Η παγκοσμιοποίηση ήταν σε αποδρομή και πριν την πανδημία
03/05/2020
Αρχικά οι δασμοί, κατόπιν οι εμπορικοί πόλεμοι και τελευταία η πανδημία, απασχολούν τα ΜΜΕ σταθερά, συγκαλύπτοντας ίσως σκόπιμα κάποιες άλλες εξελίξεις που μάλλον θα προκαλέσουν κατακλυσμιαίες μεταβολές. Το βασικό ορατό σύμπτωμα εστιάζεται στα προς το παρόν αθέατα πλήγματα που δέχεται η παγκοσμιοποίηση, σε πείσμα των απεγνωσμένων προσπαθειών των οπαδών της να τα εκμηδενίσουν και να αποφύγουν τις οδυνηρές συνέπειες.
Η γενική θεωρία που προειδοποιεί για την μετεξέλιξη των δημοκρατικών κυβερνήσεων σε κάποιας μορφής τυραννικά καθεστώτα δεν είναι ακριβώς νέα, καθώς ο Thomas Jefferson έχει υποστηρίξει πως κάθε γενεά έχει την ανάγκη μίας επανάστασης για να διατηρεί την διακυβέρνηση της χώρας υπόλογη στο εκλογικό της σώμα.
Όλες οι διακηρύξεις του ΟΗΕ, χωρίς να εξαιρείται και η τελευταία του 2019 αν και εμφανίζονται κάπως ασαφείς, τεχνικά μη δεσμευτικές και προτρέπουν για την εντελώς εθελοντική στην βάση τους εφαρμογή τους για τις χώρες που την συνυπογράφουν, δεν παύουν να αποτελούν ένα ακόμα βήμα προς μία καθορισμένη παγκοσμιοποίηση που επιδιώκουν συγκεκριμένοι κύκλοι. Παράλληλα και παρά το γεγονός ότι νεοφιλελεύθεροι, νεοσυντηρητικοί και νεοαριστεροί εμφανίζονται να διαφοροποιούνται ως προς το πως θα υλοποιήσουν το σχέδιο μίας νέας τάξης πραγμάτων, ο στόχος παραμένει κοινός για όλους.
Οι νεοφιλελεύθεροι, με αρκετές δόσεις κυνισμού, αποδέχονται συγκεκριμένες διαδικασίες με έμφαση στα οικονομικά μέσα που διέπουν τις αγορές, θεωρώντας πως έχουν το ηθικό δικαίωμα να ωθήσουν τον κόσμο προς την συγκεκριμένη κατεύθυνση. Οι νεοσυντηρητικοί επιδιώκουν να επιβάλλουν αυτά που οι ίδιοι προσδιορίζουν με τον τίτλο “διεθνή πρότυπα”, μόνον και μόνον λόγω του ότι οι ΗΠΑ κατέχουν την ισχύ να τα επιβάλλουν, γνωρίζοντας πως οι σύμμαχοί τους δεν έχουν την δυνατότητα να αντιδράσουν και προβάλλουν το σύνθημα πως “οι δημοκρατίες δεν αντιμάχονται άλλες δημοκρατίες”.
Οι νεοαριστεροί επικαλούνται έναν νέου τύπου ανθρωπισμό και την πολυπολιτισμικότητα που επιτρέπει σχεδόν ανεξέλεγκτες μετακινήσεις πληθυσμών, που από την άλλη πλευρά όμως ικανοποιούν τις ανάγκες χαμηλού κόστους εργατικού δυναμικού, όπως ακριβώς επιδιώκεται από τις άλλες πλευρές.
Τα αθέατα πλήγματα
Στο περιθώριο πάντως των πολιτικών αντιπαραθέσεων εξελίσσονται κάποιες ισχυρές μεταβολές που επηρεάζουν δραματικά το μέλλον της παγκοσμιοποίησης. Κατά το 2019 το διεθνές εμπόριο και σε πείσμα των προβλημάτων που προκαλούν οι Αμερικανοί με επίκεντρο το θέμα των δασμών φθάνει σε αξία τα 22,4 τρισ. δολ., δηλαδή το 28% του ΑΕΠ ολόκληρου του κόσμου.
