφοδιασμό της σε φυσικό αέριο και ηλεκτρική ενέργεια από το Ιράν, που παραμένει ζωτικός για την λειτουργία του ενεργειακού της δικτύου.

Οι Αμερικανοί, που έχουν προβεί σε τεράστιες επενδύσεις σε έμψυχο δυναμικό και χρήματα στο Ιράκ μετά την εισβολή του 2003, παρέχουν πιστώσεις στην ιρακινή κυβέρνηση για να βρει κι άλλους προμηθευτές και να έχει άλλες επιλογές για την αξιοποίηση των ενεργειακών της πηγών. Προγράμματα αυτής της μορφής μπορούν να υλοποιηθούν σε σχεδόν ιδανικές συνθήκες από αμερικανικούς και άλλους δυτικούς ομίλους. Δεν υπάρχει λόγος που να εμποδίζει το Ιράκ να έχει παραγωγή φυσικού αερίου, ικανή να καλύπτει τις ενεργειακές του ανάγκες, αλλά και να μετατραπεί σύντομα σε σημαντικό εξαγωγέα.

Σύμφωνα με επίσημες εκτιμήσεις τα αποδεδειγμένα αποθέματα φυσικού αερίου φθάνουν τα 3,5 τρισ. κυβικά μέτρα (tcm), δηλαδή το 1,5% του παγκοσμίου συνόλου. Το Ιράκ τοποθετείται στην 13η θέση διεθνώς, με τα τρία τέταρτα αυτών των ποσοτήτων να αφορούν κοιτάσματα φυσικού αερίου που εντοπίζονται στα αντίστοιχα του αργού πετρελαίου. Η Διεθνής Υπηρεσία Ενέργειας (IEA) υπολογίζει πως τα αξιοποιήσιμα κοιτάσματα φθάνουν τα 8 τρισ. κυβικά μέτρα, από τα οποία το 30% δεν σχετίζεται γεωγραφικά με ανάλογα αργού πετρελαίου

Πρότυπο της TOTAL

Όμως, παρά τις τεράστιες ενεργειακές του πηγές, η πρόοδος του Ιράκ στην ανάπτυξη και αξιοποίηση αυτών πηγών μετά το 2003 παραμένει ελάχιστη. Υπάρχει μία συμφωνία με την TOTAL για να υλοποιηθούν τέσσερα μεγάλης κλίμακας προγράμματα, που εφόσον προχωρήσουν χωρίς καθυστερήσεις, ίσως αλλάξουν την εικόνα. Η συμφωνία Ιράκ-TOTAL αποτελεί για τις ΗΠΑ το πρότυπο που επιθυμούν να επικρατήσει. Η αποχώρηση των Γάλλων από την Φάση 11 της ανάπτυξης των κοιτασμάτων του South Pars στο Ιράν παρά την δαπάνη ενός δισ. δολαρίων, αποκαλύπτει την πρόθεση της TOTAL να συμπλεύσει με τις επιθυμίες του πρώην προέδρου Trump, μετά την μονομερή απόσυρση των ΗΠΑ από τη συμφωνία για το πυρηνικό πρόγραμμα.

Μάλιστα την παραμονή της υπογραφής του επομένου σταδίου χρηματοδότησης της Φάσης 11 της ανάπτυξης των κοιτασμάτων του South Pars, το αμερικανικό υπουργείο Οικονομικών με σειρά τηλεφωνημάτων σε στελέχη του χρηματοοικονομικού φορέα που έχει αναλάβει την χρηματοδότηση των έργων, απευθύνει αυστηρές προειδοποιήσεις. Μία από αυτές απειλεί με πλήρη έλεγχο των δραστηριοτήτων του φορέα από το 1979 με χώρες που έχουν ενταχθεί στον κατάλογο των επικίνδυνων για τις ΗΠΑ, εάν προχωρούσε σε εκταμιεύσεις. Ταυτόχρονα ειδοποιείται και το Παρίσι για τις αμερικανικές προθέσεις.

Το αμερικανικό υπουργείο Οικονομικών απειλεί τις γαλλικές εταιρείες πως δεν θα αποσπάσουν κανένα συμβόλαιο στις ΗΠΑ, όσον η TOTAL παραμένει στο Ιράν, αλλά εάν αποχωρήσει τότε θα φροντίσει να αποζημιωθεί με ανάλογα προγράμματα. Έτσι, πολλοί πιθανολογούν πως η εμπλοκή των Γάλλων στο Ιράκ αποτελεί ίσως πρώτη συμφωνία για την αποζημίωσή τους.

