Οικονομική και δημογραφική κρίση – Ο μύθος ότι “πάμε καλά”

Πιθανώς να θεωρείται δεδομένο από τα οικονομικά επιτελεία πως η ευκαιρία μίας σφαιρικής ανάπτυξης της οικονομίας έχει χαθεί οριστικά για την χώρα. Λύσεις –εκτός της τόνωσης της κατανάλωσης– θα πρέπει να θεωρούνται υπό αυτή την οπτική ως μικροπαράμετροι στο αναπτυξιακό αφήγημα. Μικροπαράμετροι υπό την έννοια της υποβάθμισης της στόχευσης, καθώς ο σημερινός προγραμματισμός βασίζεται σε δείκτες που αποτυπώνουν μία μονοδιάστατη οπτική μέσα από την κυκλικότητα του τουρισμoύ και την βραχυπρόθεσμη εστίαση στα μεγάλα έργα. Κατ’ επέκταση, στην υπερσυγκέντρωση κεφαλαίου. Αρκεί να αναλυθεί ο πίνακας χρηματοδοτήσεων από το Ταμείο Ανάκαμψης για να αναδειχθεί η τοποθέτησή μου.

Μπορεί να συμφωνήσει ή να διαφωνήσει κανείς με τις παραπάνω επισημάνσεις. Στόχος μου, όμως, δεν είναι να επαναλαμβάνω τα αυτονόητα και αυταπόδεικτα ως προς την στρεβλότητα του μακροπρόθεσμου αναπτυξιακού αποτυπώματος, μέσω της μονοδιάστατης πολιτικής που ακολουθείται. Για να υποστηριχθεί, όμως, ακόμα και αυτής της μορφής η αναπτυξιακή προοπτική της χώρας, απαιτείται ισχυροποίηση του παράγοντα “ανθρώπινο δυναμικό”, έστω κι αν χρειασθεί να περάσουν αρκετά χρόνια προσαρμογής στα νέα δεδομένα.

Αναφέρομαι στις προσδοκίες των πολιτών να καρπωθούν κάτι περισσότερο από μία αύξηση βασικού μισθού, ο οποίος δύσκολα καλύπτει σήμερα τον ραγδαίο ρυθμό αύξησης του κόστους ζωής. Τα στοιχεία της ΓΣΕΒΕΕ είναι αμείλικτα. Τώρα όμως που για πρώτη φορά οι ενδείξεις των γεννήσεων για το 2023 έθεσαν το πρόβλημα της υπογεννητικότητας σε μία απειλητική διάσταση για την Ελλάδα, η αντίδραση της κυβέρνησης ήταν “ρηχές” ανακοινώσεις για αύξηση επιδομάτων για τα νέα παιδιά. Μία πολιτική που είναι ταυτόσημη με την άνευ μακροπρόθεσμου ορίζοντα ακολουθούμενη επιδοματική πολιτική των vouchers και pass.

Κι αν αυξήσουν τα επιδόματα

Ακόμα κι αν αυξήσουν τα επιδόματα, ακόμα και αν ενισχυθεί η πολιτική των pass ή ακόμα και αν δώσει ελάχιστες ανάσες το περιβόητο πρόγραμμα “σπίτι μου” –μήπως και κατορθώσουν και βάλουν ένα “κεραμίδι” πάνω από το κεφάλι τους ελάχιστα νέα ζευγάρια– καμία από τις εξαγγελίες δεν φαίνεται να αναδεικνύει πραγματική διάθεση αντιμετώπισης του προβλήματος. Καμία πολιτική μέχρι σήμερα δεν είναι ικανή να αναχαιτίσει την “άρνηση” των νέων να κάνουν οικογένεια. Τουλάχιστον όχι στην χώρα τους. Αρκεί να σκεφθεί κανείς ότι την ίδια στιγμή που εξαγγέλλονται τα επιδόματα, ανθεί η αισχροκέρδεια γι’ αυτά ακριβώς τα είδη που χρειάζεται ένα νεογέννητο μίας νέας οικογένειας νέων. Αυτό και αν αποτελεί ειρωνεία.

