Και πάλι σε καθοδική τροχιά η τουρκική οικονομία

Μπορεί η εισβολή στη Συρία και οι διπλωματικές ακροβασίες του Ερντογάν να συγκεντρώνουν τα φώτα της δημοσιότητας, αλλά κρίσιμη σημασία και γι’ αυτά έχουν οι εξελίξεις στην τουρκική οικονομία. Ο παράγων οικονομία αποτελεί τον ακρογωνιαίο λίθο της κοινωνικής υποστήριξης της πολιτικής του Τούρκου προέδρου.

Η τουρκική οικονομία διανύει για δεύτερη φορά δύσκολη περίοδο. Η πρώτη ήταν το 2009 στην κορύφωση της παγκόσμιας οικονομικής κρίσης. Το τρέχον έτος υπάρχει πιθανότητα να παρουσιάσει αρνητική ανάπτυξη της οικονομικής δραστηριότητας. Η προσπάθεια εξάλειψης των σημαντικών οικονομικών ανισορροπιών που επιχειρεί η τουρκική κυβέρνηση τον τελευταίο χρόνο, βρίσκεται σε δύσκολο σταυροδρόμι.

Κανείς δεν μπορεί να προβλέψει με ασφάλεια τις μελλοντικές οικονομικές εξελίξεις με δεδομένο το βαθμό αβεβαιότητας στο γεωπολιτικό περιβάλλον. Ας ρίξουμε μια ματιά στην κατάσταση στην οποία βρίσκεται η τουρκική οικονομία: Ο ρυθμός αύξησης του ΑΕΠ σημείωσε σημαντική επιβράδυνση το 2018 (+2,8%) σε σχέση με το 2017 (+7,4%).

Το τέταρτο τρίμηνο του 2018 και τα δύο πρώτα τρίμηνα του 2019, η τουρκική οικονομία κατέγραψε αρνητικό ρυθμό ανάπτυξης (-2,8%, -2,4% και -1,5%) σε σχέση με τα αντίστοιχα τρίμηνα του προηγουμένου έτους. Δηλαδή, η τουρκική οικονομία βρίσκεται σε ύφεση. Για το 2019 προβλέπεται ότι θα παραμείνει σε ύφεση (-2%), λόγω της επιδείνωσης όλων των συνιστωσών που διαμορφώνουν το ΑΕΠ.

Οι παράγοντες της ύφεσης

Πολλοί είναι οι παράγοντες που οδήγησαν σε ύφεση την τουρκική οικονομία. Η απώλεια εμπιστοσύνης στην ακολουθούμενη οικονομική πολιτική προκάλεσε εκτεταμένη υποτίμηση της τουρκικής λίρας έως τον Αύγουστο του 2018. Αυτό προκάλεσε άνοδο του πληθωρισμού και τελικά αύξηση των επιτοκίων και του εξωτερικού χρέους, το οποίο αντανακλά το επίπεδο δανεισμού σε ξένο νόμισμα.

Αυτό είχε ως αποτέλεσμα η ιδιωτική κατανάλωση και οι επενδύσεις να σημειώσουν ραγδαία επιδείνωση (από 6,1% και 7,8% το 2017 σε 1,1% και -1,7% το 2018 αντίστοιχα). Η επιδείνωση εν μέρει αντισταθμίστηκε από τη μεγάλη υποχώρηση των εισαγωγών (-7,9% το 2018 από +10,3% το 2017). Τα δύο πρώτα τρίμηνα του 2019, η οικονομική δραστηριότητα παρουσιάζει μικρή βελτίωση, παραμένοντας πάντως σε αρνητική κλίμακα.

Ενώ η συμμετοχή των καθαρών εξαγωγών στον ετήσιο ρυθμό μεγέθυνσης ήταν υψηλή, η εγχώρια ζήτηση ήταν ασθενική σε σύγκριση με το προηγούμενο έτος. Στη βελτίωση (μείωση του αρνητικού ρυθμού μεγέθυνσης του ΑΕΠ σε σχέση με το τέταρτο τρίμηνο του 2018) συνέβαλαν τόσο η εγχώρια ζήτηση, όσο και οι καθαρές εξαγωγές. Η αύξηση της εγχώριας ζήτησης οφείλεται στη δημόσια κατανάλωση, καθώς και στην αντίστοιχη κατανάλωση των νοικοκυριών (λόγω της μείωσης του ΦΠΑ στα διαρκή καταναλωτικά προϊόντα). Οι επενδύσεις, όμως, παρέμειναν σε χαμηλό επίπεδο λόγω του υψηλού ασφαλίστρου κινδύνου της χώρας και των σφιχτών χρηματοοικονομικών συνθηκών.

