Οι υδρογονάνθρακες της Κασπίας, τα τουρκικά όνειρα και ο ρωσικός δάκτυλος

Μία βυθισμένη στην λήθη μακροχρόνια σύγκρουση συγκεντρώνει αιφνιδιαστικά τα φώτα της δημοσιότητας μετά τις τελευταίες ένοπλες αντιπαραθέσεις μεταξύ Αζερμπαϊτζάν και Αρμενίας, με επίκεντρο τον αρμενικό θύλακα του Ναγκόρνο Καραμπάχ, στο έδαφος των Αζέρων. Αν και φαινομενικά οι έντονες διαφωνίες Αρμενίων και Αζέρων έχουν αφετηρία τους την περίοδο της ανεξαρτησίας των δύο χωρών, στο περιθώριο υποφώσκει η αντιπαράθεση Ρωσίας-Τουρκίας.

Ήδη παρατηρείται εμπλοκή δυνάμεων με πλήρη εξοπλισμό και χρήση μη επανδρωμένων αεροσκαφών, με αποτέλεσμα 16 νεκρούς μέχρι στιγμής και άγνωστο αριθμό τραυματιών. Πρόκειται για το σοβαρότερο επεισόδιο από την εποχή του αποκαλούμενου Πολέμου του Απριλίου κατά το 2016, όταν οι δύο χώρες κλιμακώνουν την αντιπαράθεσή τους έως τα όρια της γενικής ένοπλης σύγκρουσης. Αν και από τότε οι εμπλοκές με ένοπλες ομάδες σημειώνονται εντός των ορίων του θύλακα, αυτή την φορά διεξάγονται στα διεθνή σύνορα μεταξύ των δύο χωρών.

Η νέα αναθέρμανση των εντάσεων ανησυχεί ιδιαίτερα την διεθνή κοινότητα, με συνέπεια οι ΗΠΑ, η Ε.Ε. και ο Οργανισμός OSCE του Μίνσκ (Organization for Security and Co-operation in Europe), να προσπαθούν να αποκλιμακώσουν την έκρυθμη κατάσταση, αν και δεν έχει γίνει σαφές το ποιος ευθύνεται για τις νέες προκλήσεις. Προς το παρόν διαχέεται η εντύπωση πως η πλευρά των Αρμενίων έχει προκαλέσει τους Αζέρους με την κατασκευή νέου μεγάλου μεθοριακού στρατιωτικού φυλακίου με υπερσύγχρονο εξοπλισμό που παρέχει σαφή τακτικά πλεονεκτήματα, έναντι των ενδεχόμενων επιθετικών κινήσεων της άλλης πλευράς.

Το Αζερμπαϊτζάν έχει εξασφαλίσει την ισχυρή υποστήριξη της Άγκυρας, που ίσως διερευνά το εύρος και την αποφασιστικότητα της υποστήριξης της Μόσχας προς την Αρμενία. Μάλιστα οι Αρμένιοι έχουν προσφύγει στον Συλλογικό Οργανισμό Ασφάλειας Συνθηκών (Collective Security Treaty Organization-CSTO) που ελέγχεται από τους Ρώσους και με την ιδιότητα του μέλους απαιτούν την παρέμβασή του.

Η απάντηση πάντως σύμφωνα με την Αρμενία, δεν είναι επαρκής, καθώς από τις 14 Ιουλίου ο CSTO απλώς καλεί για εξομάλυνση των συνθηκών στην μεθόριο, χωρίς να αναφέρεται σε πιθανή παροχή στρατιωτικής βοήθειας προς τους Αρμένιους. Η έλλειψη προς το παρόν της υποστήριξης του Κρεμλίνου, βελτιώνει την θέση των Αζέρων και ενθαρρύνει την παρέμβαση των Τούρκων, την οποία ίσως επιθυμεί το Κρεμλίνο για να κλιμακώσει την εμπλοκή του.

Το ενεργειακό πρόβλημα

Αν και τα διεθνή ΜΜΕ ασχολούνται με τη στρατιωτική εμπλοκή, στο περιθώριο των συγκρούσεων σοβεί και μία ιδιαίτερα σοβαρή ενεργειακή παράμετρος. Ήδη η αγορά της ενέργειας αναγνωρίζει έναν σοβαρό κίνδυνο, που εστιάζεται στο γεγονός ότι ο Καύκασος αποτελεί ζωτική περιοχή μεταφοράς ενεργειακών πόρων, στην οποία εμπλέκονται η Ρωσία, η Τουρκία, το Ιράν, το Αζερμπαϊτζάν, η Αρμενία και χώρες της Κεντρικής Ασίας.