Για να διακριβωθούν κάποιες σημαντικές εξελίξεις και οι συνεπακόλουθες επιπτώσεις τους, διάφορα ινστιτούτα ανά την υδρόγειο, όπως το γνωστό McKinsey Global Institute, εξετάζουν σταθερά 23 διαφορετικές βιομηχανικές αλυσίδες σε 43 χώρες που καλύπτουν με τις δραστηριότητές τους το 96% του διεθνούς εμπορίου. Από τα δεδομένα που συλλέγονται διαπιστώνεται πως εξελίσσονται πέντε μεγάλες δομικές μεταβολές, που έχουν την δυναμική να προκαλέσουν αλυσιδωτές αντιδράσεις και πρώτου μεγέθους αναταράξεις.
Η πρώτη αφορά το γεγονός της συρρίκνωσης του εμπορίου αγαθών μεταξύ των χωρών, παρά το γεγονός ότι τα συνολικά μεγέθη του διεθνούς εμπορίου διευρύνονται. Ειδικότερα κατά το 2007 και προ της μεγάλης παγκόσμιας χρηματοοικονομικής κρίσης, οι διεθνείς εξαγωγές αγαθών αντιπροσωπεύουν το 28,1% του συνόλου. Μία δεκαετία αργότερα μειώνονται στο 22,5% και κατά το 2019 υποχωρούν ακόμα περισσότερο, στο 21,0%.
Η δεύτερη εστιάζεται στην απότομη άνοδο των υπηρεσιών, που για τους πολλούς παραμένει απαρατήρητη, λόγω του ότι το ενδιαφέρον στρέφεται κυρίως στην αυτοκινητοβιομηχανία, την αεροδιαστημική βιομηχανία, το πετρέλαιο και την βιομηχανία ενέργειας. Όμως, η εμπορία υπηρεσιών αυξάνεται με ρυθμό κατά 60% ταχύτερο, από τον αντίστοιχο των αγαθών, φθάνοντας κατά το 2019 τα 13,5 τρισ. δολ. και υπερβαίνοντας το αντίστοιχο μέγεθος της αξίας των αγαθών. Η μεταβολή στοιχειοθετεί πως η παροχή υπηρεσιών κατέχει πλέον ζωτική θέση στην παγκόσμιο οικονομία και πιθανότατα θα εκτοπίσει σε σημασία τα αγαθά.
Η τρίτη και ίσως καταλυτική, αφορά την υποβάθμιση της σημασίας του χαμηλού εργατικού κόστους, παράμετρο που πρωταγωνιστεί επί σειράν ετών με έννοια ενός σημαντικότατου επιχειρήματος της παγκοσμιοποίησης. 
Η τέταρτη επικεντρώνεται στην έρευνα και την ανάπτυξη, όπως και στην απότομη άνοδο της σημασίας των ασωμάτων παγίων των επιχειρήσεων, δηλαδή φήμη και πελατεία, ευρεσιτεχνίες, λογισμικό και διεθνώς κατοχυρωμένα προϊόντα και υπηρεσίες. Οι δαπάνες στον τομέα αυτό κρίνονται καταλυτικής σημασίας, λόγω του ότι από το ταπεινό 5,4% των συνολικών επιχειρηματικών εσόδων του 2000, εκτοξεύονται στο 13,4% το 2019.
