Γιατί η πανδημία φέρνει χειρότερη κρίση από το Μεγάλο Κραχ

Τα τελευταία 150 χρόνια, από το 1876 μέχρι σήμερα, ο πλανήτης έχει βιώσει 14 φορές μια παγκόσμια οικονομική ύφεση. Στις 14 Φεβρουαρίου 2020, έχοντας ήδη συγκεντρώσει τα πρώτα στοιχεία της επίδρασης του κορονοϊού στην Κίνα, εκτιμήσαμε το πόσο καταστροφικός θα είναι η πανδημία για τις οικονομίες. Τότε είχαμε βασιστεί –όχι τυχαία– κυρίως στην κατανάλωση των καυσίμων.

Όταν την Άνοιξη, η τιμή του αργού πετρελαίου είχε πέσει στα 29 δολάρια, είχαμε αναφέρει τον όρο “παγκόσμια τιμή ισορροπίας της ειρήνης”. Η “τιμή της ειρήνης” είναι μια τιμή, που αποτελεί ουσιαστικά τον μέσο όρο των αντιμαχόμενων ομάδων στην αγορά ενέργειας, όπου όλοι είναι σχετικά ικανοποιημένοι. Είχα εξηγήσει, μάλιστα, γιατί η παγκόσμια “τιμή ειρήνης” για το 2020 είναι τα 42,4 δολάρια/βαρέλι για το WTI και στα 44,2 για το Brent. Η τεχνική ανάλυση των αγορών έδειχνε μαύρες μέρες για την τιμή πετρελαίου και είχα εκτιμήσει ότι η τιμές θα οδηγηθούν σε ελεύθερη πτώση.

Λίγο αργότερα τα πράγματα όχι απλά χειροτέρεψαν, αλλά συνέβη κάτι πρωτοφανές. Η τιμή του βαρελιού αργού έπεσε και κάτω από το μηδέν κι έφτασε ακόμα και στα -37 δολάρια/βαρέλι. Πως αλλά και γιατί συνέβη αυτό το πρωτοφανές φαινόμενο ο “πετρελαιάς” να πουλάει σε αρνητικές τιμές, δηλαδή να πληρώνει προκειμένου να ξεφορτωθεί το εμπόρευμά του;

Τι είναι “τιμή της ειρήνης”

Όταν η κατάσταση άρχισε να επανέρχεται και να αποκαθίσταται σταδιακά η ομαλότητα, οι τιμές του βαρελιού από το καλοκαίρι ως και σήμερα κυμαίνονται γύρω από την “παγκόσμια τιμή ισορροπίας της ειρήνης”. Με +-2 δολάρια, η τιμή κυμάνθηκε καθόλη την διάρκεια της κρίσης, γύρω στα 42,4 δολ. για το WTI στα 44,2 για το Brent. Δεν είναι ούτε οι υψηλές τιμές που επιδιώκουν οι Σαουδάραβες, αλλά ούτε και οι χαμηλές τιμές που επιδιώκουν οι μεγάλοι καταναλωτές πετρελαίου όπως η Κίνα.

Όσο ξεμακραίνουμε από την “τιμή της ειρήνης” επέρχεται ανωμαλία στις αγορές και αναταραχές. Ενώ όταν η τιμή κινείται σε διπλάσια επίπεδα προς τα πάνω ή προς τα κάτω, τότε είναι ορατός ο κίνδυνος ανάφλεξης, η οποία μπορεί να οδηγήσει ακόμα και σε περιφερειακό πόλεμο. Πράγματι, η δραματική πτώση των τιμών, εκτός των βαθύτερων δομικών προβλημάτων που έφερε, οδηγούσε σε κρίσεις, κάτι που το κατάλαβαν οι αντιμαχόμενες παρατάξεις.

Έτσι μετά την περίοδο της μεγάλης πτώσης, άπαντες έβαλαν νερό στο κρασί τους και οδηγηθήκαμε σε παγκόσμιες συμφωνίες, με τις οποίες σε μια εβδομάδα η τιμή του βαρελιού να παρουσιάσει εκρηκτική άνοδο της τάξης του +337% και να ανακάμψει. Από τότε και μετά, κινείται στο επίπεδο της “τιμής της ειρήνης”.

