“Ευρωπαϊκή Πράσινη Συμφωνία” – Πυρηνική ενέργεια ή φυσικό αέριο;

Προκειμένου να γεφυρωθούν οι διαφορές μεταξύ των της Γαλλίας και της Γερμανίας, ώστε να προχωρήσει η εφαρμογή της “Ευρωπαϊκής Πράσινης Συμφωνίας” – με όχημα την “Πράσινη Χρηματοδοτική Ταξινομία” –η “χρυσή τομή” θα περιλαμβάνει τόσο την πυρηνική σχάση όσο και το φυσικό αέριο, υπό τον όρο ότι η κάθε χώρα θα μπορεί να επιλέξει μόνον μια από τις δύο τεχνολογίες. Σε κάθε περίπτωση ωστόσο, η κάθε επιλογή έχει κάποια ειδικά θέματα που θα πρέπει να προσεχθούν.

Ως προς την πυρηνική σχάση, η αγορά ουρανίου λειτουργεί με έλλειμμα από το 2011 –δηλ. οι εξορύξεις είναι λιγότερες από την ζήτηση κι αυτό είναι μια τάση που εκτιμάται ότι θα συνεχιστεί το 2022 κι ενδεχομένως να καλυφθεί προσωρινά το 2025. Σήμερα λειτουργούν διεθνώς 438 πυρηνικοί αντιδραστήρες με συνολικής εγκατεστημένη ισχύ 390 GW ενώ θα κατασκευαστούν άλλοι 55 με πρόσθετη εγκατεστημένη ισχύ 63 GW μέχρι το 2030.

Δίχως να διαφαίνεται άμεσα η παραγωγική ανάκαμψη των ορυχείων ουρανίου και δεδομένης της κρίσης στο Καζακστάν που είναι ο μεγαλύτερος διεθνής προμηθευτής, οι τιμές αναμένεται να διαμορφωθούν σε αρκετά υψηλότερα επίπεδα απ’ ότι σήμερα (93 δολάρια /κιλό στις 06/01/2022). Το 2011 η αγορά Ουρανίου είχε ένα έλλειμμα εξορύξεων σε σχέση με την ζητούμενη ποσότητα που έφθανε στο 50%, ενώ το 2020 κατάφερε να το μειώσει στο 26%.

Πρακτικά, το πυρηνικό καύσιμο που χρησιμοποιείται σήμερα προέρχεται από αποθέματα ασφαλείας που κάθε χώρα έχει αποθηκεύσει για 2-3 έτη και με συμβόλαια προμήθειας που έχουν συμφωνηθεί εδώ και 3-15 έτη. Η παρουσία της Γαλλίας στην περιοχή του Σαχέλ –και ειδικά στον Νίγηρα με το 4% των διεθνών αποθεμάτων και το Τσαντ– έχει να κάνει και με την μακροπρόθεσμη εξασφάλιση της προμήθειας ουρανίου.

Ως προς τα απόβλητα των πυρηνικών αντιδραστήρων, η Ταξινομία προβλέπει την εθνικοποίηση της διαχείρισης. Υπό αυτήν την προοπτική, η μόνιμη –ή έστω μακροπρόθεσμη– ταφή τους θα ζημιώσει πιο πολύ τις μικρές χώρες που έχουν σημαντικό μερίδιο πυρηνικής ενέργειας στο μίγμα τους με λίγους αντιδραστήρες, όπως η Σλοβακία, η Σλοβενία κλπ..

Γεωλογική αποθήκευση αποβλήτων

Συγκεκριμένα, ο πρώτος χώρος μόνιμης γεωλογικής αποθήκευσης στον πλανήτη κατασκευάζεται στο Onkalo της Φινλανδίας, πρόκειται να λειτουργήσει το 2025 κι έχει κοστίσει 3 δις ευρώ. Ο σχεδιασμός και η μελέτη ενός έργου μόνιμης γεωλογικής απόθεσης είναι χρονοβόρα διαδικασία –π.χ. το έργο του Onkalo ξεκίνησε την δεκαετία του ’80.

Αντίστοιχα, το έργο του CiGeo στην Γαλλία για όλα τα απόβλητα της χώρας που πρόκειται να λειτουργήσει το 2035 επανεκτιμήθηκε από την ANDRA στα 35 δις ευρώ από 25 δις ευρώ το 2016. Ωστόσο, μικρότερες χώρες πιθανόν να μην διαθέτουν τους κατάλληλους γεωλογικούς χώρους για μόνιμη απόθεση.

Παρόλο που η ΕΕ χρηματοδοτεί ήδη τρία μεγάλα ερευνητικά προγράμματα για πανευρωπαϊκούς χώρους μόνιμης γεωλογικής απόθεσης πυρηνικών αποβλήτων, ο ορίζοντας υλοποίησης είναι πολύ μακρινός. Έτσι αυτές οι χώρες θα χρειάζεται να διατηρούν τα απόβλητά τους σε προσωρινή ξηρή αποθήκευση (dry cask) για τουλάχιστον μια δεκαετία ακόμη, εφόσον και οι αντιδραστήρες Γενιάς 4 (Breeders) που θα μπορούν να επαναχρησιμοποιήσουν πυρηνικά απόβλητα ως καύσιμα είναι ακόμη μακριά.

