SWIFT: Πώς μπορεί η Ρωσία να παρακάμψει τον αποκλεισμό

Από τις σοβαρότερες κυρώσεις που επιβάλλονται στην Ρωσία, μετά την εμπόλεμη κατάσταση που εξελίσσεται στην Ουκρανία, η αναστολή λειτουργίας του SWIFT (Society for Worldwide Interbank Financial Telecommunication – Εταιρεία Παγκόσμιας Διατραπεζικής Οικονομικής Επικοινωνίας), για τις ρωσικές τράπεζες, πρόκειται να προκαλέσει μεγάλες παρενέργειες και ανατροπές στις διεθνείς συναλλαγές.

Το ψηφιακό διατραπεζικό σύστημα SWIFT με έδρα το Βέλγιο, διαχειρίζεται συναλλαγές ύψους 400 δισ. $ ανά ημέρα, συνδέοντας σε διεθνές επίπεδο τις τράπεζες και επιτρέποντας στους πελάτες τους να πραγματοποιούν αυτόματα τις συναλλαγές τους (πληρωμές-εισπράξεις). Σε αντίθεση με τις γενικές απόψεις δεν πρόκειται για σύστημα συναλλαγών, ούτε για σύστημα πληρωμών, αλλά για σύστημα αποστολής μηνυμάτων.

Τα μηνύματα που ανταλλάσσονται μέσω του συστήματος όμως, έχουν κομβική σημασία για το παγκόσμιο τραπεζικό σύστημα, λόγω του ότι μία τράπεζα επιβεβαιώνει σε μία άλλη πως εκτελείται μία συναλλαγή από τον αποστολέα του μηνύματος, δίδει την τράπεζα-αποδέκτη, το ποσόν, το νόμισμα στο οποίο καθορίζεται, την ημερομηνία και άλλες λεπτομέρειες. Αυτό έχει ως συνέπεια μετά την λήψη του μηνύματος η τράπεζα αποδέκτης να μετατρέπεται αυτόματα στον νόμιμο κάτοχο του ποσού.

Η κανονική πληρωμή εκτελείται μέσω διαφόρων δικτύων πληρωμών, αλλά πρόκειται πλέον για εντελώς μηχανική διαδικασία, από την στιγμή που το μήνυμα που διακινείται στο SWIFT αποτελεί το μέσον που νομιμοποιεί την συναλλαγή και για τις δύο πλευρές. Η μοναδική σημαντική χώρα που υφίσταται από το 2011 τις καταστροφικές συνέπειες της αποβολής από το σύστημα SWIFT είναι το Ιράν. Στην περίπτωση της Ρωσίας, όμως, δεν αποβάλλονται μόνο οι εμπορικές της τράπεζες, αλλά και η Κεντρική Τράπεζα, εξαιρουμένων κάποιων συναλλαγών κυρίως στον τομέα της ενέργειας που αναμένεται να εγκρίνονται κατά περίπτωση.

SWIFT και κρίση ρευστότητας

Η ρωσική οικονομία αναμφίβολα θα εμφανίσει στο προσεχές διάστημα συμπτώματα ασφυξίας, αλλά δεν θα είναι η μόνη που θα πληγεί. Οι Αμερικανοί, αλλά κυρίως οι Ευρωπαίοι εμφανίζονται –τουλάχιστον επικοινωνιακά– να αδιαφορούν για τις τρομερές συνέπειες διακοπής λειτουργίας του συστήματος SWIFT για την Ρωσία, επιδεικνύοντας φαινομενικά συμπεριφορά ερασιτεχνών.

Όταν πλήττονται οι συναλλαγές της μίας πλευράς αναπόφευκτα πλήττονται και οι αντίστοιχες της άλλης, από την στιγμή που οι δεσμοί παραμένουν πυκνοί και στενοί, ενώ εμφανίζουν και δραστικά μεγάλη κλίμακα. Ένα δείγμα της τάξης μεγέθους του πλήγματος, αποτελεί η δήλωση του Γάλλου υπουργού Οικονομικών Bruno Le Maire, που προειδοποιεί πως η διακοπή απειλεί άμεσα μεγάλες ευρωπαϊκές εταιρείες και ομίλους με αναστολές πληρωμών ύψους 30 δισ. $, χωρίς να συνεκτιμάται, λόγω των συμβολαίων με διάρκεια μεγαλύτερη του έτους, το ύψος των πιθανών απωλειών εσόδων.

Εάν κάποιος παρατηρήσει την στελέχωση στα ανώτατα επίπεδα της ΕΕ, του ΝΑΤΟ και του SWIFT, θα διαπιστώσει μεγάλο βαθμό αλληλοκαλύψεων μεταξύ τους. Το στοιχείο αυτό σε συνδυασμό με την εκδίωξη των ρωσικών τραπεζών, ίσως οδηγήσει τη Μόσχα να αδιαφορήσει για τις οποιεσδήποτε νομικές διαφοροποιήσεις και υποχρεώσεις. Αυτή η κατάσταση απειλεί να οδηγήσει σε παγκόσμια κρίση ρευστότητας εντός μερικών ημερών που εάν εκραγεί μάλλον θα αποτελέσει και την χειρότερη του νέου αιώνα. Το ερώτημα που προβάλλει αφορά κυρίως την κυβέρνηση Μπάιντεν που έχει επιδιώξει την αποβολή της Ρωσίας, ως προς το εάν συνεκτιμά αυτά τα ενδεχόμενα που εγκυμονούν κίνδυνο πρόκλησης παγκόσμιας ύφεσης.