Αναφορικά με το ισοζύγιο τρεχουσών συναλλαγών, αυτό συρρικνώθηκε σημαντικά το 2018. Κύριοι λόγοι αποτελούν το πλεονασματικό ισοζύγιο υπηρεσιών (ο τουρισμός πρωτίστως) και η βελτίωση του εμπορικού ισοζυγίου, λόγω υποχώρησης των εισαγωγών εξαιτίας της μειωμένης εγχώριας ζήτησης. Σύμφωνα με τα στοιχεία και του Αυγούστου 2019, εκτιμάται ότι το τρέχον έτος θα καταγραφεί εξισορρόπηση (πιθανά και πλεόνασμα) στο ισοζύγιο τρεχουσών συναλλαγών.

Η τουρκική οικονομία σε αριθμούς

Η υποτίμηση της ονομαστικής συναλλαγματικής ισοτιμίας του τουρκικού νομίσματος έναντι των ισχυρών νομισμάτων, αλλά και των νομισμάτων των αναδυόμενων χωρών, μείωσε σημαντικά την πραγματική σταθμισμένη συναλλαγματική ισοτιμία, βοηθώντας στην ανταγωνιστικότητα (ως προς τη τιμή) των εξαγομένων προϊόντων και άρα τις εξαγωγές.

Οι άμεσες ξένες επενδύσεις το 2018 ήταν 6,7 δισ. δολάρια έναντι 7,4 δισ. δολάρια το 2017. Σημειώνουμε ότι οι ξένες επενδύσεις βαίνουν συνεχώς μειούμενες από το 2011 και μετά. Το πρώτο οκτάμηνο του 2019 το ύψος τους είναι 4,2 δισ. δολάρια. Το δημόσιο χρέος ανέρχεται στο 30,4% του ΑΕΠ το 2018, έναντι 28,3% το 2017. Το ύψος του βραχυχρόνιου εξωτερικού χρέους (απόθεμα) είναι 120,7 δισ. δολάρια στο τέλος του Αυγούστου 2019, αυξημένο κατά 5,4% σε σχέση με το τέλος του 2018. Τα 57,2 δισ. δολάρια αφορούν στις τράπεζες και τα υπόλοιπα στους άλλους τομείς της οικονομίας.

Οι ανοδικές τάσεις του πληθωρισμού συγκρατήθηκαν λόγω της ύφεσης, της μείωσης των έμμεσων φόρων σε μια σειρά προϊόντων και της σχετικής σταθεροποίησης της τουρκικής λίρας από τους τελευταίους μήνες του 2018 και μετά. Έτσι, οδήγησαν (σε συνδυασμό με τα υψηλά επιτόκια) στη σταδιακή αποκλιμάκωση του πληθωρισμού από το υψηλό 25,24% τον Οκτώβριο 2018, στο 8,55% τον Οκτώβριο του 2019.

Ο ρυθμός πιστωτικής επέκτασης επιβραδύνθηκε σημαντικά, από 21,2% τον Ιανουάριο του 2018 στο 5% τον Οκτώβριο του 2019, αφού ενδιαμέσως, τον Απρίλιο 2019, μηδενίστηκε, κυρίως διότι αυξήθηκε δραματικά το κόστος δανεισμού. Το βασικό επιτόκιο της Κεντρικής Τράπεζας αυξήθηκε από 16,5% (Ιούνιος 2018) σε 24% (Σεπτέμβριος 2018) και μειώθηκε πρόσφατα στο 14% (τέλος Οκτωβρίου 2019).

Αναφορικά με τα μη εξυπηρετούμενα δάνεια, το ποσοστό τους αυξήθηκε τον Απρίλιο του 2019 στο 4,1%. Η κεφαλαιακή επάρκεια του τραπεζικού συστήματος βρίσκεται στο 14%. Σύμφωνα με τα παραπάνω, οι επερχόμενες οικονομικές εξελίξεις προμηνύονται δύσκολες για την κυβέρνηση Ερντογάν, λαμβάνοντας πάντα υπόψη και την αβεβαιότητα στο γεωπολιτικό επίπεδο.