Η Γερμανία στήνει παγίδα στο Νότο με όπλο τους δικαστές της Καρλσρούης

Η ετυμηγορία του γερμανικού Συνταγματικού Δικαστηρίου θεωρεί παράνομο το πρόγραμμα ποσοτικής χαλάρωσης και θέτει σε κίνηση έναν εκβιασμό. Κρύβει μια παγίδα για τις χώρες του Νότου και μια απειλή για την συνοχή της Ευρωζώνης, καθώς συνεπάγεται ότι κάθε χώρα θα πρέπει να αναλάβει την χρηματοδότηση της δικής της ανάκαμψης.

Από την στιγμή που η Μέρκελ δήλωσε πως συμμορφώνεται με την ετυμηγορία του Δικαστηρίου της Καρλσρούης, το κρατικό χρέος των χωρών του Νότου μπαίνει στο στόχαστρο της σπέκουλας των αγορών και αρχίζει να κυλά ο χρόνος για νέα κρίση χρέους στην Ευρωζώνη. Διότι, η ετυμηγορία σημαίνει ότι οι κυβερνήσεις της ΕΕ πρέπει να αναλάβουν την δημοσιονομική απάντηση στην κρίση και όχι το πρόγραμμα της ΕΚΤ (Ευρωπαϊκή Κεντρική Τράπεζα), που τώρα διατηρεί το αξιόχρεο των ασθενέστερων μελών.

Καθώς η γερμανική στάση υπονομεύει το ευρώ, η Μέρκελ ήταν υποχρεωμένη να προτείνει, με την ασαφή αλλά επικοινωνιακά εύηχη γερμανογαλλική πρόταση, ενισχύσεις σε περιοχές των χωρών που έχουν πληγεί περισσότερο από την πανδημία, προκειμένου να χρηματοδοτήσουν την ανάκαμψη. Κάθε χώρα θα είναι υπεύθυνη για την αποπληρωμή της δικής της συμμετοχής στο Ταμείο και όχι για την συμμετοχή των άλλων χωρών. Σε βάθος χρόνου, τα κράτη-μέλη θα αποπληρώσουν τα ποσά, μέσω των συνεισφορών τους στον προϋπολογισμό. Αυτό σημαίνει ότι η ενίσχυση δεν θα προστεθεί άμεσα στο χρέος των χωρών, με αποτέλεσμα να μετριάζονται οι φόβοι για μια άμεση κρίση χρέους.

Ο Ιταλός πρωθυπουργός δεν “τσίμπησε”, λέγοντας ότι αυτό δεν είναι αρκετό για τις ανάγκες που υπάρχουν, ούτε κοινή απάντηση στην κρίση. Πρόσθεσε ότι θα περιμένει τις λεπτομέρειες στην πρόταση της Κομισιόν. Την αλήθεια για το περιεχόμενο της γερμανογαλλικής πρότασης ανέδειξε στο Spiegel ο επικεφαλής της Κοινοβουλευτικής Ομάδας των Χριστιανοδημοκρατών Ralph Brinkhaus.

Τόνισε πως η πρόταση αποδεικνύει ότι η ευρωπαϊκή αλληλεγγύη μπορεί να υπάρξει, χωρίς αμοιβαιοποίηση χρέους. Το Ταμείο φαίνεται πως θα αργήσει, καθώς οι διαπραγματεύσεις για τον επόμενο προϋπολογισμό της ΕΕ θα είναι ακόμη δυσκολότερες. Για να γίνει κατανοητή η γερμανική στρατηγική, είναι απαραίτητο να αντιληφθούμε το σενάριο που έχει τεθεί σε κίνηση.

Η ΕΚΤ σε παγίδα

Το γερμανικό Συνταγματικό Δικαστήριο αποδέχθηκε ότι το πρόγραμμα Ντράγκι (PSPP) δεν αποτελεί νομισματική χρηματοδότηση. Η κρίση αυτή έχει βασιστεί στις προδιαγραφές που έθεσε η ΕΚΤ στην αγορά ομολόγων. Αυτές αφορούσαν το ποσοστό επί του χρέους κάθε χώρας, την αναλογία των ομολόγων με το μέγεθος των κρατών-μελών και την πιστοληπτική αξιολόγηση των χωρών.

Ωστόσο, το Δικαστήριο και η κυβέρνηση, όπως και η Bundesbank (γερμανική Κεντρική Τράπεζα) γνωρίζουν πως οι περιορισμοί αυτοί έχουν καταργηθεί στο πλαίσιο του προγράμματος Λαγκάρντ (PEPP) για την πανδημία. Γνωρίζουν, δηλαδή, πως η εμπεριστατωμένη εξήγηση που ζητούν θα βασίζεται σε περιορισμούς, οι οποίοι δεν ισχύουν στο νέο πρόγραμμα Λαγκάρντ. Ακριβώς για το λόγο αυτό, επετράπη στην Ελλάδα να συμμετάσχει στο πρόγραμμα.

