Η αθέατη μάχη των επιτοκίων – Τα όρια της νομισματικής πολιτικής

Στο απίθανο κλίμα πανικού και φοβίας που προκαλεί η πανδημία, με τα μέσα μαζικής επικοινωνίας, αλλά ακόμα και τα μέσα κοινωνικής δικτύωσης να κατακλύζουν το κοινό με αμφίβολες πληροφορίες, μέχρι τελικής εξάντλησης, περιθωριοποιείται ένα άλλο σοβαρότερο πρόβλημα που εγκυμονεί σοβαρότερους και χειρότερους κινδύνους.

Με την εμφάνιση κρίσεων, οι κυβερνήσεις ανά τον κόσμο παραδοσιακά διαθέτουν δύο βασικά εργαλεία για να τις αντιμετωπίσουν, την χρηματοοικονομική πολιτική και την ανάλογη νομισματική. Οι δραστικές μεταβολές στην χρηματοοικονομική πολιτική απαιτούν, δυστυχώς, χρόνο για να εφαρμοσθούν και να δράσουν αποτελεσματικά, σε αντίθεση με τις ανάλογες στην νομισματική, με συνέπεια η τελευταία να καλείται συνήθως στην πρώτη γραμμή άμυνας.

Η χρηματοοικονομική πολιτική εστιάζεται στις μεθόδους της κεντρικής κυβέρνησης για την συγκέντρωση εσόδων μέσω των φόρων και τις διαδικασίες που μετέρχεται για να καλύψει τις δαπάνες της. Παράλληλα, μέσω της νομισματικής πολιτικής, οι κεντρικές τράπεζες αξιοποιούν διάφορες μεθόδους για να διαχειρισθούν την προσφορά χρήματος και τις διακυμάνσεις των επιτοκίων, διαθέτοντας και την ευχέρεια να κινούνται μονομερώς.

Με τα κύματα του COVID-19 να διαλύουν με μορφή αλυσιδωτής αντίδρασης τις αγορές, οι κεντρικές τράπεζες, αντιδρούν άμεσα με μειώσεις επιτοκίων. Η κίνηση επαναφέρει μνήμες του 2008, όταν στο αρχικό στάδιο εκδηλώνεται η συντονισμένη και ταυτόχρονη κίνηση υποτίμησης των τεσσάρων βασικών νομισμάτων του κόσμου, δηλαδή του αμερικανικού δολαρίου, του ιαπωνικού γιέν, της βρεταννικής στερλίνας και του ευρώ.

Η ενέργεια αυτή αποβαίνει σε βάρος των αναπτυσσόμενων χωρών που εξαναγκάζονται να τυπώσουν χαρτονόμισμα για να αντιμετωπίσουν τα δεινά της υποτίμησης στις εμπορικές τους συναλλαγές και να σταθεροποιήσουν τις ισοτιμίες των εθνικών τους νομισμάτων. Στην πραγματικότητα, όμως, εισάγουν πληθωρισμό από τις αναπτυγμένες τέσσερις οικονομικές δυνάμεις.

Απεγνωσμένες προσπάθειες

Πρόκειται για μία απεγνωσμένη προσπάθεια των κεντρικών τραπεζών να διασώσουν τη διεθνή οικονομία από μία οδυνηρή δομική ύφεση. Ο τότε πρόεδρος της αμερικανικής Κεντρικής Τράπεζας (FED) Ben Bernanke αγωνίζεται να πείσει πως οι ταυτόχρονες και συντονισμένες ισχυρές διολισθήσεις των νομισμάτων θα αποφέρουν το ποθούμενο πλεονέκτημα της ρευστότητας, χωρίς προσφυγή στις καταστροφικές ανταγωνιστικές υποτιμήσεις του Μεσοπολέμου, που κατέληξαν στο χάος και τον όλεθρο.

Όμως με τα επίπεδα των επιτοκίων σε εξαιρετικά χαμηλά επίπεδα, λόγω των τρομακτικών πιέσεων της προηγούμενης κρίσης του 2008, οι κεντρικοί τραπεζίτες ίσως επιχειρήσουν να πειραματισθούν με αντισυμβατικές και αμφιλεγόμενες τεχνικές, στην προσπάθειά τους να περιορίσουν και τελικά να αποσοβήσουν τη διάρκεια των κραδασμών στις οικονομίες.

