Πόσο εξαρτημένη είναι η διεθνής οικονομία από την πετροχημική βιομηχανία

Από την Βιομηχανική Επανάσταση, η διεθνής οικονομία έχει ως θεμέλιο λίθο την πετροχημική βιομηχανία. Το “Ενεργειακό Παράδειγμα” (Energy Paradigm) ορίζεται ως ο κυρίαρχος τρόπος άντλησης ενέργειας από την φύση. Έτσι, οι υδρογονάνθρακες καθιερώνουν κατά 80% σήμερα το “ενεργειακό παράδειγμα” του σύγχρονου ηλεκτροβιομηχανικού πολιτισμού.

Ωστόσο, ακόμη κι αυτή η εικόνα αδυνατεί να αποτυπώσει το μέγεθος της πετροχημικής μονοπώλησης που παρουσιάζει η διεθνής οικονομία, αν ληφθεί υπόψη η εντυπωσιακή ποικιλία των παραπροϊόντων του πετρελαίου. Η άγνοια αυτής της πραγματικότητας καθιστά τουλάχιστον επικίνδυνη την όποια απόπειρα της βίαιης θεσμικής ενεργειακής μετάβασης, θέτοντας σε κίνδυνο την εφοδιαστική αλυσίδα κρίσιμων αγαθών και την επιβίωση μεγάλου μέρους του διεθνούς πληθυσμού.

Το πετρέλαιο αποτελείται από την μάζα νεκρών οργανισμών εκατομμυρίων ετών, η οποία διείσδυσε βαθμιαία στους γεωλογικούς σχηματισμούς. Υπό συνθήκες υψηλής θερμοκρασίας και πίεσης και απέκτησε χημική δομή υδρογονάνθρακα, ικανή να αποδώσει υψηλή θερμογόνο δύναμη κατά την διάσπαση των χημικών δεσμών του. Σήμερα, αναφλέγουμε στην κυριολεξία απολιθωμένους αρχαίους οργανισμούς.

Παρόλο που το πετρέλαιο ως φυσικό υλικό είναι γνωστό από τα αρχαία χρόνια, η χρήση του περιοριζόταν για πολεμικές (φλεγόμενα βλήματα για πολιορκίες, υγρό πυρ) ή ιατρικές χρήσεις (οι Ινδιάνοι της Βόρειας Αμερικής). Ωστόσο, με την επινόηση των μηχανών εσωτερικής καύσης το πετρέλαιο βρήκε το ιδανικό συμπληρωματικό αγαθό. Χάρη στο συνδυασμό τους, τα τελευταία 200 έτη δαπανήθηκε περισσότερη ενέργεια, απ’ όση δαπανήθηκε σε όλη την υπόλοιπη καταγεγραμμένη ανθρώπινη ιστορία, υποστηρίζοντας παράλληλα την αύξηση του πληθυσμού του πλανήτη από ένα δισεκατομμύριο το 1800, σε οκτώ δισ. ανθρώπους σήμερα.

Στα χρηματιστήρια η πετροχημική βιομηχανία

Τα αποθέματα πετρελαίου χαρακτηρίζονται από ποιοτική ανομοιογένεια που επιδρούν στο κόστος εξόρυξης, διύλισης κι επεξεργασίας. Ο βασικός δείκτης διαβάθμισης της ποιότητας πετρελαίου είναι η Βαρύτητα του Αμερικανικού Ινστιτούτου Πετρελαίου (American Petroleum Institute Gravity | API Gravity). Ο δείκτης τυποποιεί την ποιότητα αργού πετρελαίου ως προς την πυκνότητά του (αν επιπλέει στο νερό) καθώς και την περιεκτικότητα σε θείο (sulfur) που αυξάνουν το κόστος επεξεργασίας του.

Τα πρότυπα αποθέματα είναι τα το Dubai Crude (API: 31,2), το Brent Crude (ΑΡΙ: 40,1) και το Western Texas Intermediate (WTI) (API: 43,1). Ωστόσο, πέρα από το ότι το αργό πετρέλαιο συνιστά μήτρα για την παραγωγή έξι διαφορετικών κατηγοριών καυσίμων, συνιστά και την πηγή για την παραγωγή μιας τεράστιας ποικιλίας, 6.000 πετροχημικών παραπροϊόντων σε σύνολο 9.400 κωδικών διεθνούς εμπορίου, με πληθώρα εφαρμογών στην καθημερινότητα του σύγχρονου ανθρώπου.

Η διεθνής οικονομία κάνει την τιμολόγηση του αργού πετρελαίου να γίνεται στα χρηματιστήρια εμπορευμάτων (Commodities Exchanges) μαζί με άλλα θεμελιώδη αγαθά, όπως τα μέταλλα και τα γεωργικά προϊόντα. Τα σημαντικότερα χρηματιστήρια πετρελαίου είναι τα New York Mercantile Exchange (NYMEX) και Intercontinental Exchange (ICE). Ως σημαντικό παραπροϊόν του, η αιθανόλη διαπραγματεύεται στο Chicago Board of Trade (CBOT), ενώ το Εξαγνισμένο Τερεφθαλικό Οξύ (Purified Terepthalic Acid | ΡΤΑ) ως απαραίτητο υλικό για την κατασκευή των ειδών Πολυαιθυλενίου (PE) στο Zhengzhou Commodities Exchange (ZCE).