Η Γερμανία επομένως, επιδιώκει να εκμαιεύσει μια επίσημη απάντηση για κάτι που γνωρίζει εκ των προτέρων, προκειμένου να την αξιοποιήσει στη συνέχεια. Εκ πρώτης όψεως, φαίνεται ιδιαίτερα κρίσιμο το ερώτημα, αν η ΕΚΤ θα δώσει εξηγήσεις. Αν το κάνει, αυτόματα θα δώσει δικαιολογία για νέες προσφυγές, αυτή τη φορά κατά του προγράμματος της Λαγκάρντ. Για να αποφύγει νέες προσφυγές, η ΕΚΤ θα πρέπει να ενσωματώσει τα όρια του προγράμματος Ντράγκι στο πρόγραμμα Λαγκάρντ.

Αυτό σημαίνει δραστικό περιορισμό του όγκου των ομολόγων που αγοράζει και αύξηση της επενδυτικής τους βαθμίδας. Με αυτές τις τροποποιήσεις δεν θα μπορεί πλέον να αγοράζει τα ομόλογα χωρών με χαμηλή πιστοληπτική αξιολόγηση, όπως η Ελλάδα, η οποία θα αναγκαζόταν να επανέλθει σε μνημόνιο του ESM. Στην περίπτωση που η ΕΚΤ δεν δώσει εξηγήσεις (δεν έχει υποχρέωση με βάση τις Συνθήκες, εφόσον η Γερμανία αμφισβητεί την νομιμότητα της πολιτικής της) είναι βέβαιο πως θα υπάρξει νέα προσφυγή στο Δικαστήριο της Καρλσρούης. Είτε δώσει είτε δεν δώσει εξηγήσεις η ΕΚΤ, δεν θα την αποφύγει.

Και εδώ κρύβεται η παγίδα. Παρά το γεγονός πως θα χρειαστούν τουλάχιστον τρία χρόνια για να εκδικαστεί η νέα προσφυγή, το πολιτικό κλίμα που θα δημιουργηθεί στη Γερμανία με την κατάθεση προσφυγής θα ασκήσει τεράστια πίεση στην κυβέρνηση Μέρκελ και στη Βουλή να σταματήσει η συμμετοχή της Bundesbank στην ποσοτική χαλάρωση. Ας μην ξεχνάμε πως η προσφυγή υπεβλήθη από μέλη του αντιευρωπαϊκού κόμματος AfD (Εναλλακτική για τη Γερμανία).

Πολιτικοποίηση της απόφασης στη Γερμανία

Η Bundesbank, υπό την πίεση της Βουλής, θα απειλήσει να αποχωρήσει από το πρόγραμμα. Σημειώνεται πως αντιτίθεται στην αγορά ομολόγων, από την έναρξη του προγράμματος το 2015. Η αποχώρησή της, όμως, θα σήμαινε δραστική συρρίκνωση του προγράμματος, κάνοντας σαφές στις υπερχρεωμένες χώρες του Νότου, ότι δεν έχουν άλλη επιλογή από την ένταξη στον ΕSΜ. Αυτό το σενάριο προσφέρει στην Μέρκελ διαπραγματευτική ισχύ, ώστε να κάμψει τις αντιρρήσεις των υπερχρεωμένων χωρών (Ιταλία, Ισπανία, Πορτογαλία, Ελλάδα κ.λπ.), ώστε να ενταχθούν εθελοντικά στον ΕSΜ.

Προϋπόθεση για την ολοκλήρωση του σεναρίου, είναι η διαμόρφωση πολιτικού κλίματος, με την ενημέρωση της γερμανικής κοινής γνώμης. Τα ηγετικά μέλη του Δικαστηρίου της Καρλσρούης ξεκίνησαν ήδη πολιτική καμπάνια. Ο απελθών πρόεδρος Andreas Voßkuhle, που διαμόρφωσε την απόφαση και συνταξιοδοτήθηκε αμέσως μετά, αλλά και ο Peter Huber, με τη μεγαλύτερη επιρροή, ανέλαβαν την πρωτοφανή πρωτοβουλία, να δώσουν μια σειρά συνεντεύξεων στα γερμανικά Μίντια για να εξηγήσουν την απόφαση.

Ο Huber δήλωσε στην Süddeutsche Zeitung ότι η πρωτοκαθεδρία του Ευρωπαϊκού Δικαίου δεν είναι συμβατή με το γερμανικό Σύνταγμα, υποδαυλίζοντας τον γερμανικό εθνικισμό. Προκειμένου να απελπιστούν οι υπερασπιστές της αλληλεγγύης, εντέχνως ορισμένοι απειλούν ότι σε νέα αγωγή θα απαιτήσουν επιπλέον την διακοπή πιστώσεων στο σύστημα TARGET-2 για την αγορά ομολόγων από άλλες κεντρικές τράπεζες του ευρωσυστήματος. Είναι προφανές ότι η Γερμανία ήθελε να αποφύγει μια ξεκάθαρη τοποθέτηση ότι θα σταματήσει τις αγορές ομολόγων.