Από τις αρχές Μαρτίου οι κεντρικές τράπεζες προχωρούν σε περικοπές επιτοκίων σε 37 διαφορετικές περιπτώσεις με μοναδική εξαίρεση την τράπεζα του Καζακστάν που αυξάνει το επιτόκιό της σε 2,75%. Στόχος της είναι να υποστηρίξει το εθνικό νόμισμα έναντι της κρίσης του πετρελαίου, αν και από το Φεβρουάριο έχει υποτιμηθεί κατά 15% έναντι του δολαρίου. Στις 3 και 15 Μαρτίου αντίστοιχα η αμερικανική Κεντρική Τράπεζα αιφνιδιάζει τις αγορές με περικοπές κατά μία μονάδα, συνεχίζοντας με κίνηση μηδενισμού τους, για να επαναλάβει μία τακτική του 2008.

Όμως, με τις κεντρικές τράπεζες να εξαντλούν το οπλοστάσιό τους, τα περιθώρια ελιγμών στον τομέα των επιτοκίων εξαντλούνται απελπιστικά και στις αναπτυγμένες οικονομίες. Ο Καναδάς διατηρεί το υψηλότερο επιτόκιο, της τάξης του 0,75%. Στο διαμορφούμενο περιβάλλον, διαφαίνεται πλέον πως η μάχη των επιτοκίων δεν προσφέρει διέξοδο, με συνέπεια να αναζητούνται άλλες λύσεις.

Μηδενικά ή και αρνητικά επιτόκια

Η καθημερινή πρακτική που κυριαρχείται από τα κοινωνικά μέτρα αντιμετώπισης του ιού, προσλαμβάνει σουρεαλιστικό χαρακτήρα. Σύντομα, οι κινήσεις στο νομισματικό τομέα ανά την υδρόγειο θα υιοθετήσουν ανάλογα χαρακτηριστικά, όσο και αν αυτή την στιγμή κρίνεται παράλογο και αλλόκοτο. Φαινόμενα απίθανα, που επαναφέρουν μνήμες των αντεστραμμένων κόσμων της αρχαίας κωμωδίας, θα κυριαρχήσουν στην καθημερινή δραστηριότητα, εκπλήσσοντας μάλλον δυσάρεστα έναν κόσμο που έχει συνηθίσει να κινείται αμέριμνος και χωρίς ιδιαίτερα προβλήματα.

Ήδη αναζωπυρώνονται οι συζητήσεις για το εάν και κατά πόσον η πολιτική μηδενικών επιτοκίων αποδίδει περισσότερο σε σχέση με την πολιτικών των αρνητικών επιτοκίων. Αν και η τελευταία έχει πρόσφατα εφαρμοσθεί στην ΕΕ, δεν υπάρχουν ανάλογοι πειραματισμοί στις ΗΠΑ και στον Καναδά, με συνέπεια η κατάσταση να εμφανίζεται προς το παρόν συγκεχυμένη.

Όμως, με τα επιτόκια να κινούνται προς τα μηδενικά επίπεδα, δεν κρίνεται παράλογο να πραγματοποιηθεί κίνηση από την αμερικανική Κεντρική Τράπεζα προς το πεδίο των αρνητικών τιμών. Η ενέργεια οπωσδήποτε θεωρείται τολμηρή, αλλά συγκεντρώνει πολλές αμφισβητήσεις, λόγω του ότι χαρακτηρίζεται πειραματική και υψηλού κινδύνου, με πιθανές απρόβλεπτες και καταστροφικές επιπτώσεις.

Η άνευ προηγουμένου αντίδραση στην πανδημία του COVID-19 θέτει σε πρώτη προτεραιότητα την φυσική απομόνωση του πληθυσμού, με τις εντολές περιορισμού των ταξιδιών στο ελάχιστο και της υποχρέωσης κλειστών καταστημάτων να προκρίνονται αποτελεσματικές εναντίον του ιού. Από την άλλη πλευρά, όμως, έχει δραματικές επιπτώσεις στην οικονομία.