Τι θα κάνει η Δύση

Είναι αντιληπτό ότι η τιμή αυτή αλλάζει. Εξαρτάται από τα επίπεδα της παγκόσμιας οικονομίας και τις γεωπολιτικές εξελίξεις. Έτσι, πολύ κρίσιμο ρόλο για τον καθορισμό της, θα διαδραματίσει ο Δεκέμβριος 2020 και ο Ιανουάριος 2021. Οι δύο αυτοί μήνες διαχρονικά αποτελούν τους “βαριούς” μήνες της παγκόσμιας κατανάλωσης και συνεπώς της παγκόσμιας παραγωγής. Αιτία φυσικά είναι οι γιορτές των Χριστουγέννων.

Μια παράταση της καραντίνας στην Δύση μέσα στις γιορτές θα επιφέρει τεραστίων διαστάσεων ζημιά στην παγκόσμια οικονομία, πέραν της τεράστιας ζημιάς που έχει ήδη γίνει. Εάν οι δυτικές χώρες, που αποτελούν τον κορυφαίο καταναλωτή, μείνουν έγκλειστοι λόγω κορονοϊού, τότε δεν θα μιλάμε απλά για υφεσιακό 2020, που θα στιγματίσει την παγκόσμια οικονομία, αλλά για ένα ακόμη χειρότερο 2021, το οποίο θα διαλύσει την παγκόσμια οικονομία.

Εάν οι οικονομίες λειτουργήσουν ελεύθερα τον Δεκέμβριο, η “τιμή ειρήνης” για το 2021 θα είναι τα 48,9 δολ. το βαρέλι. Το πρόβλημα θα είναι μεν μεγάλο αλλά θα είναι διαχειρίσιμο και σε βάθος τριετίας θα επανέλθουμε στα επίπεδα προ του κορονοϊού. Εάν οι οικονομίες υποστούν σκληρά lockdowns ή υπάρχουν περιορισμοί στις καταναλωτικές συνήθειες του καλύτερου εμπορικού μήνα του έτους, τότε θα πρέπει να αποτιμηθούν εκ νέου.

Σύσπαση της οικονομίας

Εάν επιβληθούν lockdowns, πρέπει να εξετάσουμε το φαινόμενο της σύσπασης της οικονομίας ανά κλάδο. Η σύσπαση ως φαινόμενο συμβαίνει τόσο σε θετικές όσο και σε αρνητικές περιόδους. Στις αρνητικές περιόδους όπως τώρα, ξεκινά πλήττοντας συγκεκριμένους τομείς. Ο κορονοϊός πλήττει άμεσα την ενέργεια, τον τουρισμό, την αεροπορική βιομηχανία και την αυτοκινητοβιομηχανία.

Η ραγδαία, όμως, μείωση της ζήτησης των προϊόντων ή υπηρεσιών αυτών για πάνω από ένα τρίμηνο μεταδίδει την κρίση από τους άμεσα πληττόμενους τομείς και σε άλλους που συνδέονται με τους πρώτους. Και σταδιακά πλήττει ακόμη πιο απομακρυσμένους τομείς, αφού η άρνηση των καταναλωτών να προβούν σε αγορές, λόγω φόβου ή αλλαγής συνηθειών, έχει ως αποτέλεσμα να πλήττονται σταδιακά όλοι οι κλάδοι της οικονομίας. Ακόμη και αυτοί που παρουσιάζουν άνθηση στην καραντίνα όπως π.χ. ο τομέας της Πληροφορικής.

Η σύσπαση που προκαλεί ένα “βαρύ” οικονομικό φαινόμενο όπως ο κορονοϊός, δεν χτυπά το ίδιο όλα τα κράτη. Γενικώς, όμως, η αρνητική σύσπαση σε μια οικονομία μπορεί να φέρει τα χειρότερα αν τελικά χτυπήσει την καμπύλη της ζήτησης (τους καταναλωτές). Και τελικά να έρθει η συρρίκνωση της οικονομίας στο σύνολό της. Οι παγκόσμιες κρίσεις που αναφέραμε στην αρχή του άρθρου μας, δεν είχαν όλες την ίδια συστολή στις οικονομίες των κρατών, ενώ σε όλες τις περιπτώσεις παγκόσμιων κρίσεων υπήρχαν κράτη που δεν επηρεάστηκαν καθόλου.

