Οι κίνδυνοι για τον επιχειρηματία από κληρονομιά

Στη χώρα μας υπάρχει διάχυτη –καθόλου άδικα– η εντύπωση πως η πρώτη γενιά δημιουργεί και η δεύτερη απολαμβάνει εκποιώντας την επιχείρηση (αλλά και την περιουσία γενικότερα) την οποία κληρονόμησε χωρίς να έχει προηγηθεί η συνειδητή και έγκαιρη προετοιμασία ομαλής και με αξιώσεις κληροδότηση, επιβεβαιώνοντας ότι επιχειρηματίας γίνεσαι δεν γεννιέσαι!

Η ευθύνη για τούτο ανήκει στον ιδρυτή της οικογενειακής επιχείρησης ο οποίος, υποβάλλοντας τους διαδόχους στη δοκιμασία της συμμετοχής τους σε όλο το φάσμα των λειτουργιών της, οφείλει να τους βοηθήσει να συνειδητοποιήσουν ποιος/ποια εξ αυτών μπορεί να “τρέξει το μαγαζί” και να τον/την αποδεχτούν.

Αφήνοντάς το στην τύχη είναι πολύ πιθανό να τον… αφήσει κι αυτή προς μεγάλη του απογοήτευση, καθώς θα βλέπει το δημιούργημα και το όραμά του για τη συνέχεια του ονόματος να καταρρέει ενισχύοντας την παραπάνω άποψη. Εκτός, βέβαια, αν λόγω ματαιοδοξίας ή και ανταγωνισμού του κληροδότη προς τους κληρονόμους του, επιθυμεί η προσωπική του δόξα να τους επισκιάζει ώστε να τον… μνημονεύουν όσοι αμφισβητούν τη διάδοχη διοίκηση παραβλέποντας την ευθύνη του για τούτο.

Η μεταβίβαση ή ανάθεση διαχείρισης της οικογενειακής επιχείρησης, είτε στηρίζεται σε επιχειρηματικά κριτήρια είτε στο συμβιβασμό λόγω συνέχειας του ονόματος, έχει παρόμοιες ανάγκες επιβίωσης όπως και κάθε άλλη. Το πλεονέκτημα της ιστορικής της διαδρομής όπως το συνθέτουν η φήμη και η αναγνώριση, το πελατολόγιο και οι προμηθευτές, το μερίδιο αγοράς κλπ. πρέπει να μεταβιβαστεί σε εκείνον/η που έχει και τη δυνατότητα να τη διαχειριστεί. Κατά συνέπεια, η ομαλή διαδοχή δεν επιτυγχάνεται μόνο με τη μεταβίβαση αλλά –κυρίως– με την προετοιμασία του/της κληρονόμου πριν την αναλάβει, και μάλιστα όσο ζει ο κληροδότης ώστε να διασφαλιστεί η χωρίς κλυδωνισμούς μετάβαση στο νέο καθεστώς διοίκησης και λειτουργίας.

Η ευθύνη για την αποτυχία

Η αποτυχία μετάβασης σε μια διοίκηση κοινής αποδοχής με επικεφαλής κάποιον από τους κληρονόμους, καθίσταται βέβαιη με την ανάδυση “οξειδωμένων” σχέσεων μεταξύ τους και των αναπόφευκτων συγκρούσεων με διακύβευμα την απαξίωση της επιχείρησης. Η ευθύνη για τούτο ανήκει εξ ολοκλήρου στον κληροδότη ο οποίος, έστω και υπ’ αυτές τις συνθήκες, οφείλει:

• Να διευκολύνει την πώληση σε κάποιον/α απ’ αυτούς μέσω αμοιβαίων παραχωρήσεων πριν καταρρεύσει η αξία της και μεταβιβαστεί σε τρίτο “για ένα κομμάτι ψωμί” ή
• Να αναθέσει τη διοίκηση σε ικανό μάνατζερ με σχετική συμμετοχή ή όχι των κληρονόμων στο Διοικητικό Συμβούλιο.

Σε κάθε περίπτωση, ενδείκνυται η έγκαιρη τακτοποίηση όλου του πακέτου για να μην υπάρξουν εκπλήξεις, καθώς “όσα ξέρει ο νοικοκύρης δεν τα ξέρει ο μουσαφίρης”. Η πρακτική ανάθεσης σε τρίτους ικανότερους είναι από τις συνήθεις ένεκα της οποίας υπάρχουν εγχώριες επιχειρήσεις υπεραιωνόβιας λειτουργίας οι οποίες, σε πείσμα των καιρών, ενισχύουν την υπεραξία τους διατηρώντας ακμαία την ανταγωνιστικότητά τους αξίζοντας του θαυμασμού και της προτίμησής μας.