Η πέμπτη και επίσης καταλυτική λόγω των προβλημάτων που προκαλεί στην παγκοσμιοποίηση, εστιάζεται στις γεωγραφικές μεταβολές του εμπορίου, που εμφανίζει εντεινόμενα χαρακτηριστικά συγκέντρωσης σε συγκεκριμένες ζώνες. Οι αναπτυσσόμενες αγορές απορροφούν συνεχώς περισσότερους όγκους αγαθών και κατά κανόνα βασίζονται πλέον στα εσωτερικά τους δίκτυα, περιθωριοποιώντας σταδιακά τα πολυεθνικά μεγαθήρια. Από το 2013 η συγκέντρωση σε ζώνες εμφανίζει έναν σταθερό μέσο ρυθμό ανόδου της τάξης του 2,7%, που όπως είναι ευνόητο αφαιρείται από τα ταμεία των πολυεθνικών ομίλων.
Οι δομικές μεταβολές επηρεάζουν αναπόφευκτα το μείγμα χωρών, επιχειρήσεων και εργαζόμενων, με συνέπεια να διαμορφώνονται άλλες απαιτήσεις ειδικά στον τομέα του οφέλους που επιδιώκουν να καρπωθούν, τομέα που αποτελεί επί σειράν ετών αντικείμενο αποκλειστικού ελέγχου των μηχανισμών της παγκοσμιοποίησης.
Κέρδη και Ζημίες
Οι στρατηγικοί σχεδιαστές και τα ηγετικά στελέχη του επιχειρηματικού κόσμου αντιμετωπίζουν πλέον στρυφνά προβλήματα και επιβάλλεται να αντιληφθούν άμεσα πως το τοπίο μεταβάλλεται δραστικά και επικίνδυνα, με συνέπεια να αναιρούνται τα θεωρητικά πλεονεκτήματα των καλών εποχών της παγκοσμιοποίησης. Επιπλέον σε οποιαδήποτε επιλογή συνεκτιμάται και η μεταστροφή της κοινής γνώμης, που εξελίσσεται ραγδαία κατά την διάρκεια της τελευταίας πενταετίας.
| ΤΥΠΟΣ ΟΙΚΟΝΟΜΙΑΣ | ΕΥΚΑΙΡΙΕΣ ΚΑΙ ΠΡΟΚΛΗΣΕΙΣ |
| Αναπτυγμένες Οικονομίες | Η Ισχύς στην Καινοτομία, τις Υπηρεσίες και οι μεγάλες Δεξιότητες των Εργαζόμενων επιτρέπουν στις Αναπτυγμένες Οικονομίες την πολυτέλεια Στρατηγική Θέσης για την Αξιοποίηση των Μεταβολών |
| Αναπτυσσόμες Οικονομίες με ισχυρές Προσβάσεις σε μεγάλες Αγορές Καταναλωτών | Η Παραγωγή κινείται πλησιέστερα προς τους Καταναλωτές διευρύνοντας τα Πλεονεκτήματα Πρόσβασης |
| Αναπτυσσόμενες Οικονομίες με χαμηλή Πρόσβαση σε μεγάλες Αγορές | Το Περιθώριο συρρικνώνεται για τις Χώρες Χαμηλών Εισοδημάτων που υιοθετούν Στρατηγική Ανάπτυξης με βάση την Χαμηλού Κόστους Ένταση Εργασίας |
Στον απόηχο του βρεταννικού δημοψηφίσματος και των αμερικανικών προεδρικών εκλογών του 2016, αναδύεται ένας έντονος σκεπτικισμός κατά της παγκοσμιοποίησης, που έως τότε αποτελούσε φαινόμενο περιθωριακών ομάδων που δεν είχαν απασχολήσει κανέναν. Αμφισβητείται πλέον έντονα η συσσωμάτωση των οικονομιών σε ένα παγκόσμιο πρότυπο με βάση τα δεδομένα του παρελθόντος και καταγγέλλεται ως επικίνδυνο το φαινόμενο της πολυπολιτισμικότητας που αποτελεί ευαγγέλιο για τον δυτικό κόσμο.
