Γιατί το ρωσικό ΑΕΠ δεν κατέρρευσε όπως προέβλεπαν στην Δύση

Στις πρώτες εβδομάδες μετά την εισβολή της Ρωσίας στην Ουκρανία, οι διεθνείς πολυμερείς οργανισμοί υποστήριζαν ότι οι οικονομικές και άλλες κυρώσεις που επέβαλε η Δύση στη Ρωσία θα προκαλούσαν την άμεση κατάρρευση της ρωσικής οικονομίας. Συγκεκριμένα, αμέσως μετά το ξέσπασμα του πολέμου, το ΔΝΤ, προέβλεπε για το 2022 ύφεση της τάξεως -8,5%, η Παγκόσμια Τράπεζα -8,9% και ο ΟΟΣΑ -10% στο ρωσικό ΑΕΠ.

Με το πέρασμα των τριμήνων οι προβλέψεις διορθώθηκαν προς μικρότερη ύφεση. Σύμφωνα με τις τελευταίες εκτιμήσεις (Ιανουάριος 2023) το ΑΕΠ θα μειωνόταν κατά 2,2% σύμφωνα με το ΔΝΤ και κατά 3,5% σύμφωνα με την Παγκόσμια Τράπεζα. Σύμφωνα με τη στατιστική υπηρεσία της Ρωσίας, Roοstat, η ύφεση θα είναι ύψους -2,1%. Βλέπουμε, λοιπόν, τη μεγάλη διαφορά από τις αρχικές προβλέψεις, περίπου οκτώ μονάδες.

Οι παράγοντες που συνέβαλαν αποφασιστικά στη συγκράτηση της πτώσης του ΑΕΠ είναι γεωπολιτικής και μακροοικονομικής φύσης μετά την επιβολή των δυτικών κυρώσεων. Οι γεωπολιτικοί παράγοντες αφορούν στις φιλικές χώρες, που όχι μόνο δεν εφάρμοσαν τις κυρώσεις, αλλά επέτρεψαν με τη συνεργασία και τις διευκολύνσεις να μειώσουν αισθητά τις οικονομικές επιπτώσεις των κυρώσεων.

Παράλληλα οι κυρώσεις επιτάχυναν τη συσπείρωση των χωρών με αντι-δυτικό προσανατολισμό, παρότι υπάρχουν μεταξύ τους έντονες διαφωνίες σε ζητήματα εθνικού ενδιαφέροντος (πχ Κίνα και Ινδία). Αναφορικά με τους οικονομικούς λόγους αυτοί είναι: η μεγάλη αύξηση των τιμών του πετρελαίου και του φυσικού αερίου, η σημαντική ανατίμηση του ρουβλίου και η αύξηση των αμυντικών δαπανών.

Οι κυρώσεις δεν εμπόδισαν τη Ρωσία να δημιουργήσει παράγωγους μηχανισμούς προκειμένου να συνεχίσει τις εξαγωγές προϊόντων ενέργειας. Αρκούσε για να παρακαμφθούν οι κυρώσεις η δημιουργία μιας ρωσικής θεσμικής οντότητας που δεν συμπεριλαμβανόταν στο πλαίσιο των κυρώσεων και ένα κυρίαρχο κράτος που δεν τις εφάρμοζε. Ακόμη και με τις ευρωπαϊκές χώρες μπορεί να συναλλάσσεται μια τέτοια οντότητα. Συγχρόνως μπορεί να συναλλάσσεται με τις χώρες που δεν εφαρμόζουν τις κυρώσεις.

Παράλληλα οι συναλλαγές με χώρες που δεν εφαρμόζουν τις κυρώσεις και συγχρόνως επιδιώκουν το εθνικό τους συμφέρον (Κίνα, Ινδία) επιτρέπει στη ρωσική κυβέρνηση να προχωρά το βασικό στρατηγικό της στόχο την από-δολαριοποίηση της οικονομίας της με τη μετακίνηση σε νομίσματα όπως το κινέζικο γουάν ή προς τον χρυσό, αποφεύγοντας μελλοντικές νέες κυρώσεις.

