Κινεζικό μνημόνιο για το Ιράν

Στο περιθώριο της πανδημίας και στο βάθος ενός αθέατου παρασκηνίου, οξύνεται ο στρατηγικός ανταγωνισμός των ΗΠΑ με την Κίνα. Οι αναλυτές εστιάζονται κυρίως στις εμπορικές συναλλαγές των δύο χωρών και στην προφανή διαμάχη τους για την Νότιο Θάλασσα της Κίνας. Όμως η ήδη περίπλοκη κατάσταση έχει τόσες διαφορετικές διαστάσεις, που συχνά αγνοούνται οι μεταβολές στην συμπεριφορά του Πεκίνου σε άλλους τομείς και ειδικά σε άλλες γεωγραφικές ζώνες.

Στις 6 Ιουλίου ανακοινώνεται επίσημα από τον Ιρανό Υπουργό Εξωτερικών Javad Zarif πως η κυβέρνηση της Τεχεράνης διαπραγματεύεται μία μεγάλου εύρους συμφωνία με την Κίνα, με την οποία διατηρεί μακροχρόνιους εμπορικούς και στρατηγικούς δεσμούς (με στόχο την αναβάθμιση των δύο χωρών σε στρατηγικούς εταίρους). Η κίνηση αυτή μεταφέρει τον ανταγωνισμό των ΗΠΑ με την Κίνα σε μία νέα γεωγραφική ζώνη, την ζωτική περιοχή της Κεντρικής Ασίας.

Παράλληλα όμως με την αλλαγή πλεύσης του, το Πεκίνο απαντά με αποτελεσματικότητα στις προστριβές μεταξύ Ινδών και Κινέζων στο Κασμίρ τον Ιούνιο του 2020 (που οδηγούν τους πρώτους σε σειρά επιτυχημένων ελιγμών έναντι των αντιπάλων τους, προκαλώντας τους δυσφορία). Η νέα συμφωνία τερματίζει για την Ινδία το δικαίωμα χρήσης των ιρανικών λιμενικών εγκαταστάσεων και χώρων του Chah Bahar. Αναστέλλει επίσης κάθε προοπτική κατασκευής σιδηροδρομικής σύνδεσης στον βορρά, με την νέα επέκταση του σιδηροδρομικού δικτύου του Αφγανιστάν.

Το παρασκήνιο της σχέσης Πεκίνου-Τεχεράνης

Οι κινήσεις της Ινδίας στο Κασμίρ, κατά την περίοδο 2019-2020, ερμηνεύονται από το Πεκίνο με την μορφή μιας απόπειρας να δημιουργηθεί φραγή στον διάδρομο Κίνας-Πακιστάν, με μοχλό την υπό πακιστανικό έλεγχο περιοχή Azad (Ελεύθερο Κασμίρ), ώστε να αποκτήσει η Ινδία ένα δικό της διάδρομο προς τον ζωτικό χώρο της Κεντρικής Ασίας.

Μετά και από τις στρατιωτικές αψιμαχίες κινεζικών μονάδων, με τις αντίστοιχες ινδικές στα μέσα Ιουνίου του 2020 στην επαρχία Ladakh του Κασμίρ, το Πεκίνο καταλήγει στην απόφαση να αποκόψει κάθε πρόσβαση της Ινδίας προς την Κεντρική Ασία, επεκτείνοντας εκθετικά τον έλεγχό του στο Ιράν. Το πρώτο δείγμα της μεταβολής της κινεζικής στρατηγικής έρχεται με την ακύρωση από την κυβέρνηση της Τεχεράνης της σιδηροδρομικής σύνδεσης του Chah Bahar με το Zahedan στο Αφγανιστάν, με διπλή γραμμή μήκους 628 χιλιομέτρων.

Πρόφαση ήταν οι συνεχείς καθυστερήσεις των Ινδών στην εκτέλεση του έργου. Τελικά ανακοινώνεται πως οι Ιρανικοί Σιδηρόδρομοι αναλαμβάνουν την υλοποίηση του έργου, μέσω μίας επένδυσης ύψους 400 εκατομμυρίων δολαρίων από το Εθνικό Ιρανικό Αναπτυξιακό Ταμείο (Iranian NationalDevelopment Fund). Στην πραγματικότητα ο εύστοχος και αποτελεσματικός αυτός κινεζικός ελιγμός, ευνοείται και από την στάση των Αμερικανών.

Όταν τον Μάϊο του 2016, ο Ινδός πρωθυπουργός Narendra Modi υπογράφει την συμφωνία για την σιδηροδρομική σύνδεση του Chah Bahar, η ινδική κυβέρνηση παρασκηνιακά υπαναχωρεί, αναβάλλοντας συνεχώς της έναρξη του έργου, λόγω του φόβου των ενδεχόμενων αμερικανικών κυρώσεων.

