Πώς μοιράστηκε το Ιράν…

Μετά την επίσημη επίσκεψη του Ρώσου υπουργού Εξωτερικών στην Τεχεράνη, Sergei Lavrov, ακολουθεί ο Ευρωπαίος Επίτροπος Εξωτερικών Υποθέσεων Josep Borell. Επίσημη πρόφαση συνομιλίες για την αναβίωση της συμφωνίας σχετικά με το πυρηνικό πρόγραμμα του Ιράν, η οποία θα αποδεσμεύσει μεγάλες ποσότητες αργού πετρελαίου προς την Ευρώπη.

Οι πρόσφατες επαφές Μόσχας-Πεκίνου-Τεχεράνης συγκλίνουν προς την ίδια κατεύθυνση, με την διαφορά –όπως πιστοποιείται από την επίσκεψη Lavrov– ότι το Κρεμλίνο έχει ως προτεραιότητα την λειτουργία του διαδρόμου Βορρά-Νότου. Ρώσοι και Πέρσες αποφασίζουν την λειτουργία δύο κόμβων συναλλαγών στην Αγία Πετρούπολη και στην Τεχεράνη που πρόκειται να διαχειρίζονται τις εμπορικές δοσοληψίες στην ενέργεια, τις μεταφορές, την τεχνολογία, τα αγροτικά προϊόντα, τα είδη διατροφής, τα φαρμακευτικά σκευάσματα και τα κατασκευαστικά προγράμματα.

Παράλληλα επιταχύνεται και διευρύνεται η λειτουργία του διεθνούς διαδρόμου Βορρά-Νότου, που αποτελείται από δίκτυα πλωτών μεταφορών, σιδηρόδρομων και οδικών αξόνων μήκους 7.200 χιλιομέτρων. Ο διάδρομος, που θα χρησιμοποιείται για τη μεταφορά εμπορευμάτων μεταξύ Ινδίας, Ιράν, Αφγανιστάν, Αζερμπαϊτζάν, Ρωσίας, Κεντρικής Ασίας και Ευρώπης, παρακάμπτει την διώρυγα του Σουέζ. Η λειτουργία του, μάλιστα, επιταχύνεται μετά το ατύχημα του 2021 που κρατά κλειστή την διώρυγα για σημαντικό χρονικό διάστημα. Επιταχύνεται επίσης η ένταξη του Ιράν στην ζώνη ελευθέρων συναλλαγών της Ευρασιατικής Ένωσης (Αρμενία, Καζακστάν, Κιργιζιστάν, Λευκορωσία, Ρωσία), με τελικό ορίζοντα το 2025, οπότε και θα έχει ολοκληρωθεί το θεσμικό πλαίσιο και η ενιαία νομοθεσία για τον χρηματοοικονομικό τομέα.

Η προσπάθεια έχει σχεδιασθεί και κατευθύνεται από τον εξαιρετικά ικανό οικονομέτρη Sergey Glazyev, τον άνθρωπο που προ τριών δεκαετιών αναλαμβάνει το πρόγραμμα αποκρατικοποιήσεων της Ρωσίας. Παραμένει πάντως ακαθόριστη η μορφή του εναλλακτικού χρηματοοικονομικού συστήματος που προωθεί ο Glazyev, αν και ήδη αρκετοί το χαρακτηρίζουν με την έκφραση “Bretton Woods 3”.

Επισπεύδεται επίσης η προσχώρησή του Ιράν στον Οργανισμό Συνεργασίας της Σαγκάης (Shanghai Cooperation Organization-SCO), στον οποίο ηγείται το δίπολο Κίνας-Ρωσίας (στον οργανισμό συμμετέχουν Ινδία, Κίνα, Καζακστάν, Κιργιζιστάν, Ρωσία, Τατζικιστάν, Ουζμπεκιστάν και Πακιστάν). Σταδιακά και οι συναλλαγές μεταξύ των ανωτέρω χωρών διευρύνονται σταθερά ανά έτος, με τις ρωσικές εξαγωγές να αυξάνονται στα 1,7 δισ. δολάρια και τις αντίστοιχες ιρανικές προς την Ρωσία στα 0,7 δισ. δολάρια. Επιπλέον το Ιράν κατέθεσε αίτηση για ενταχθεί στην ομάδα των BRICS, των μεγαλύτερων αναδυόμενων οικονομιών (από τα αρχικά των χωρών Βραζιλία, Ρωσία, Ινδία, Κίνα και Νότια Αφρική).

Η ρωσική διείσδυση 

Ακόμα και στο αποκορύφωμα των αμερικανικών κυρώσεων της περιόδου 2011-14, Αμερικανοί ειδήμονες στον τομέα της ενέργειας προειδοποιούν πως ναι μεν οι κυρώσεις απαγορεύουν τις ιρανικές πωλήσεις στον τομέα της ενέργειας στην ΕΕ και στις ΗΠΑ, αλλά παραμένουν ανέπαφοι πολλοί δίαυλοι που επιτρέπουν τις πωλήσεις των Ιρανών σε τρίτες χώρες, ειδικά στην Ασία.