Διαχείρηση πυρηνικών αντιδραστήρων

Περαιτέρω, με την παραπάνω λογική για το ενεργειακό μίγμα (είτε πυρηνική σχάση ή φυσικό αέριο, αλλά όχι και τα δύο), εισάγονται δυνητικά πολλοί κίνδυνοι στο διαχειριστικό επίπεδο των πυρηνικών αντιδραστήρων. Οι πυρηνικοί αντιδραστήρες έχουν υψηλή αξιοπιστία κι υψηλό επίπεδο ελάχιστης ισχύος (δηλαδή ελάχιστο επίπεδο λειτουργίας τους). Έτσι, ένας πυρηνικός αντιδραστήρας προορίζεται για να καλύψει το “φορτίο βάσης” (base load). Το φορτίο βάσης είναι εκείνο το ελάχιστο επίπεδο χρήσης ηλεκτρικής ενέργειας σε όλη την διάρκεια του έτους (8.760 ώρες χρήσης).

Οι όποιες αλλαγές στην ισχύ των αντιδραστήρων πρέπει να γίνονται εξαιρετικά βαθμιαία. Με την λογική της Ταξινομίας, οι χώρες που θα επιλέξουν τα πυρηνικά θα έχουν έναν συνδυασμό εξαιρετικά “βαρέων” (πυρηνικών) μονάδων ισχύος κι εξαιρετικά μεταβλητών –όπως τα φωτοβολταϊκά και οι ανεμογεννήτριες– δίχως κάποιο ενδιάμεσο καύσιμο σταθεροποίησης του δικτύου, όπως το φυσικό αέριο και τα νέας τεχνολογίας λιγνιτικά. Εξαίρεση συνιστούν οι υδροηλεκτρικές μονάδες που πιθανόν να είναι ανεπαρκείς ως μοναδικό “μαξιλάρι” σταθεροποίησης.

Το να προβαίνει μια χώρα σε ένα “κυνήγι μεταβλητότητας” των διαλειπουσών Ανανεώσιμων Πηγών Ενεργείας (ΑΠΕ) με τις πυρηνικές μονάδες της επιβαρύνει την ασφάλεια των δεύτερων, αυξάνοντας την πιθανότητα πυρηνικού “γεγονότος” με βάση την κλίμακα INES. Η κλίμακα INES κυμαίνεται από 0 έως 7 -με το 0 να αντιστοιχεί σε μια ελάχιστη απόκλιση από την αναμενόμενη συμπεριφορά του αντιδραστήρα και το 7 σε γεγονότα όπως το Τσέρνομπιλ και η Φουκουσίμα.

Ασφαλώς, εδώ δεν μιλάμε για γεγονότα επιπέδου 7, αλλά ακόμη κι ένα γεγονός επιπέδου 3 όπου ένας αντιδραστήρας θα πρέπει να παύσει την λειτουργία του λόγω αστάθειας θα προκαλέσει πολλές δυσχέρειες στο σύστημα ηλεκτροδότησης, καθώς θα αυξήσει την πίεση στα υπόλοιπα στοιχεία του.

Ελλάδα και φυσικό αέριο

Αντίστοιχα, για τις χώρες που θα μεταβούν στο φυσικό αέριο τα πράγματα είναι πιο απλά στο διαχειριστικό επίπεδο, εφόσον οι μονάδες φυσικού αερίου έχουν τεράστια ευελιξία για να χρησιμοποιηθούν τόσο για φορτίο βάσης όσο και για φορτίο αιχμής (peak load). Το κύριο ζήτημα για τις μονάδες φυσικού αερίου είναι το κόστος του καυσίμου.

Ειδικά για την Ελλάδα, εφόσον σύμφωνα με την Ταξινομία οι μονάδες θα χρηματοδοτούνται για την αντικατάσταση των παλαιών λιγνιτικών, τότε το να συνεχίζεται η εισαγωγή φυσικού αερίου από το εξωτερικό θα αυξήσει την εξωτερική ενεργειακή εξάρτηση της χώρας κατακόρυφα. Αντί αυτού, η μετάβαση προς τις μονάδες φυσικού αερίου θα πρέπει να συνδυαστεί με την εξόρυξη των εγχωρίων αποθεμάτων, ώστε να καταστεί η Ελλάδα τόσο ευρωπαϊκός προμηθευτής, αλλά και φυσικός κόμβος (hub) για διαπραγμάτευση τιμών. Σε κάθε περίπτωση, θα πρέπει να εξετάζονται κι άλλες αβεβαιότητες, όπως η ενδεχόμενη απόσυρση της υποστήριξης των ΗΠΑ για τον αγωγού East-Med.

Αυτός είναι και ο λόγος που εδώ και δύο δεκαετίες αν αντί της δαπάνης ~12 δις ευρώ σε μορφή εγγυημένων τιμών σε διαλείπουσες ΑΠΕ –οι οποίες έμπαιναν κατά προτεραιότητα στο σύστημα, δημιουργώντας περιττή λειτουργική και τιμολογιακή πολυπλοκότητα– είχε πραγματοποιηθεί σημαντική επένδυση στην ανανέωση των παλιών λιγνιτικών μονάδων μας με νέες –διπλάσιας θερμικής και περιβαλλοντικής απόδοσης– τώρα η Ελλάδα θα είχε πολύ μικρότερες απαιτήσεις σε επενδυτικά κεφάλαια για εγκατάσταση μονάδων φυσικού αερίου, όντας πολύ πιο θωρακισμένη έναντι των περιορισμών της Ταξινομίας και μάλιστα με εγχώριο καύσιμο.