Τι προβλέπει η συμφωνία Κίνας-Ιράν 

Η εικοσιπενταετής συμφωνία συμπεριλαμβάνει και σοβαρούς δεσμούς στους αμυντικούς εξοπλισμούς, που αναπόφευκτα οδηγούν σε σημαντικές πωλήσεις κινεζικών οπλικών συστημάτων προς το Ιράν. Προβλέπει σε πρώτη φάση την διάθεση 400 δισεκατομμυρίων δολαρίων (ουσιαστικά πρόκειται για πιστοληπτική γραμμή διάσωσης της καθημαγμένης ιρανικής οικονομίας), τον εκσυγχρονισμό του σιδηροδρομικού δικτύου, των λιμένων, των τηλεπικοινωνιών και την εγκατάσταση του υπερσύγχρονου ψηφιακού δικτύου 5G.

Σε αντάλλαγμα οι αγορές ιρανικού αργού πετρελαίου, φυσικού αερίου και άλλων πετρελαιοειδών από τους Κινέζους υπάγονται πλέον σε ειδικό εκπτωτικό καθεστώς. Καθεστώς, που αν και δεν έχει αποσαφηνισθεί, οπωσδήποτε περιλαμβάνει μεγάλες μειώσεις τιμών. Οι αγορές εκτιμούν ελάχιστη έκπτωση 12% και επιπλέον 6-8% για αποζημίωση αντιστάθμισης κινδύνου, ενώ υπολογίζουν και επιπλέον 8-12% (λόγω συναλλαγματικών διαφορών του υποτιμημένου του περσικού νομίσματος έναντι του σκληρού συναλλάγματος).

Ταυτόχρονα προβλέπεται η εγκατάσταση 10.000 ειδικά εκπαιδευμένων ανδρών για την προστασία και την ασφάλεια των αναβαθμισμένων ιρανικών υποδομών και εγκαταστάσεων. Με δεδομένο ότι τα γνωστά αποθέματα του Ιράν ανέρχονται σε 158,4 δισεκατομμύρια βαρέλια, μέγεθος που κατατάσσει την χώρα στην τέταρτη θέση στον κόσμο, η κίνηση των Κινέζων αποκτά καθοριστική σημασία για το μέλλον της αγοράς ενέργειας.

Το Ιράν εντάσσεται πλέον ολοκληρωτικά στην μεγαλεπήβολη κινεζική πρωτοβουλία των μεγάλων εμπορικών διαδρόμων (Belt and Road Initiative–BRI), με συνέπεια να επιτρέπεται στους Κινέζους η δημιουργία ελευθέρων εμπορικών ζωνών στο Maku του βορειοδυτικού Ιράν, στο Abadan της επαρχίας Khuzestan προς την μεθόριο με το Ιράκ και στην νήσο Qeshm στην είσοδο του Περσικού Κόλπου σε μικρή απόσταση από τα στενά του Hormuz.

Κόμβος της Κίνας το Ιράν

Στην ουσία, το Ιράν μετατρέπεται σε κινεζικό περιφερειακό κόμβο διακίνησης αγαθών και ενέργειας, προς ανατολή και δύση. Επιπλέον η Κίνα αποκτά ελεύθερη πρόσβαση στις μεγάλες εγκαταστάσεις και τους εκτενείς λιμενικούς χώρους του Jask στην έξοδο των στενών του Hormuz, ολοκληρώνοντας με βραδείς, αλλά συνεχείς ρυθμούς την δόμηση της στρατηγικής της παρουσίας στον Περσικό Κόλπο.

Με αφετηρία τις πρώτες της κινήσεις στην περίοδο του πολέμου Ιράν-Ιράκ (1980-1988), προχωρεί σταδιακά στην ανάπτυξη και εδραίωση της ισχύος της. Κατά την διάρκεια της τελευταίας δεκαετίας, τα βήματά της Κίνας πιστοποιούν την πρόθεσή της να διασφαλίσει απρόσκοπτα τις ενεργειακές της εισαγωγές από τον Περσικό Κόλπο. Παράλληλα όμως στοχεύει στην ανάδειξή της σε τουλάχιστον ισοδύναμο παράγοντα στην περιοχή και τον Ινδικό Ωκεανό, σε σχέση με τις ΗΠΑ και την Ινδία (όπως έχει εξελιχθεί στην Ασία και στον Ειρηνικό).