Το 85% ενός βαρελιού αργού πετρελαίου παράγει τις έξι κύριες κατηγορίες καυσίμων και το 15% άλλα πετροχημικά υλικά, όπως άσφαλτος, λιπάσματα, φαρμακευτικά σκευάσματα και πλαστικές ρητίνες

Πετρέλαιο και γεωργία

Πριν την Βιομηχανική Επανάσταση, η γεωργία συνιστούσε καθαρό (net) προμηθευτή ενέργειας, ενώ σήμερα έχει μετατραπεί σε καθαρό χρήστη ενέργειας. Συγκεκριμένα, πριν την εισαγωγή γεωργικών μηχανημάτων, η γεωργία απέδιδε πέντε joule για κάθε ηλικιακό joule που δεχόταν, ενώ μετά απέδιδε μόλις 0,1 joule. Επιπρόσθετα, η σημερινή γεωργία έχει ισχυρή εξάρτηση από τα πετροχημικά λιπάσματα.

Για παράδειγμα, το αφαιρούμενο θείο κατά την διύλιση του πετρελαίου (ειδικά των “βαρέων” ποικιλιών με χαμηλό δείκτη API) συνιστά θρεπτικό στοιχείο και παράλληλα εξαιρετική πρώτη ύλη για την επέκταση των καλλιεργειών σε εδάφη με “θειοπενία”. Σήμερα, για την εξασφάλιση της επισιτιστικής επάρκειας του πλανήτη, καταναλώνονται ετησίως ~180 δισ. τόνοι πετροχημικών λιπασμάτων που είναι διαπραγματεύσιμα σε δευτερεύοντα χρηματιστήρια των ΗΠΑ στον Κόλπο του Μεξικού, σε στρατηγική εγγύτητα με τον τόπο παραγωγής κι αποθήκευσης του Western Texas Intermediate.

Συνεπώς, ενώ η εκβιομηχάνιση της γεωργίας επέτρεψε την ποσοτική αύξηση της παραγωγής τροφής και της αύξησης του πληθυσμού, ποιοτικά την έδεσε στις κινήσεις των τιμών του πετρελαίου και των παραπροϊόντων του. Ουσιαστικά, η αύξηση του ανθρώπινου πληθυσμού είναι συνυφασμένη με την χρήση πετροχημικών λιπασμάτων ως «αναβολικών του εδάφους». Συνεπώς, ακόμη κι αν ήταν δυνατή μια άμεση μετάβαση από το πετρέλαιο προς άλλες μορφές ενέργειας, το κόστος θα ήταν απαγορευτικό σε όρους κατάργησης των παραπροϊόντων που εξασφαλίζουν την καθημερινή επιβίωση του διεθνούς πληθυσμού.

Πετροχημικά και ο Νόμος του Engel

Στις 11/08/2008, η τιμή του πετρελαίου άγγιξε το ιστορικό υψηλό των 147,27 δολάρια ανά βαρέλι, παρασύροντας τις τιμές των γεωργικών προϊόντων. Αυτό οδήγησε σε μια επισιτιστική κρίση τις Λιγότερο Ανεπτυγμένες Χώρες (ΛΑΧ) που δέσμευαν σημαντικά συναλλαγματικά αποθέματα για αγορά τροφίμων. Σήμερα, με την εκτόξευση των τιμών των πετρελαιοειδών η επισιτιστική απειλή αναβιώνει με την μορφή της ακραίας φτώχειας.

Περίπου 700 εκ. άνθρωποι συντηρούνται διεθνώς σε κατάσταση απλής επισιτιστικής επιβίωσης, ενώ 2 δισ. άνθρωποι δαπανούν το 80% του διαθέσιμου εισοδήματός τους για βασικά αγαθά, όπως τρόφιμα, ενέργεια, πόσιμο νερό και στέγη. Συνεπώς, μια ενδεχόμενη εκτίναξη της τιμής των πετρελαιοειδών θα αναγκάσει μεγάλο μέρος του πληθυσμού –ακόμη και στον ανεπτυγμένο κόσμο– να αφιερώνει ακόμη και το 100% του εισοδήματός του για βασικά αγαθά.

Το αόρατο σκέλος της κρίσης των πετροχημικών ωστόσο έρχεται από την βιομηχανία των πλαστικών υλών. Κάθε χρόνο παράγονται διεθνώς από την σύνθεση Νάφθας και PTA 380 εκ. τόνοι πλαστικών υλών που συνιστούν τις 7 κύριες οικογένειες των πλαστικών ρητινών. Οι οικογένειες του Τερεφθαλικού Πολυαιθυλενίου (PET) και του Πολυπροπυλενίου (ΡΡ) είναι οι πλέον συνδεδεμένες με την βιομηχανία τροφίμων, καθώς αποτελούν το κύριο υλικό συσκευασίας βρώσιμων και πόσιμων προϊόντων.

Κατά την περίοδο Φεβρουαρίου-Σεπτεμβρίου 2021, η μέση τιμή διαπραγμάτευσης των παρθένων ρητινών πλαστικού τριπλασιάστηκε στα 2.362 δολάρια ανά τόνο. Πρόσφατα, οι τιμές των ρητινών επέστρεψαν στα επίπεδα των 800-900 δολαρίων, σημειώνοντας ωστόσο ήδη μια αύξηση κατά 10%. Παράλληλα, τον Ιανουάριο του 2022, η τιμή του PTA στο ZCE σημείωσε αύξηση κατά 15% –από τα 735 στα 845 δολάρια ανά τόνο–, από τα 735 στα 845 δολάρια ανά τόνο.

Ενώ και η τιμή διαπραγμάτευσης της Νάφθας έχει σημειώσει από τις αρχές του 2021 αύξηση κατά 687% – από 108 σε 846 δολάρια ανά τόνο. Η διεθνής οικονομία είναι κυριολεκτικά κλειδωμένη στην χρήση πετροχημικών μέχρι να μεταβεί στο νέο έως ότου βρει το νέο “ενεργειακό παράδειγμα” που θα συμπεριλαμβάνει και την αντικατάσταση των παραπροϊόντων του πετρελαίου.