Την ίδια περίοδο επιβάλλονται δευτερεύουσες κυρώσεις σε φυσικά πρόσωπα σε διεθνές επίπεδο που εμπλέκονται σε συναλλαγές με το Ιράν, ύψους μεγαλύτερου των 250.000 ή 1.000.000 δολαρίων, σε περίοδο δωδεκαμήνου. Στην ΕΕ οι κυρώσεις απαγορεύουν την εισαγωγή, αγορά ή μεταφορά προϊόντων του ιρανικού κλάδου πετροχημικών, αλλά σε πρακτικούς όρους ακόμα και στην περίοδο αυτή των σκληρών κυρώσεων, ο συγκεκριμένος κλάδος συνεχίζει να αυξάνει την παραγωγή του, όπως και τις ροές εσόδων.

Πριν από την τελική διαμόρφωση του εικοσιπενταετούς μνημονίου του Πεκίνου με την Τεχεράνη το 2019 και την υπογραφή του το 2020, η Μόσχα εμφανίζεται αποφασισμένη να αναλάβει μεγάλα προγράμματα ερευνών και ανάπτυξης στον τομέα των υδρογονανθράκων του Ιράν. Πότε; Από την στιγμή που κατά το 2015 αντιλαμβάνεται πως πρόκειται να ανασταλούν ή ακόμα και να ακυρωθούν οι κυρώσεις.

Οι ρωσικές επενδύσεις στον χώρο αυτό φθάνουν τα 50 δισ. δολάρια, με προοπτική να αυξηθούν, γεγονός που επιβεβαιώνεται τον Νοέμβριο 2021. Πρόκειται για την υλοποίηση ενός στρατηγικού σχεδίου του Κρεμλίνου για να τοποθετηθεί και στο κέντρο, αλλά και στην περιφέρεια του τομέα των πετροχημικών του Ιράν, όταν τελικά αποσυρθούν όλες οι κυρώσεις, αναπτύσσοντας τους φυσικούς ενεργειακούς πόρους της χώρας.

Το Μνημόνιο Κατανόησης

Ο σχεδιασμός αυτός καταλήγει στην υπογραφή των αρχικών συμφωνιών για τις μελέτες σκοπιμότητας με την Gazpromneft για τα κοιτάσματα Changouleh και Cheshmeh-Khosh, με την Zarubezhneft για τα αντίστοιχα Aban και Paydar Gharb και την Tatneft Lukoil για το ανάλογο τεράστιο κοίτασμα Dehloran. Αυτές έπονται του Μνημονίου Κατανόησης της Lukoil με την National Iranian Company για την μελέτη και τις έρευνες στα κοιτάσματα Ab Teymour και Mansouri.

Το αποτέλεσμα είναι ότι οι ρωσικοί όμιλοι προωθούνται σε επτά μεγάλα κοιτάσματα, αριθμός μεγαλύτερος από ανάλογες συμφωνίες σε οποιαδήποτε πετρελαιοπαραγωγική χώρα στον κόσμο. Το σημαντικότερο βήμα πάντως αποτελεί το γεγονός ότι όλες οι συμφωνίες συνιστούν τμήμα ενός ευρύτατου φάσματος Μνημονίου Κατανόησης 22 σημείων που υπογράφεται από τον υφυπουργό Πετρελαίων του Ιράν Amir-Hossein Zamaninia και τον Ρώσο ομόλογό του Kirill Molodtsov.

Το Μνημόνιο Κατανόησης δεν αφορά μόνον τις μελέτες σκοπιμότητας για τις έρευνες και εξορύξεις ορυκτών καυσίμων, αλλά και την μεταφορά φυσικού αερίου, επιχειρήσεις ανταλλαγής πετροχημικών προϊόντων, κατασκευή εξοπλισμού για την πετροχημική βιομηχανία με την συνδρομή ιρανικών εταιρειών και μεταφορά τεχνογνωσίας στον τομέα της διύλισης.

Νέες ισορροπίες

Πάντως, μετά την υπογραφή της εικοσιπενταετούς συμφωνίας του Πεκίνου με την Τεχεράνη το 2020, Μόσχα και Πεκίνο υιοθετούν μία τακτική ισορροπιών στην κατανομή των φυσικών πόρων του Ιράν, όπως αντανακλάται στην συμφωνία του Νοεμβρίου 2021 για την αξιοποίηση των τεραστίων αποθεμάτων φυσικού αερίου του Chalous στην Κασπία. Το αποκαλούμενο πλέον Μεγάλο Chalous διαθέτει αποθέματα 5,9 τρισ. κυβικών μέτρων (Tcm) και το Μικρό Chalous άλλα 1,2 Tcm, με αποτέλεσμα το σύνολο να ανέρχεται σε 7,1 Tcm.

