Ο μεγάλος ασθενής, οι κυβερνήσεις και τα προσχήματα

Οι εκάστοτε κυβερνώντες έχουν την τάση να επικαλούνται την ανικανότητα της δημόσιας διοίκησης για να δικαιολογήσουν ολιγωρίες και καθυστερήσεις στην προώθηση αναγκαίων μεταρρυθμίσεων. Η πραγματικότητα, όμως, είναι ότι για την προβληματική κατάσταση του δημοσίου τομέα, την κύρια ευθύνη έχει το πολιτικό σύστημα. Την ευθύνη για τη δομή, τη λειτουργία και την αποτελεσματικότητα του δημοσίου τομέα έχουν οι διαδοχικές κυβερνήσεις των τελευταίων δεκαετιών.

Το πρόβλημα με τη δημόσια διοίκηση στην Ελλάδα δεν είναι μόνο η νομοθετική υπερύθμιση και οι εκτεταμένες συναρμοδιότητες υπουργείων που εντείνουν τα γραφειοκρατικού τύπου προβλήματα. Είναι και το γεγονός ότι είναι δομημένη κατά τρόπο που την καθιστά υπερβολικά εξαρτημένη από την εκάστοτε κυβέρνηση, από τους υπουργούς και από τη στρατιά των μετακλητών που αυτή διορίζει.

Κατά κανόνα οι κυβερνήσεις έχουν την τάση να μην αγγίζουν την ουσία του προβλήματος στη δημόσια διοίκηση. Λειτουργούν περισσότερο διαχειριστικά παρά μεταρρυθμιστικά. Επίσης, έχουν την τάση να παρακάμπτουν τη δημόσια διοίκηση, ενισχύοντας με διάφορες μορφές το πρωθυπουργικό και τα υπουργικά γραφεία με ειδικούς συμβούλους και συνεργάτες.

Η θητεία των ειδικών συμβούλων και συνεργατών συνδέεται με αυτή των υπουργών. Δεν έχουν, λοιπόν, υποχρέωση αμεροληψίας, ούτε θεσμική ευθύνη. Στην πραγματικότητα, όμως, στο όνομα των υπουργών, ασκούν διοίκηση, δίνοντας εντολές στους υπηρεσιακούς παράγοντες και συχνά υποκαθιστώντας τους. Η συνήθης πρακτική παράκαμψης της δημόσιας διοίκησης δυσχεραίνει περαιτέρω την ομαλή της λειτουργία. Την απαξιώνει, την απομακρύνει από τα κέντρα λήψης αποφάσεων, εντείνει την ευθυνοφοβία της, και καλλιεργεί το σύνδρομο της περιχαράκωσης και της αντίστασης σε αναγκαίες μεταρρυθμίσεις.

Ισχυρό πρωθυπουργείο

Προφανώς, η εξυγίανση του δημοσίου τομέα δεν είναι εύκολη υπόθεση. Ευθύνη του πρωθυπουργού είναι να χαράζει τις βασικές κατευθύνσεις του κυβερνητικού έργου, να ελέγχει τακτικά την πορεία υλοποίησης του, να συντονίζει τους υπουργούς, λύνοντας άμεσα τις διαφωνίες που προκύπτουν. Οι υπουργοί από την πλευρά τους έχουν αποστολή να ασκούν την πολιτική διεύθυνση των κρατικών μηχανισμών που ανήκουν στον χώρο ευθύνης τους, δηλαδή να σχεδιάζουν πολιτικές και να εποπτεύουν την εφαρμογή τους. Στην πραγματικότητα, όμως, ασκούν μικροδιαχείριση.

Η θέσπιση ισχυρού πρωθυπουργικού γραφείου, ένα είδος πρωθυπουργείου, δεν λύνει από μόνη της το πρόβλημα. Η κυβέρνηση θα συνεχίσει να λειτουργεί μέσα στο υφιστάμενο διοικητικό σύστημα άρα και με τα ανυπέρβλητα διοικητικά προσκόμματα που αυτό δημιουργεί. Θα διεκπεραιώνει μεν αποσπασματικά κάποια θέματα, αλλά αυτό δεν αρκεί.