Οι αναλυτές της αγοράς ενέργειας εκφράζουν έντονες ανησυχίες λόγω του ότι οι συγκρούσεις διεξάγονται σε περιοχή που γειτνιάζει με τα συστήματα δικτύων των αγωγών Μπακού-Τουρκίας. Η απειλή εναντίον των συστημάτων αυτών των ζωτικών δικτύων θεωρείται άκρως επικίνδυνη, λόγω του ότι δεν συνδέουν απλώς τους παραγωγούς της Κεντρικής Ασίας με τις διεθνείς αγορές ενέργειας, αλλά σταθεροποιούν την περιοχή, παρέχοντας συνεχή ροή εσόδων και υγιείς ρυθμούς ανάπτυξης.

Μάλιστα η Gazprom Armenia, θυγατρική του ρωσικού ενεργειακού κολοσσού Gazprom ανακοινώνει στις 15 Ιουλίου πως αγωγοί φυσικού αερίου έχουν υποστεί ζημίες στην παραμεθόριο ζώνη του Αζερμπαϊτζάν. Η εντεινόμενη στρατιωτική δράση και των δύο αντιμαχόμενων πλευρών αυξάνει τους κινδύνους πρόκλησης σοβαρών ζημιών στις υποδομές μεταφοράς αργού πετρελαίου και φυσικού αερίου. Σε περίπτωση σοβαρών καταστροφών, η Τουρκία θα πληγεί ανεπανόρθωτα, λόγω του ότι εξαρτάται ενεργειακά σε μεγάλο βαθμό από το πετρέλαιο και το φυσικό αέριο της Κεντρικής Ασίας.

Ο Ρωσικός δάκτυλος

Με τις συγκρούσεις να επικεντρώνονται προς το παρόν στην περιοχή Tovuz, οι αναλυτές εφιστούν την προσοχή στο γεγονός της γειτνίασης με τον ζωτικό αγωγό του Νοτίου Καυκάσου (South Caucasian pipeline-SCP) του Αζερμπαϊτζάν.

Ο αγωγός αυτός μεταφέρει φυσικό αέριο στον αγωγό TANAP της Τουρκίας, που αποτελεί τον βασικό μοχλό απεξάρτησης της Άγκυρας από το ρωσικό φυσικό αέριο, το οποίο κοστίζει στην Τουρκία το διπλάσιο σε σχέση με την τιμή πώλησής του στην Ευρώπη. Οι Τούρκοι προσπαθούν να πολλαπλασιάσουν τις πηγές προμήθειας αργού πετρελαίου και φυσικού αερίου και να απομακρυνθούν από τους Ρώσους, ικανοποιώντας παράλληλα και τους Αμερικανούς.

Χάρη στο Αζερμπαϊτζάν και στον TANAP, η Άγκυρα έχει μειώσει σημαντικά το κόστος προμήθειας του φυσικού αερίου, ενώ η συνεργασία της με τους Αζέρους μάλλον θα επεκταθεί κατά το 2021, όταν αναμένεται νέα μεγάλη συμφωνία με το Μπακού, λόγω του ότι συμπίπτει με την ανανέωση της παλαιάς συμφωνίας με τους Ρώσσους.

Οι διαπραγματεύσεις με την Μόσχα δεν αποδίδουν τον Απρίλιο του 2020, με τις δύο χώρες να αποτυγχάνουν να καταλήξουν σε κάποια ενεργειακή συμφωνία, γεγονός που συνεπάγεται περαιτέρω προσέγγιση με το Μπακού. Με δεδομένο ότι η Μόσχα επιθυμεί διακαώς να ελέγξει τους ενεργειακούς πόρους της Κεντρικής Ασίας μέσω των ενεργειακών της μεγαθηρίων, δεν έχει καμία πρόθεση να επιτρέψει στην Άγκυρα να μειώσει τα μερίδια αγοράς της.