Προσοχή στους κινδύνους

Στην περίπτωση κατά την οποία η διαχείριση της οικογενειακής επιχείρησης αναληφθεί μετά θάνατον, χρειάζεται προσοχή ώστε να μη βρεθούν οι διάδοχοι με μια κληρονομιά υποχρεώσεων των οποίων την αλήθεια αδυνατούν να τεκμηριώσουν με έγγραφα, συμφωνίες, συμβάσεις κλπ. Στο πλαίσιο της στρατηγικής “δρυός πεσούσης πας ανήρ ξυλεύεται”, ελλοχεύει ο κίνδυνος εμφάνισης τρίτων (τοκογλύφων, προμηθευτών κλπ) οι οποίοι ανενδοίαστα απαιτούν την κάλυψη αναπόδεικτων υποχρεώσεων (τιμολόγια, συμφωνίες, συμβάσεις κλπ) καταφεύγοντας στη φιλοτιμία ή επικαλούμενοι τον κίνδυνο στιγματισμού τους, όπως και της σπίλωσης του ονόματος ή της μνήμης του κληροδότη.

Συνεπώς, απαιτείται ψύχραιμη σκέψη πριν από κάθε ενέργεια προκειμένου να σταθμιστούν σωστά οι κίνδυνοι αποδοχής ή αποποίησης της κληρονομιάς. Δεν χωρούν συναισθηματισμοί, ούτε και το “τι θα πει ο κόσμος”, αλλά απαιτείται προσοχή στην ανάληψη υποχρεώσεων προς τους φερόμενους δικαιούχους οι οποίοι δεν έχουν τα αναγκαία αποδεικτικά στοιχεία.

Ακόμη και στην περίπτωση της ύπαρξης αποδεικτικών στοιχείων για χρέη του κληροδότη, επιβάλλεται η σύνταξη ενός ισοζυγίου υποχρεώσεων και απαιτήσεων έναντι τρίτων (περιλαμβανομένου και του Δημοσίου) επί του οποίου θα στηριχθεί η απόφαση αποδοχής της κληρονομιάς ή της αποποίησής της. Δεν υφίσταται ηθικό δίλημμα, καθώς ο επιχειρηματικός κίνδυνος ισχύει για κάθε πλευρά (πιστωτή και πιστολήπτη) και κατά συνέπεια δεν μπορεί παρά να επιμεριστεί ανάλογα προς κάθε πλευρά.

Η επιπόλαιη αντιμετώπιση και η εμπλοκή σε μια δίνη χρεών όχι μόνο κοστίζει πολλά “δίδακτρα”, αλλά και “καταπίνει” τους κληρονόμους καθηλώνοντάς τους σε μια ψυχοφθόρα κατάσταση υποθηκεύοντας το μέλλον τους. Μόνο οι “πολιτικοί” μας έχουν τη “νόμιμη”, αλλά ανήθικη απαλλαγή από ευθύνες των επιλογών τους όπως, π.χ., η ανάληψη του επενδυτικού κινδύνου των τραπεζών της εσπερίας από την κυβέρνηση Παπανδρέου (του ΜΙΚΡΟΥ) και η κάλυψη των ζημιών τους μετατρέποντας το ιδιωτικό σε κρατικό χρέος, τη χώρα σε πλήρη αποικία, εμάς σε δουλοπάροικους και τις διάδοχες κυβερνήσεις ακόμη πιο υπόδουλες στους νέο-αποικιοκράτες προκειμένου να κάθονται στην (αυτοδύναμη!) καρέκλα της εξουσίας.

Η μεταβίβαση της επιχείρησης

Η διαδοχή είναι δυνατό να αφορά και σε μεταβίβαση της επιχείρησης προς κάποιον εργαζόμενό της ο οποίος διαθέτει πλεονέκτημα γνώσης της αγοράς και των ιδιαιτεροτήτων της επιχείρησης, τις απαιτήσεις και τις υποχρεώσεις της. Πρόκειται για μια θαρραλέα και έντιμη πράξη της απερχόμενης ιδιοκτησίας, η οποία αναγνωρίζει τη συνεισφορά του συνεργάτη της και τη δυνατότητά του να τη διατηρήσει ζωντανή, διευκολύνοντάς τον, ταυτόχρονα, με ένα βατό για τον ίδιο διακανονισμό εξαγοράς της.

Οι πιθανότητες επιτυχίας ενισχύονται όταν ο εργαζόμενος, ως ιδιοκτήτης πλέον, έχοντας αποκτήσει νοοτροπία επιχειρηματία, εμφορούμενος από αυτοπεποίθηση και θέληση ανάληψης ρίσκου, όχι για λόγους επίδειξης αλλά επειδή το επιθυμεί, αφιερώνει χρόνο –πέρα από ωράρια – για την αξιοποίηση της ευκαιρίας που του δόθηκε προκειμένου να διασφαλίσει εισόδημα και μια σταδιοδρομία από νέα θέση για ένα νέο όνειρο.

Βελτιώνοντας και τις δεξιότητες διαχείρισης τις οποίες είχε την εμπειρία να καλλιεργήσει μέσα από τα λάθη και τον τρόπο που τα αντιμετώπιζε το πρώην αφεντικό, ενισχύει τη βιωσιμότητά του. Με άλλα λόγια, από υπάλληλος με συγκεκριμένο ωράριο και καθήκοντα, αναλαμβάνει τον κίνδυνο να εκτεθεί σε ένα στίβο απαιτητικό σε ενέργεια και ψύχραιμες, κατά το δυνατόν, κινήσεις χρησιμοποιώντας την πρακτική του ευφυία με συμπαραστάτη την επιμονή για την επιτυχή έκβαση της απόπειράς του σε μια αγορά που γνωρίζει και η οποία τον ξέρει.