Η μεταστροφή, όπως είναι ευνόητο, επηρεάζει το διεθνές εμπόριο, τις επενδύσεις σε τρίτες χώρες και τις μεταναστευτικές ροές. Οι υποστηρικτές της παγκοσμιοποίησης με την γνωστή μορφή μειώνονται συνεχώς στην Ευρώπη, ενώ αντίθετα αυξάνονται σε ισχυρές αναπτυσσόμενες οικονομίες όπως της Ινδίας, της Ινδονησίας και των Φιλιππίνων. Πρόκειται για οικονομίες με ισχυρές προσβάσεις σε μεγάλες αγορές καταναλωτών, που έχουν την δυναμική να αυξήσουν τα μερίδιά τους.
| ΧΩΡΑ | ΘΕΤΙΚΗ | ΑΡΝΗΤΙΚΗ | Δ/Γ-Δ/Α |
| Βρεταννία | 46% | 19% | 36% |
| Ελλάδα | 36% | 52% | 12% |
| Γαλλία | 37% | 37% | 26% |
| Ιταλία | 37% | 47% | 16% |
| Φινλνδία | 56% | 18% | 27% |
| Δανία | 68% | 15% | 17% |
| Νορβηγία | 49% | 23% | 27% |
| Σουηδία | 42% | 30% | 28% |
| Γερμανία | 60% | 20% | 20% |
| Αυστραλία | 48% | 22% | 29% |
| Χονγκ-Κόνγκ | 63% | 21% | 16% |
| Ινδονησία | 72% | 13% | 15% |
| Μαλαισία | 73% | 10% | 17% |
| Φιλιππίνες | 85% | 7% | 8% |
| Σιγκαπούρη | 71% | 12% | 17% |
| Ταϊλάνδη | 76% | 12% | 12% |
| Βιετνάμ | 91% | 4% | 5% |
| ΗΠΑ | 40% | 27% | 33% |
| Ινδία | 83% | 7% | 10% |
| Εμιράτα | 69% | 13% | 18% |
| Σαουδική Αραβία | 48% | 18% | 35% |
Οι διαφοροποιήσεις ειδικά στις ΗΠΑ και σε μεγάλες χώρες της Ευρώπης, όπως η Βρετανία, η Γαλλία, η Ισπανία και η Ιταλία, στοιχειοθετούν πως οι απόψεις διχάζονται σταθερά και μεγάλο μέρος των πληθυσμών τηρεί μία αρνητική στάση που δεν ανατρέπεται. Επιπλέον η πανδημία επιταχύνει δραστικά κάποιες εξελίξεις με δραματικές επιπτώσεις στην παγκοσμιοποίηση, αυξάνοντας παράλληλα –αν και προς παρόν στο περιθώριο– τους γεωπολιτικούς κινδύνους.
Δημιουργούνται πλέον φραγές που επηρεάζουν τις διασυνοριακές μετακινήσεις, παραλύουν τις εφοδιαστικές αλυσίδες και αναδύονται ταξιδιωτικές απαγορευτικές οδηγίες. Αν και η παγκοσμιοποίηση παρακμάζει σταθερά επί μία τουλάχιστον δεκαετία, έχοντας φθάσει στο απόγειό της κατά το 2007, πριν από την παγκόσμια χρηματοοικονομική κρίση, διαφαίνονται στον ορίζοντα αυξημένες πιθανότητες να καταλήξει και αυτή ένα ακόμα θύμα της πανδημίας.
Ισχυροποιούνται ταχύτατα νέες παράμετροι, όπως ο συστημικός κίνδυνος της απόλυτης εξάρτησης από τις διεθνείς εφοδιαστικές αλυσίδες, η ανάγκη στροφής στην ένταση της εθνικής παραγωγής, οι πιέσεις στον περιορισμό των διεθνών αλληλεξαρτήσεων. Η απότομη επιτάχυνση μεταβολών που υποφώσκουν επί σειράν ετών, θα καταλήξει σε μία νέα μορφή διεθνών σχέσεων και στην ανάδυση μίας άλλης και εντελώς διαφορετικής παγκοσμιοποίησης με περιορισμούς και ρυθμιστικούς κανόνες.