Ήδη στην πρωτοβουλία των μεγάλων εμπορικών διαδρόμων (Belt and Road Initiative –BRI), έχει ενταχθεί και το Πακιστάν, με αποτέλεσμα οι Κινέζοι να αναλάβουν την ανάπτυξη και διαχείριση του λιμένος του Gwadar στην Αραβική Θάλασσα. Δαπανούν επίσης 10,7 δισεκατομμύρια δολάρια για να μετασχηματίσουν σε εμπορικό κόμβο έναν οικισμό αλιέων στην Οικονομική Ζώνη Duqm του Ομάν, όπου πάντως έχουν παραχωρηθεί σημαντικές διευκολύνσεις στις αμερικανικές και βρετανικές ναυτικές δυνάμεις.

Οι πιέσεις προς το Ιράκ

Μία από τις πρώτες παρενέργειες της συμφωνίας αναδύεται με την επιτάχυνση της ανάπτυξης της παραγωγής των βασικών κοιτασμάτων πετρελαίου και φυσικού αερίου του Ιράκ. Η ιρακινή οικονομία έχει φθάσει σε σημείο κατάρρευσης. Η ιρακινή κυβέρνηση αναζητά απεγνωσμένα έσοδα για να επιτύχει την σταθεροποίηση και την ανάκαμψή της. Η ταχύτατη αύξηση της παραγωγής επιτρέπει στην χώρα να ανταγωνισθεί με αξιώσεις την Σαουδική Αραβία και τα Εμιράτα του κόλπου στις αγορές ενέργειας της Ανατολής και να αυξήσει σημαντικά τις εξαγωγές της.

Η σημαντικότερη όμως παράμετρος εστιάζεται στις επιθυμίες του Πεκίνου, που προσδοκά αναβάθμιση και αύξηση της παραγωγής του Ιράκ, αξιοποιώντας και την Τεχεράνη για την άσκηση πιέσεων προς τον σιϊτικό νότο της χώρας (όπου υπάρχουν και τα μεγάλα κοιτάσματα). Η πρόσφατη ανακοίνωση του ιρακινού υπουργείου Πετρελαίου για σύντομες προετοιμασίες επανόδου σε λειτουργία του τεραστίου κοιτάσματος του Gharraf, ακολουθεί με διαφορά ημερών την ανακοίνωση για την έναρξη γεωτρήσεων στην περιοχή Nasiriyah, στοιχειοθετώντας πως η χώρα κινείται προς την αύξηση της παραγωγής της με ταχείς ρυθμούς.

Στην χώρα δραστηριοποιούνται οι μεγάλοι ρωσικοί ενεργειακοί όμιλοι Lukoil, Bashneft και Gazpromneft, στους οποίους προστίθενται το 2019 οι Zarubezhneft, Tatneft και Rosneftgaz. Στον κουρδικό βορρά ο όμιλος Rosneft έχει να επιδείξει μεγάλες επιτυχίες, ελέγχοντας όλα ta κομβικά στοιχεία των υποδομών παραγωγής αργού πετρελαίου και φυσικού αερίου.

Το Ιράν έχει σημαντική εμπλοκή στην πολιτική ζωή του Ιράκ χάρη στις προσκείμενες προς την Τεχεράνη πολιτοφυλακές και πολιτικές παρατάξεις, ενώ και οι Ρώσοι διατηρούν αγαθές σχέσεις με τον ισχυρό ηγέτη των Σιϊτών Moqtada al-Sadr, που εδραιώνει πολιτικά την υπεροχή του (η παράταξη Sairoon που ελέγχει αναδεικνύεται πρώτη στις εκλογές του 2018 με 14,8%των συνολικών ψήφων, κατέχοντας 54 έδρες στο κοινοβούλιο της Βαγδάτης και την ισχυρότερη θέση σε σχέση με τα υπόλοιπα πέντε κόμματα που έχουν εκλέξει βουλευτές).

Η Βαγδάτη, όπως και η γειτονική της Τεχεράνη, έχει περιέλθει σε δεινή οικονομική θέση. Μόλις τον προηγούμενο μήνα ειδική ιρακινή κοινοβουλευτική επιτροπή, προτείνει την αποπληρωμή των μεγάλων ενεργειακών ομίλων που δραστηριοποιούνται στην χώρα σε είδος, δηλαδή σε αργό πετρέλαιο, ώστε να μειωθούν δραστικά οι βραχυχρόνιες υποχρεώσεις του δημοσίου. Προτείνει επίσης την αναβολή πληρωμών του εξωτερικού δανεισμού και περικοπές κατά 60% στην μισθοδοσία υπαλλήλων διαφόρων τομέων του δημοσίου, όπως και τη δραστική μείωση όλων των ελαστικών δαπανών.