Όλα λοιπόν τα μέτρα “στοχεύουν” στην μακροπρόθεσμη “καλή διάθεση” των νέων. Όλων μας θα έλεγα. Στην δυνατότητα του πολίτη να κινεί την μικροοικονομία με στόχο την μικροσυντήρηση μίας “βολικής” δυναμικής ανάπτυξης και όχι στην υποχρέωση της Πολιτείας να παρέχει την ευκαιρία δυνατότητας συμμετοχής σε ένα πραγματικά παραγωγικό τμήμα της οικονομίας. Χιλιάδες οικογενειακές επιχειρήσεις κλείνουν. Χιλιάδες στελέχη τραπεζών οδηγήθηκαν σε πρόωρη συνταξιοδότηση. Χιλιάδες πουλούν τα σπίτια τους σε ξένους για να γίνουν RBNB. Πεντακόσιες χιλιάδες νέοι επέλεξαν να φύγουν από την χώρα για να εργασθούν στο εξωτερικό. Να κάνουν οικογένεια εκεί. Να γίνουν καταναλωτές εκείνων των χωρών. Την ίδια στιγμή που ελάχιστες πιθανότητες επιτυχίας έχουν οι προσπάθειες να ενταχθούν νέοι γιατροί στο παραπαίον σύστημα υγείας. Γιατροί που επιλέγουν την “εκτός των τειχών” σταδιοδρομία. Ακόμα και μαιευτήρες!

Για λίγους οι λύσεις στην κρίση…

Εύλογα προκύπτουν τα ερωτήματα: Ποιοι μένουν για να δημιουργήσουν οικογένειες σε μία χώρα όπου χάνονται μέρα με την ημέρα τα ιδιαίτερα δυναμικά χαρακτηριστικά ανάπτυξης που την διέκριναν στην προ της κρίσης του 2009 αναπτυξιακή της πορεία; Ποιες είναι οι παράμετροι που θα ωθήσουν τα νέα ζευγάρια να κάνουν οικογένεια; Μήπως οι 9.000 προεγκρίσεις για το πρόγραμμα “σπίτι μου” και αυτά που θα αγορασθούν με την στήριξη από το “κομπόδεμα” –αν βέβαια υπάρχει– των γονέων τους; Αναδεικνύοντας κατά τον τρόπο αυτό την διευρυνόμενη ανισότητα ως προς τις ευκαιρίες που υπάρχουν καθώς “κομπόδεμα” και στήριξη από το σπίτι είναι πλέον για τους λίγους.

Ακόμα και έτσι όμως, η μέσω δανεισμού προώθηση μίας πολιτικής αγοράς σπιτιού δεν αποτελεί λύση για εκείνους που θα ξεκινήσουν την ζωή τους με το βάρος ενός δανείου στην πλάτη τους. Όταν ακόμα και στις ΗΠΑ ο πρόεδρος Μπάιντεν εξήγγειλε την διαγραφή φοιτητικών δανείων για χιλιάδες φοιτητές, με την αιτιολογία ότι δεν είναι δυνατόν να ξεκινήσουν την ζωή τους με δεσμεύσεις χιλιάδες οικονομικά αδύνατοι απόφοιτοι πανεπιστημίων. Φαντάζει οξύμωρο, λοιπόν, να δίνονται λύσεις που ακόμα και σε αυτή την θετική έκφανση της στήριξης, να αφορούν τους λίγους.