Η Κίνα βάζει πόδι

Η τελευταία χώρα πάντως που οι Αμερικανοί επιθυμούν να επεκτείνει την επιρροή της στο Ιράκ είναι αναμφίβολα η Κίνα, η οποία μετά το 2025 θα είναι η πρώτη οικονομική δύναμη της υδρογείου με βάση το ΑΕΠ. Ήδη, όμως, κατέχει την πρώτη θέση σε αγοραστική ισχύ, την ανάλογη πρώτη στη οικονομία των κατασκευών και των βιομηχανιών, ενώ έχει εξελιχθεί στο μεγαλύτερο έθνος από πλευράς εμπορικών συναλλαγών. Ταυτόχρονα εξελίσσει ταχύτατα και την πρωτοβουλία των μεγάλων εμπορικών διαδρόμων (Belt and Road Initiative –BRI), με την τελευταία στρατηγική κίνηση να διεμβολίζει έμμεσα, αλλά αποφασιστικά, πολλές σφαίρες επιρροής των ΗΠΑ, με απρόβλεπτες συνέπειες.

Από την εποχή της ανόδου του Xi Jinping (2012-2013), η Κίνα υπερτονίζει την ανάγκη της αυτοδυναμίας της, αναπτύσσοντας παράλληλα στενές σχέσεις με διάφορους εταίρους της διεθνώς, ώστε να αποκτήσει παραγωγικούς δεσμούς. Πολλοί από αυτούς αποτελούν κατά την διάρκεια των τελευταίων τεσσάρων δεκαετιών συμμάχους και εταίρους των Αμερικανών, αλλά και οι ίδιες οι ΗΠΑ εξελίσσονται σε έναν από τους σημαντικότερους εμπορικούς εταίρους της Κίνας.

Κατά τον Jonathan Fenby, πρόεδρο της ομάδας ερευνών για την Κίνα, στον οργανισμό οικονομικών ερευνών και επενδύσεων TS Lombard του Λονδίνου, το πολιτικοοικονομικό δίκτυο που δημιουργεί το Πεκίνο, αποκλίνει συνεχώς από τα αμερικανικά συμφέροντα. Αποτελεί τμήμα ευρύτερου σχεδίου εθνικής ισχυροποίησης που προωθεί ο Xi Jinping. Το Πεκίνο μετατοπίζεται από οικονομικός αντίπαλος των ΗΠΑ και σε γεωπολιτικό. Η μετατόπιση αυτή προκαλεί μία βαθύτατη μεταβολή στην φύση της αντιπαράθεσης των δύο αυτών μεγάλων δυνάμεων.

Ρωσία και Κίνα πάνε μαζί

Το πολιτικοοικονομικό πλέγμα της Κίνας ανακλάται και στηρίζεται εξωτερικά στη Ρωσία, με τις δύο χώρες να λειτουργούν συντονισμένα σε στρατηγικές ζώνες, συμπεριλαμβανομένης και της Μέσης Ανατολής. Ουσιαστικά σε κάθε χώρα που απαιτείται άμεση στρατιωτική εμπλοκή παρεμβαίνει δυναμικά το Κρεμλίνο, ώστε να επεκτείνει την σκιά του σινορωσικού άξονα. Οι κινήσεις αυτές απειλούν να προκαλέσουν ευθεία αντιπαράθεση με τους Αμερικανούς, όπως στην Συρία.

Η Ρωσία στις περιπτώσεις αυτές έχει την πρωτοβουλία των κινήσεων, ενώ σε άλλες χώρες που απαιτείται χρηματοοικονομική εμπλοκή, από την Κεϋλάνη έως το Ιράκ, παρεμβαίνει το Πεκίνο. Η σημασία του τεραστίου κοιτάσματος στην Mansuriya για την Ρωσία συνεπάγεται πως οι ρωσικοί όμιλοι που εξειδικεύονται κυρίως σε τεχνικές κατασκευές και παροχή εξοπλισμού θα συνεργασθούν στενά με τον όμιλο SINOPEC στην ανάπτυξη και αξιοποίηση του κοιτάσματος.

Από την άλλη πλευρά η γεωγραφία της κεντρικής Μέσης Ανατολής, αποκαλύπτει ότι επιτρέπει την δημιουργία μίας στρατηγικής γέφυρας, η οποία από το Ιράν διασχίζει το Ιράκ, καταλήγοντας στην Συρία. Αν και το καθεστώς Ερντογάν έχει επιχειρήσει να εμπλακεί, υπολογίζοντας σε γενναία ανταλλάγματα από το Κρεμλίνο, οι εξελίξεις προδίδουν πως οι τουρκικές προσπάθειες έχουν μέχρι στιγμής μηδενικό αποτέλεσμα, κυρίως λόγω του ότι το Πεκίνο θεωρεί αναξιόπιστο εταίρο το καθεστώς της Άγκυρας. Κάπως έτσι οι Τούρκοι βρέθηκαν εκτός στην Ιράκ.