Το ρωσικό σύστημα SPFS

Το ρωσικό σύστημα ανταλλαγής χρηματοοικονομικών μηνυμάτων SPFS (Sistema peredachi finansovykh soobscheniy-System for Transfer of Financial Messages), αποτελεί μία εναλλακτική εφαρμογή του SWIFT που σχεδιάζεται από την Κεντρική Τράπεζα της Ρωσίας και αναπτύσσεται από το 2014, όταν οι ΗΠΑ άρχισαν από τότε να την απειλούν με αποβολή από το SWIFT, λόγω της Κριμαίας.

Λειτουργεί επιχειρησιακά από το 2017 και στις αρχές του 2018 συνδέει περισσότερα από 400 νομικά πρόσωπα (κυρίως τράπεζες), με μοναδικό μειονέκτημα το υψηλότερο κόστος επικοινωνίας (0,012-0,015 $ ανά μήνυμα). Από το 2018 συνάπτονται συμφωνίες σύνδεσης με αναπτυσσόμενες χώρες όπως το Ιράν και η Τουρκία και από το 2019 υπάρχει διασύνδεση με ανάλογα συστήματα στην Ινδία και στην Κίνα.

Στα τέλη του 2020 συνδέθηκαν με το ρωσικό σύστημα η Αρμενία, η Γερμανία, η Ελβετία, το Καζακστάν, το Κιργκιζστάν, η Λευκορωσία και το Ουζμπεκιστάν. Αν και το σύστημα θεωρείται το ύστατο καταφύγιο από την Κεντρική Τράπεζα Ρωσίας, έχει πρακτικά τις δυνατότητες να αποσυμφορήσει τις συναλλαγές και να εξυπηρετήσει χωρίς προβλήματα το τραπεζικό δίκτυο. Ταυτόχρονα, η Κεντρική Τράπεζα έχει αναπτύξει συστήματα επεξεργασίας συναλλαγών με ηλεκτρονικές πληρωμές σε εθνικό επίπεδο, το σύστημα Mir.

Με το νέο σύστημα μειώνει δραστικά την εξάρτησή της από υποδομές συναλλαγών με επίκεντρο το αμερικανικό δολάριο. Έθεσε σε πλήρη λειτουργία το εν λόγω δίκτυο το 2015, όταν οι ΗΠΑ καλούσαν τις ρωσικές τράπεζες να αποσυνδεθούν από το SWIFT. Το σύστημα λειτουργεί εκτός Ρωσίας σε Αρμενία, Ουζμπεκιστάν και Τουρκία, ενώ και στο SPFS (το ρωσικό SWIFT) έχουν συνδεθεί 23 μεγάλοι χρηματοπιστωτικοί οίκοι του εξωτερικού.

Το ινδικό σύστημα SFMS

Στην Ινδία λειτουργεί από τον Δεκέμβριο του 2001 στο IDRBT, ένα σύστημα ανάλογο με το SWIFT, το Δομημένο Χρηματοοικονομικό Σύστημα Μηνυμάτων SFMS (Structured Financial Messaging System). Πρόκειται για ένα εξαιρετικά ασφαλές σύστημα ψηφιακής επικοινωνίας, με δυνατότητα λειτουργίας σε διεθνές επίπεδο, που αξιοποιείται και εντός του δικτύου μίας τράπεζας και μεταξύ διαφόρων τραπεζών.

Το σύστημα επιτρέπει διαμόρφωση δομής μηνύματος, αποστολή μηνυμάτων σε διαφορετικές μορφές και έγκριση των προηγουμένων για χρήση από το διεθνές χρηματοοικονομικό σύστημα. Το ινδικό SFMS έχει ορισμένα χαρακτηριστικά προηγμένης τεχνολογίας, αποτελώντας ένα λογισμικό με συγκεκριμένες εφαρμογές. Λειτουργεί στο διαδίκτυο με ευέλικτη αρχιτεκτονική που επιτρέπει να κατευθύνεται από ένα κέντρο, ή και να είναι αποκεντρωμένο σε κόμβους.

Η πρόσβαση επιτρέπεται μέσω έξυπνης κάρτας (Smart Card) και τα μηνύματα ασφαλίζονται με κωδικοποίηση, κρυπτογράφηση και διαδικασία ελέγχου της αυθεντικότητάς τους. Η χρήση του στο εσωτερικό δίκτυο μίας τράπεζας, της επιτρέπει να εκμεταλλεύεται στο έπακρο την απόλυτα ασφαλή διακίνηση μηνυμάτων και αξιοποιείται σε εφαρμογές, όπως ηλεκτρονική μεταφορά ποσών (EFT), διακανονισμό σε πραγματικό χρόνο (RTGS), παραδόσεις έναντι πληρωμών (DVP), κεντρική διαχείριση συστημάτων κεφαλαίων (CFMS) και άλλες.

Το ινδικό SFMS παρέχει διαδραστικές εφαρμογές που έχουν την δυνατότητα να ενσωματωθούν σε ήδη υπάρχουσες εφαρμογές, αλλά και σε άλλες που αναπτύσσονται. Αυτό έχει ως συνέπεια πολλές τράπεζες να το ενσωματώνουν στο λογισμικό τους για να εξυπηρετούν αποτελεσματικότερα το δίκτυό τους. Αναμφίβολα η πρόσφατη στάση της Ινδίας υποδηλώνει πως εάν παραστεί ανάγκη θα διαθέσει το σύστημά της στην Κεντρική Τράπεζα της Ρωσίας, από την στιγμή μάλιστα που συνδέεται με το αντίστοιχο ρωσικό SPFS.