Συγχρονισμός των κρατών στην κρίση

Αυτό είναι ένα ακόμη καθοριστικό σημείο για βραχυπρόθεσμες εκτιμήσεις. Μια παγκόσμια κρίση μεγαλώνει όσο μεγαλώνει ο αριθμός των κρατών που επηρεάζει. Κι όσο αυξάνει ο αριθμός των κρατών που επηρεάζονται, τόσο βαθαίνει και η κρίση. Το φαινόμενο ονομάζεται συγχρονισμός των κρατών στην κρίση.

Για παράδειγμα, η κρίση του 1929 που θεωρείτο μέχρι πρότινος η μεγαλύτερη, κατάφερε να συγχρονίσει πάνω της έναν μεγάλο αριθμό κρατών. Οι διακρατικές σχέσεις είναι αδύνατον να αποκρούσουν τα αρνητικά οικονομικά φαινόμενα, λόγω της αλληλεξάρτησης που έχουν διεθνώς οι οικονομίες μεταξύ τους. Αυτό αποτιμάται με τον δείκτη της μείωσης του κατά κεφαλήν ΑΕΠ.

Στην κρίση του 1929 υπήρξε η οξύτερη συστολή σε μεγάλες οικονομίες και σταδιακά η συστολή αυτή συγχρονίστηκε και επηρέασε το 80% των κρατών. Μόνο ένα 20% των κρατών παρουσίασε τότε σταθερότητα ή αύξηση του κατά κεφαλήν ΑΕΠ τους. Γι’ αυτό άλλωστε μιλούσαμε για την χειρότερη οικονομική κρίση της ιστορίας.

Χειρότερη κρίση από το Κραχ του 1929

Όλα αυτά τα αναφέρουμε για να κάνουμε αντιπαραβολή με την κρίση του 2020. Αν και δεν έχουμε βγει από το υφεσιακό σπιράλ, με τα μέχρι στιγμής στοιχεία (Παγκόσμια Τράπεζα), ο κορονοϊός έχει χτυπήσει ήδη το 91% των κρατών του πλανήτη. Ο αριθμός των κρατών δηλαδή που συγχρονίστηκαν με την κρίση του 2020 είναι πολύ μεγαλύτερος από αυτόν του 1929.

Πρακτικά, αυτό σημαίνει ότι η ανάκαμψη και η επαναφορά σε αναπτυξιακά επίπεδα θα είναι πολύ πιο αργή και πιο δύσκολη από αυτήν του 1929. Ήδη από τις αρχές του Φθινοπώρου, η σύσπαση στους κλάδους που επλήγησαν περισσότερο έχει δημιουργήσει συστολή σε μεγάλο εύρος υπηρεσιών ώστε να εξασθενούν ακόμα και ακμάζουσες οικονομικές δραστηριότητες που δεν έχουν σχέση με το πετρέλαιο. Φοβάμαι ότι η παγκόσμια οικονομία επιστρέφει στα επίπεδα του 1965 κι αυτό αντικατοπτρίζεται και στους δείκτες της ανεργίας. Κι όλα αυτά υποθέτοντας ότι θα λειτουργήσει θετικά ο υπέρ-καταναλωτικός μήνας των εορτών.

Εν κατακλείδι, το μέγεθος της ζημιάς θα αποτιμηθεί με βεβαιότητα, μετά τον Ιανουάριο 2021 και θα εξαρτηθεί σε σημαντικό βαθμό από το πώς τα κράτη θα διαχειριστούν την οικονομία τους τον Δεκέμβριο. Η εύρεση του εμβολίου ήταν θέμα χρόνου. Είναι αβέβαιο, όμως, αν η παγκόσμια κοινότητα θα καταφέρει να βρει “φάρμακο” για την τεράστια οικονομική καταστροφή. Μπορεί η επιστημονική κοινότητα να βρει εμβόλιο για τον λοιμό (covid-19), αλλά άνοιξε διάπλατα τον δρόμο για την επέλαση του λιμού (πείνα). Κι όταν έρχεται λιμός, τότε ανοίγει διάπλατα ο δρόμος για νέους λοιμούς, ίσως χειρότερους από τον Covid-19. Τουτέστιν, μαγγανοπήγαδο.