Την ηγετική θέση αναλαμβάνουν οι όμιλοι της Gazprom και της Transneft, με συμμετοχή 40%, ενώ εισέρχονται στο σχήμα οι κινεζικοί όμιλοι China National Petroleum και Corporation China National Offshore Oil Corporation (CNOOC) με συμμετοχή 28%. Η ιρανική KEPCO περιορίζεται στο 25%, με την διαχείριση του μεριδίου της να μετατίθεται σε εταιρείες υδρογονανθράκων που συνδέονται στενά με το Σώμα των Φρουρών της Επανάστασης.

Το υπόλοιπο 7% που μένει μετά την κατανομή των μεριδίων, πρόκειται να αποδίδει τα έσοδά του σε δύο εταιρικούς λογαριασμούς στην Σαγκάη και στο Μακάο που ελέγχονται από τους Φρουρούς της Επανάστασης. Αξίζει να σημειωθεί πως από την πλευρά της η Transneft δηλώνει πως προβλέπει ότι αποκλειστικά και μόνον το Chalous, έχει την απαιτούμενη παραγωγική δυναμικότητα να καλύψει το 72% των αναγκών σε φυσικό αέριο της Αυστρίας, της Γερμανίας και της Ιταλίας για μία εικοσαετία και το 52% των ανάλογων αναγκών της ΕΕ για το ίδιο χρονικό διάστημα.

O ενεργειακός διαμοιρασμός του Ιράν

Αυτός ο κατά κάποιον τρόπο διαμοιρασμός του Ιράν στον τομέα της ενέργειας, παρέχει στην Μόσχα την πολυτέλεια να παρακάμπτει τους οποιουσδήποτε περιορισμούς των ΗΠΑ στην ανάπτυξη των σχέσεων της με την Τεχεράνη. Το μεγαλύτερο ίσως όφελος, δεδομένων των συγκυριών της κρίσης στην Ουκρανία, απορρέει από την δημιουργία σύγχυσης όσον αφορά στην προέλευση του αργού πετρελαίου, φυσικού αερίου, πετροχημικών και άλλων προϊόντων, κατά την διοχέτευσή τους στις αγορές μέσω ιρανικών εξαγωγικών διαύλων.

Η Ρωσία εμφανίζεται διατεθειμένη να επανέλθει στην αρχική στρατηγική της του 2015 με το Ιράν, προθυμοποιούμενη να διαθέσει την τεράστια εμπειρία της στον τομέα των πετροχημικών, συμμετέχοντας σε πολλά προγράμματα. Ήδη συζητούνται με του Ιρακινούς οι προοπτικές ανάπτυξης και αναβάθμισης των εγκαταστάσεων, του συγκροτήματος πετροχημικών Nebras στην Βασόρα, κίνηση που ευνοεί ιδιαίτερα την Τεχεράνη. Πριν από την επιβολή των νέων κυρώσεων το 2018, το Ιράν φιλοδοξεί να αναδειχθεί στον μεγαλύτερο παραγωγό και εξαγωγέα πετροχημικών και σε έναν από τους μεγαλύτερους εξαγωγείς βενζίνης και κηροζίνης στον κόσμο.

Για τους Ιρανούς ο τομέας των πετροχημικών αποφέρει 15 έως 16 φορές περισσότερα έσοδα ανά τόνο προϊόντων σε σύγκριση με την ανάλογη ποσότητα αργού πετρελαίου και για τους επενδυτές με βάση τα τρέχοντα συμβόλαια της αγοράς οι αποδόσεις φθάνουν το 30-35%, έναντι 12-15% του τομέα διΰλισης, με τις εταιρείες πετροχημικών να διανέμουν κατά κανόνα μεγάλα μερίσματα στους μετόχους τους.

Στον τομέα των υγρών καυσίμων ολοκληρώνονται οι εγκαταστάσεις των διυλιστηρίων Persian Gulf Star Refinery στο Bandar Abbas στα στενά του Ορμούζ, με δυνατότητα να καλύπτουν το 10% των αναγκών της Νοτίου Ευρώπης σε βενζίνη και παραγωγή 320.000 βαρέλια ανά ημέρα, που προβλέπεται να αυξηθούν σε 500.000. Η ταχύτατη πάντως αναδιάρθρωση των ρωσικών ενεργειακών ροών με επίκεντρο την Ινδία, την Κίνα, αλλά και το Ιράν, δεν ευνοεί τους σχεδιασμούς των Ευρωπαίων. Και βέβαια δεν αντιμετωπίζεται, όχι μόνον σε βραχυπρόθεσμο, αλλά ίσως και σε μεσοπρόθεσμο ορίζοντα.