Ενισχύθηκε το ρούβλι

Η μεγάλη υποστήριξη στη ρωσική οικονομία προήλθε από την αύξηση των τιμών του φυσικού αερίου – ανώτερο σημείο τον Αύγουστο 2022 όταν η τιμή αυξήθηκε κατά 2564% σε σχέση με την περίοδο πριν την πανδημία Covid-19, και κατά 261,0% σε σχέση με την περίοδο πριν τον πόλεμο. Η αύξηση αυτή επέτρεψε στη Ρωσία να αυξήσει τα έσοδα από τις εξαγωγές του φυσικού αερίου από 435 δισ. δολάρια την περίοδο (Ιανουαρίου-Νοεμβρίου 2021) σε 768 δισ. δολάρια την ίδια περίοδο του 2022. Σε συνάρτηση με τη μεγάλη μείωση της αξίας των εισαγωγών το εμπορικό ισοζύγιο παρουσίασε πλεόνασμα 570 δισ. δολάρια σε σχέση με τα 171 δισ. δολάρια της προηγουμένης περιόδου (Γράφημα 1).

Η ισοτιμία του ρουβλίου σε σχέση με το δολάριο, μετά από μια αρχική αύξηση (υποτίμηση του ρωσικού νομίσματος) μειώθηκε σημαντικά προσδιορίζοντας μια ισχυροποίηση του ρωσικού νομίσματος σε σχέση με το αμερικανικό νόμισμα μεγαλύτερη από την περίοδο πριν τον πόλεμο. Η εξέλιξη αυτή οφείλεται σε δύο παράγοντες. Ο ένας είναι χρηματοοικονομικός: για να περιορίσει τη πτώση της αξίας του ρουβλίου σε σχέση με το δολάριο (αλλά και τα υπόλοιπα νομίσματα) η Κετρική Τράπεζα της Ρωσίας:

• Αύξησε το επιτόκιο αναφοράς στο 20,0% την περίοδο 28 Φεβρουαρίου-8 Απριλίου 2022, (το επιτόκιο σήμερα είναι 7,5%).
• Απαγόρευσε την ανταλλαγή του ρωσικού νομίσματος με άλλα νομίσματα.
• Υποχρέωσε τις ρωσικές επιχειρήσεις να μετατρέψουν σε ρούβλια ένα μεγάλο ποσοστό (αρχικά το 80,0% και στη συνέχεια το 50,0%) των εσόδων από εξαγωγές που είχαν εισπράξει σε ξένο νόμισμα.

Ο δεύτερος αφορά στις τρέχουσες συναλλαγές του ισοζυγίου πληρωμών. Οι κυρώσεις περιόρισαν σημαντικά την αξία των εισαγωγών, ενώ η αξία των εξαγωγών αυξήθηκε λόγω της αύξησης των τιμών των υδρογονανθράκων. Αυτό αύξησε την καθαρή ροή συναλλάγματος με αποτέλεσμα την ενδυνάμωση της αξίας του ρουβλίου σε σχέση με το δολάριο. Με το πέρασμα του χρόνου αυτές οι επιδράσεις μειώθηκαν αφενός μεν λόγω της μείωσης της τιμής του φυσικού αερίου αφετέρου λόγω της σταδιακής άρσης των περιορισμών της Κεντρικής Τράπεζας της Ρωσίας. Το αποτέλεσμα ήταν η ισοτιμία ρούβλι προς δολάριο και ευρώ να σταθεροποιηθεί στα προπολεμικά επίπεδα.

Ένας τρίτος παράγοντας που συνέβαλε στη συγκράτηση της πτώσης του ρωσικού ΑΕΠ το 2022, είναι αναμφισβήτητα το ότι η βιομηχανική παραγωγή της χώρας δεν αισθάνθηκε το κόστος των δυτικών κυρώσεων. Ο δείκτης παρουσίασε μεγάλη μείωση τον Ιανουάριο 2022, πριν την εισβολή – και τον Ιανουάριο 2023 παρουσιάζει την ίδια εξέλιξη- αλλά στη συνέχεια παρουσίασε συνεχή άνοδο. Αυτό θα μπορούσε να αποδοθεί κυρίως στην αύξηση των αμυντικών δαπανών και της αμυντικής παραγωγής λόγω του πολέμου.