Η απροκάλυπτη αντίθεση της Γερμανίας στην ποσοτική χαλάρωση θα μπορούσε να εξαερώσει την αξιοπιστία της ευρωπαϊκής απάντησης στην κρίση της πανδημίας. Αυτό θα προκαλούσε χρηματοοικονομικό χάος στην Ευρωζώνη. Για τον ίδιο λόγο στο παρελθόν, η Γερμανία απέφυγε μια ολομέτωπη επίθεση στην πολιτική της ΕΚΤ. Προτίμησε να απευθυνθεί πρώτα στο Ευρωπαϊκό Δικαστήριο, αντί να προκαλέσει εξαρχής μια κρίση. Ο λόγος είναι πως μια μεγάλη κρίση θα μπορούσε να απειλήσει το μείζον για το Βερολίνο, που είναι η διατήρηση της Ευρωζώνης.

Στενεύει ο κλοιός γύρω από τον ευρωπαϊκό Νότο

Αυτό το γεγονός, θα πρέπει να ληφθεί σοβαρά υπόψη από τις χώρες του Νότου, στη διαπραγμάτευση για το νέο προϋπολογισμό και το Ταμείο Ανάπτυξης. Η απειλή αποχώρησης της Bundesbank από το πρόγραμμα ποσοτικής χαλάρωσης είναι μπλόφα. Αφενός, η Bundesbank είναι τμήμα του Ευρωσυστήματος και όχι τράπεζα της Γερμανίας. Αφετέρου, αν η Γερμανία εκφραστεί κατά του Ευρωπαϊκού Δικαστηρίου, η ΕΕ θα είναι υποχρεωμένη να κινήσει διαδικασία επί παραβάσει κατά της Γερμανίας.

Τότε η ΕΕ θα βρεθεί σε πόλεμο, χωρίς να υπάρχει εύκολος τρόπος να αρθεί το αδιέξοδο, κάτι που η Γερμανία δεν επιθυμεί. Παρόμοια μπλόφα είχε χρησιμοποιήσει ο Σόιμπλε μετά το ελληνικό δημοψήφισμα για να πείσει τον Τσίπρα να μη το σεβαστεί. Έχει έτσι ιδιαίτερη σημασία η στάση της ΕΚΤ. Η επικρατούσα άποψη είναι ότι δεν πρέπει να απαντήσει.

Η Λαγκάρντ έστειλε ήδη ένα ισχυρό μήνυμα: «Απτόητοι, θα συνεχίσουμε να κάνουμε ό,τι είναι αναγκαίο, για την υλοποίηση της εντολής της τράπεζας». Θα το τηρήσει; Η σιωπή της ΕΚΤ θα μετέθετε το βάρος της απόφασης στη Γερμανία. Η κριτική του Βερολίνου ήταν ότι η πολιτική Ντράγκι κρύβει μεταφορά πιστοληπτικού κινδύνου μεγάλης κλίμακας, από χώρες όπως η Ιταλία και η Πορτογαλία, στη Γερμανία.

Ο Βάιντμαν της Bundesbank

Η κριτική, εκφράστηκε επανειλημμένα, αλλά πλαγίως, από τον πρόεδρο της Bundesbank Γενς Βάιντμαν. Μετά τη δημοσίευση της απόφασης του γερμανικού Δικαστηρίου δήλωσε ότι θα στηρίξει τις προσπάθειες να τηρηθεί αυτή η απόφαση. Η συμμόρφωση της Μέρκελ με την απόφαση ενισχύει πολιτικά τις εθνικιστικές φωνές στο Βερολίνο και έτσι την διευκολύνει να φανεί σκληρή στις επικείμενες διαπραγματεύσεις για το νέο προϋπολογισμό της ΕΕ και το Ταμείο Ανάκαμψης.

Ωστόσο, η συμμόρφωση με την απόφαση, μαζί με τις ζοφερές προβλέψεις της Κομισιόν για τις οικονομίες του ευρωπαϊκού Νότου, ρίχνουν βαριά σκιά στην αγορά κρατικού χρέους. Εντείνουν την αβεβαιότητα σχετικά με το αν η ΕΚΤ θα μπορέσει να κάνει πραγματικά ό,τι χρειασθεί για τη διάσωση της Ευρωζώνης. Το πρόγραμμα της ΕΚΤ έχει αποτρέψει μέχρι τώρα μία επίθεση στα ομόλογα των ευάλωτων χωρών και μία νέα κρίση χρέους.

Η στάση της Γερμανίας όμως, είχε ως αποτέλεσμα να τεθούν υπό ισχυρή πίεση το ευρώ και τα ιταλικά ομόλογα. Η απόδοση του ιταλικού 10ετούς ξεπέρασε το 2% και μπορεί να θέσει σε κίνδυνο τη βιωσιμότητα του ιταλικού χρέους. Στενεύει, λοιπόν, ο κλοιός γύρω από τις χώρες του Νότου, ενώ ο Ρέγκλινγκ του ΕSΜ διαφημίζει την “πραμάτεια” του. Σε αυτό το σκηνικό, η Μέρκελ προσπαθεί να χρυσώσει το χάπι του ΕSΜ.