Ας θεωρήσουμε πως το πρόγραμμα “σπίτι μου” είναι προς την σωστή κατεύθυνση. Ας “λαϊκίσω” όμως λίγο, επισημαίνοντας πως, την αγορά σπιτιού πρέπει να ακολουθήσει η αγορά οικοσκευής, επίπλων. Έπιπλα, καρότσια και ό,τι άλλο χρειάζεται ένα νεογέννητο. Για να μην παραβλέψω την ανάγκη θέρμανσης, τροφίμων και ρουχισμού προσφερόμενα στην επιδιωκόμενη ανάπτυξη της κατανάλωσης, σε πολλαπλάσιες τιμές από την υπόλοιπη Ευρώπη! Όλα αυτά με μισθούς που αντιστοιχούν ίσα-ίσα για την κάλυψη του ενοικίου και των βασικών ειδών διατροφής του μήνα για μεγάλο μέρος των πολιτών πλέον. Όσο για τις αυξήσεις βασικού μισθού που εξαγγέλλονται, καλοδεχούμενες μεν, όχημα επικοινωνιακού κατευνασμού δε, καθώς τα νούμερα απλά δεν βγαίνουν. Ούτε θα βγουν για μία οικογένεια.

Η αγωνία του μέλλοντος

Με μία καθημερινότητα που αναμένεται να παραμείνει δύσκολη για τις υφιστάμενες οικογένειες, πόσο μάλλον για τα νέα ζευγάρια, ας μην προσπαθήσουμε να ξεγελάσουμε τους εαυτούς μας. Ας μην ελπίζουμε πως μέσα στο περιβάλλον αυτό και την ψυχολογική ένταση της προσπάθειας επιβίωσης τα σημερινά παιδιά –οι μελλοντικοί γονείς– θα έχουν την διάθεση να εμπιστευθούν ένα επίδομα για να δημιουργήσουν οικογένεια. Δεν έχουμε παρά να ρωτήσουμε τις χιλιάδες 17χρονων που κάθε χρόνο προστίθενται σε εκείνους που θα αναδείξουν τις επόμενες κυβερνήσεις. Αυτό το βάρος που “κουβαλάνε” κάθε μέρα οι γονείς τους, είναι αδύνατον να μην τους επηρεάζει. Το βλέπουμε άλλωστε με την άνοδο της Ακροδεξιάς σε όλη της Ευρώπη.

Δεν έχει νόημα να προχωρήσουμε σε άλλου τύπου “στενόχωρες” επισημάνσεις όταν αυτό γίνεται από άλλους πολύ πιο στοχευμένα. Η δημιουργία βάσης για μακροπρόθεσμη ανάπτυξη δεν πραγματοποιείται με την περιθωριοποίηση των ικανών μικρών παραγωγικών θυλάκων της χώρας βάσει μίας αναπτυξιακής φιλοσοφίας που θα μας “βγάλει” μέχρι τον επόμενο κύκλο κρίσης και μετά βλέπουμε! Οι κύκλοι άλλωστε των οικονομικών κρίσεων έχουν πλέον μεταβάλλει δραστικά την περιοδικότητά τους. Από κύκλους δεκαετιών πήγαμε σε κύκλος λίγων χρόνων.

Το δημογραφικό πρόβλημα δεν αποτελεί πρόβλημα διατήρησης απλά μίας πληθυσμιακής δυναμικής στην Ελλάδα. Αποτελεί το μείζον πρόβλημα ανάδειξης μακροπρόθεσμης αναπτυξιακής πορείας που να δίνει την δυνατότητα στις επόμενες γενιές να εκμεταλλευθούν τις δυνατότητές τους, χωρίς περιορισμούς και εγκλωβισμούς. Όσο πιο κοντόφθαλμα, όμως, αντιμετωπίζονται οι βραχυπρόθεσμες οικονομικές κρίσεις –μικρές ή μεγάλες– τόσο πιο δύσκολα θα αντιμετωπίζονται οι βραχυπρόθεσμες κρίσεις των νέων οικονομικών κύκλων. Όσο πιο δύσκολα θα ανακάμπτει μετά από κάθε κρίση η οικονομία, τόσο πιο δύσκολα θα πείθεται ο πολίτης για την “κοινωνική ενσυναίσθηση” των κυβερνήσεων του. Μέχρι να εκλείψουν τελείως οι καταναλωτές σε μία αγορά της αισχροκέρδειας!