Επενδύσεις σε έρευνα και καινοτομία – Η Ελλάδα ουραγός σε ΕΕ και Βαλκάνια

Οι πολιτικές αρχηγεσίες της χώρας επαναλαμβάνουν αδιάκοπα ότι υπάρχει ανάγκη για αλλαγή του παραγωγικού υποδείγματος της ελληνικής οικονομίας. Αν, όμως, αυτή η ρητορική δεν λάβει συγκεκριμένο περιεχόμενο, φοβάμαι ότι σύντομα και για μια επιπλέον φορά, θα είναι μια ακόμη «βασιλοπούλα του παραμυθιού που θα την λες για να ονειρεύεσαι τις νυχτιές».

Η όποια μεταβολή του παραγωγικού υποδείγματος στηρίζεται σε συγκεκριμένες ενέργειες οι οποίες, οργανικά ενταγμένες σε ένα επιχειρησιακό σχέδιο, θα δημιουργήσουν τις απαραίτητες προϋποθέσεις, ώστε μακροχρονίως, αργά αλλά σταθερά, θα οδηγήσουν στην σχεδιαζόμενη αλλαγή. Βασική προϋπόθεση, μεταξύ άλλων, αποτελούν οι επενδύσεις για έρευνα και ανάπτυξη.

Στο σημερινό παγκοσμιοποιημένο οικονομικό περιβάλλον όπου η ταχύτητα των τεχνολογικών εξελίξεων είναι υψηλή, οι επενδύσεις στην έρευνα & ανάπτυξη αναδεικνύονται βασική πηγή διαφοροποίησης των επιχειρήσεων και απόκτησης ανταγωνιστικού πλεονεκτήματος.

Σύμφωνα, όμως, με την τελευταία μελέτη της Εθνικής Τράπεζας, η Ελλάδα υστερεί διαχρονικά στο επίπεδο των επενδύσεων αυτού του είδους τόσο έναντι της συνολικής παγκόσμιας δαπάνης (1,12% του εθνικού ΑΕΠ έναντι 2,23% του παγκόσμιου ΑΕΠ) όσο και της αντίστοιχης στην ΕΕ (1,12 του εθνικού ΑΕΠ έναντι 2,03% του ευρωπαϊκού ΑΕΠ) με βάση τα στοιχεία για το 2016.

Εκείνο που χρειάζεται να υπογραμμισθεί είναι ότι ο ιδιωτικός τομέας παρουσιάζει την μεγαλύτερη υστέρηση έναντι του μέσου όρου της ΕΕ, καθώς οι δαπάνες για έρευνα και ανάπτυξή του αντιπροσωπεύουν μόλις τα 0,55% του ΑΕΠ έναντι 1,28% που είναι ο μέσος όρος στην ΕΕ. Η αντίστοιχη υστέρηση για τις δημόσιες δαπάνες είναι μόλις 0,18 της ποσοστιαίας μονάδας, δηλαδή 0,57% του ελληνικού ΑΕΠ έναντι 0,75% του ευρωπαϊκού ΑΕΠ.

Ουραγός των ουραγών ο ιδιωτικός τομέας στην καινοτομία

Κατά συνέπεια, αν κάποιος πρέπει να αναζητήσει όχι μόνο ευθύνες για την υστέρηση αυτή, αλλά και να παροτρύνει για την ανάγκη μεγέθυνσης των επενδύσεων έρευνας και ανάπτυξης, θα πρέπει να στραφεί στον ιδιωτικό τομέα. Θα πρέπει, επομένως, να αναζητηθούν τα αίτια για τη συγκεκριμένη υστέρηση και μετά από συστηματική έρευνα να διερευνηθούν οι δυνατότητες αύξησής τους.

Τα πρόσφατα στοιχεία δείχνουν ότι παρά την ενίσχυση της επιχειρηματικότητας ευκαιρίας, το μοντέλο ανάπτυξης των νέων επιχειρήσεων παρουσιάζει προβλήματα, επειδή χαρακτηρίζεται από χαμηλή καινοτομία και χρήση καθιερωμένων τεχνολογιών. Σύμφωνα πάντα με την έκθεση της Εθνικής Τράπεζας, στην πλευρά των εισροών καινοτομίας, η Ελλάδα υστερεί σε όλες τις παραμέτρους έναντι της ΕΕ (από 20% ως 45%). Επιπλέον, υστερεί σχεδόν σε όλες τις παραμέτρους έναντι του βαλκανικού μέσου όρου.

Οι εισροές καινοτομίας είναι οι παράγοντες που διαμορφώνουν το περιβάλλον ανάπτυξης της καινοτομικής δραστηριότητας. Δηλαδή, το θεσμικό περιβάλλον, το ανθρώπινο κεφάλαιο, οι υποδομές, η χρηματοδότηση και η ποιότητα αγοράς. Οι εκροές καινοτομίας που αφορούν την ποσότητα και ποιότητα του παραγόμενου αποτελέσματος της καινοτομικής δραστηριότητας είναι το επιχειρηματικό αποτέλεσμα, το ακαδημαϊκό αποτέλεσμα, η ψηφιακή διείσδυση και η οικονομική συνεισφορά.

Το συγκριτικό πλεονέκτημα της Ελλάδας είναι το ανθρώπινο δυναμικό. Το υφιστάμενο brain drain, λόγω των μνημονιακών πολιτικών, στην ουσία στερεί από την ελληνική οικονομία το κύριο συγκριτικό της πλεονέκτημα. Από την άλλη πλευρά, τα αδύναμα σημεία της Ελλάδας φαίνεται να είναι το θεσμικό περιβάλλον (τόσο σε πολιτική όσο και σε νομική διάσταση) και οι πηγές χρηματοδότησης, κυρίως λόγω ρηχής χρηματιστηριακής αγοράς και χαμηλής διαθεσιμότητας καινοτόμων κεφαλαίων. Επιπλέον, οι τομείς των υποδομών (ψηφιακών και μη) και του περιβάλλοντος αγοράς παρουσιάζουν επίσης υστερήσεις έναντι του ευρωπαϊκού αλλά και του βαλκανικού μέσου όρου.