Η συνωμοσιολογία του Τούρκου Προέδρου

Ο βασικός αγωγός που ακολουθεί την διαδρομή Μπακού-Τυφλίδα-Ερζερούμ και τροφοδοτεί την Τουρκία με φυσικό αέριο από το Αζερμπαϊτζάν, διέρχεται από την επίμαχη περιοχή Tovuz. Η περιοχή συνορεύει με την αρμενική παραμεθόριο ζώνη Tavush όπου σημειώνονται οι νέες συγκρούσεις και η γεωπολιτικά στρατηγική της σημασία μάλλον θα προκαλέσει τουρκική παρέμβαση, ειδικά αν συνεκτιμηθούν οι κινήσεις της Άγκυρας στην Συρία και στην Λιβύη.

Τα ενδεχόμενα πλήγματα στις ενεργειακές υποδομές αναπόφευκτα θα προκαλέσουν την στρατιωτική παρέμβαση της Τουρκίας και ο Τούρκος πρόεδρος δηλώνει πως δεν πρόκειται να διστάσει να υπερασπισθεί κάθε νόμιμο δικαίωμα των Αζέρων να προστατεύσουν τα συμφέροντά τους και την εδαφική τους ακεραιότητα.

Ο Ερντογάν φθάνει στο σημείο να υπαινιχθεί πως εξυφαίνεται μία συνωμοσία τεραστίων διαστάσεων σε βάρος της χώρας του, με τα τουρκικά ΜΜΕ να παραλαμβάνουν την σκυτάλη και να κατηγορούν την Μόσχα πως ενθαρρύνει παρασκηνιακά τους Αρμενίους. Αρκετοί αναλυτές στον χώρο της ενέργειας συνδέουν τα επεισόδια με τα τεκταινόμενα στην Συρία και στην Λιβύη, όπου η Μόσχα προσπαθεί χωρίς θετικό μέχρι στιγμής αποτέλεσμα να ελέγξει τις κινήσεις του Τούρκου προέδρου. Ένα νέο μέτωπο στην Αρμενία, με δεδομένη την οικτρή οικονομική κατάσταση της Τουρκίας, παρέχει στο Κρεμλίνου νέους μοχλούς πίεσης για να διαπραγματευθεί από θέση ισχύος το θέμα της Βορείου Αφρικής.

Επιπλέον οι Ρώσοι αισθάνονται χολωμένοι μετά την ανακοίνωση στα μέσα Ιουνίου του διαγωνισμού για την κατασκευή ενός μικρού αγωγού μήκους 80 χιλιομέτρων από την κρατική τουρκική εταιρεία διαχείρισης του φυσικού αερίου BOTAŞ. Ο στόχος της εστιάζεται στον ανεφοδιασμό με φυσικό αέριο της απομονωμένης περιοχής Nakhchivan του Αζερμπαϊτζάν, με την Άγκυρα όμως να επιχειρεί να αποκόψει τον ανεφοδιασμό της συγκεκριμένης περιοχής με ιρανικό φυσικό αέριο.

Η απροκάλυπτη προσβολή των ιρανικών συμφερόντων ίσως βαραίνει και αυτή στα γεγονότα που εκτυλίσσονται μεταξύ Αρμενίων και Αζέρων. Η νέα σοβαρή ανάφλεξη συμπίπτει μεταξύ άλλων και με την υλοποίηση των διαδικασιών προετοιμασίας της επίσημης επίσκεψης του Ρώσου υπουργού Εξωτερικών στην Τουρκία, δεδομένο που ενισχύει τις υποψίες για νέες πιέσεις προς τον Ερντογάν.

Πάντως οποιαδήποτε και αν είναι τα πραγματικά αίτια της νέας ανάφλεξης, το Αζερμπαϊτζάν ανακοινώνει μέσω του υπουργείου Άμυνας πως πρόκειται να αντιδράσει, πλήττοντας με πυραύλους τον πυρηνικό σταθμό Metsamor της Αρμενίας. Η υλοποίηση της απειλής αναμφίβολα θα εξωθήσει τους Αρμενίους σε αντίποινα επικεντρωμένα στο ευάλωτο σημείο των Αζέρων, δηλαδή στα δίκτυα μεταφοράς αργού πετρελαίου και φυσικού αερίου. Πέραν την πιθανής πλέον παρέμβασης των Ρώσων, μία αρνητική εξέλιξη αυτού του μεγέθους θα διαχυθεί τοξικά όχι μόνον στις αγορές ενέργειας της Ευρώπης, αλλά σε ολόκληρο τον κόσμο.