Ένας υπουργός παρά τω πρωθυπουργώ ή ένας ισχυρός σύμβουλος υπουργού μπορεί στην πράξη να βοηθήσει ώστε να ξεπεραστούν τα γραφειοκρατικά εμπόδια για να υλοποιηθεί μία επένδυση. Το ζητούμενο, όμως, δεν είναι να βρεθούν λύσεις περιστασιακά. Το ζητούμενο είναι να δημιουργηθεί ένα σαφές πλαίσιο κανόνων, φιλικό προς το επιχειρείν, ώστε να μην απαιτούνται πολιτικές παρεμβάσεις για να υλοποιηθεί μία επένδυση, ώστε ο υποψήφιος επενδυτής και ο κάθε πολίτης να απελευθερωθεί από την υποκειμενική κρίση του εκάστοτε δημοσίου υπαλλήλου.

Όχι αποσπασματικές ενέργειες

Θα δώσω μερικά παραδείγματα: Η καθιέρωση του εργόσημου απλοποίησε τις διαδικασίες στο ΙΚΑ, όπως και η ηλεκτρονική υποβολή των φορολογικών δηλώσεων. Οι αντικειμενικές αξίες κατήργησαν τα παζάρια με την Εφορία για την αξία των ακινήτων. Η ηλεκτρονική υπηρεσία μιας στάσης για τη σύσταση επιχειρήσεων δίνει τη δυνατότητα να συστήσεις ηλεκτρονικά την εταιρεία σου. Στο ηλεκτρονικό ΓΕΜΗ καταχωρούνται ηλεκτρονικά όλα τα στοιχεία που αφορούν τις επιχειρήσεις και πρέπει να είναι δημόσια.

Οι προαναφερόμενες θετικές αλλαγές οφείλονται λιγότερο σε κεντρικό κυβερνητικό σχεδιασμό και περισσότερο σε αποσπασματικές ενέργειες. Με την ελληνική πραγματικότητα να είναι αυτή που είναι, η πρωτοβουλία για τη δρομολόγηση ενός προγράμματος παραγωγικής ανασυγκρότησης της δημόσιας διοίκησης πρέπει να προέλθει από το πρωθυπουργικό γραφείο.

Αυτό προϋποθέτει αλλαγή ρότας και ισχυρή πολιτική βούληση από τον ίδιο τον πρωθυπουργό. Αυτός θα πρέπει, σε συνεργασία με τους υπουργούς του, να καθορίσει όχι μόνο τον κατάλογο των απαιτούμενων μεταρρυθμίσεων, αλλά και τον οδικό χάρτη για την υλοποίηση καθεμίας ξεχωριστά. Το Μέγαρο Μαξίμου είναι αυτό που θα πρέπει σε τακτική βάση να ελέγχει τον ρυθμό υλοποίησης, κατά πόσο δηλαδή τηρείται ο προσδιορισμένος οδικός χάρτης.

Ενδεικτικά μπορούμε να αναφέρουμε μερικές αναγκαίες μεταρρυθμίσεις: Πρώτον, καταγραφή, κωδικοποίηση και απλοποίηση της νομοθεσίας. Δεύτερον, κατάργηση των εκτεταμένων συναρμοδιοτήτων ανάμεσα στα υπουργεία και όπου αυτό δεν γίνεται καθορισμό μηχανισμού συντονισμού και άμεσης επίλυσης πιθανών διαφορών. Τρίτον, καταγραφή και αξιολόγηση από μηδενική βάση του έργου των κρατικών  μονάδων. Τέταρτον, εισαγωγή ψηφιακής τεχνολογίας σε όλο το μήκος και το πλάτος της δημόσιας διοίκησης.

Αυτές και άλλες τέτοιου χαρακτήρα κρίσιμες μεταρρυθμίσεις, εάν εφαρμοστούν θα αλλάξουν δραστικά την αποτελεσματικότητα της δημόσιας διοίκησης. Η εφαρμογή τους, εξαρτάται κυρίως από την πολιτική βούληση. Τεχνικά προβλήματα υπάρχουν, αλλά μπορούν εύκολα να επιλυθούν. Μέσα από συνέδρια και μελέτες, ο ΣΕΒ έχει υποβάλει πληθώρα προτάσεων προς την κατεύθυνση αυτή. Υφίσταται, άλλωστε και διεθνής τεχνογνωσία, η οποία είναι άμεσα διαθέσιμη.