Τι θα πει “κοινωνικό κόστος” της κρίσης του κορονοϊού

Τώρα που κινητοποιήθηκε το βαρύ πυροβολικό της νομισματικής και δημοσιονομικής στήριξης, τα big bazooka της Fed και της ΕΚΤ, το άνευ προηγουμένου πακέτο των δύο τρισεκατομμυρίων δολαρίων στις ΗΠΑ, σχεδόν 10% του ΑΕΠ τους (κοινή συμφωνία Ρεπουμπλικάνων και Δημοκρατικών), η έστω και διστακτική αναστολή του Συμφώνου Σταθερότητας στην ΕΕ, συν η πιο χλωμή αποδοχή κινητοποίησης δανείων ESM (αφού η Γερμανία αρνήθηκε έκδοση “κορονο-ομολόγων” για συντονισμένη στήριξη), με διαθέσιμα 410 δισ. ευρώ κάπου 2% του συνολικού ΑΕΠ – τώρα που και στην Ελλάδα εκφωνείται το “whatever it takes” με αναφερόμενο στόχο κινητοποίησης 10 δισ. δηλαδή γύρω στο 5% του καθημαγμένου ΑΕΠ μας, τώρα χρειάζεται να μην ξεχαστεί η έννοια του κοινωνικού κόστους.

Γιατί; Επειδή τα οικονομικά μέτρα στήριξης θα ληφθούν, αμυντικά ασφαλώς. Η υλοποίησή τους θα γίνει με μεγαλύτερη ή μικρότερη ταχύτητα («το αύριο είναι αργά, το χθες είναι το σωστό»: από σύσκεψη αρμοδίων). Η αποτελεσματικότητά τους θα κριθεί όταν το παιχνίδι θα έχει τελειώσει («η νεκροψία θα δείξει τι κάναμε»: ομοίως). Όμως το κοινωνικό κόστος θα έχει εισπραχθεί, ήδη το κόστος αυτό “γράφει”. Και το κοινωνικό κόστος θα μείνει πίσω, ό,τι κι αν κάνουν οι κατά τόπους ηγεσίες/αρμόδιοι/υπεύθυνοι.

Τι θα πει “κοινωνικό κράτος”, όμως; Ας μην παραβλέψουμε, πρώτα-πρώτα, την εντελώς ανόμοια επίπτωση του lock-down, των μέτρων αυτοπεριορισμού που ήδη απέκτησαν στοιχείο επιβολής, κυρώσεις κοκ, στα διάφορα και διαφορετικά νοικοκυριά, με τις διαφορετικές συνθήκες ζωής τους. Ιδίως όσο θα περνούν οι μέρες και οι βδομάδες!

Αλλιώς βιώνεται το lock-down σε ένα ευχάριστο σπίτι με κήπο, αλλιώς σε ένα ευάερο και ευήλιο διαμέρισμα, αλλιώς στο δυάρι ισογείου σε πολυκατοικία σε συνοικία πυκνής δόμησης. Ζευγάρι; Με παιδί; Με δυο παιδιά; Με γιαγιά δίπλα; Όταν θα έχει περάσει το κύμα, αλλιώς θα το έχουν βιώσει οι μεν, αλλιώς οι δε. Αυτό, είναι χρήσιμο να μην το παραβλέπουν όσοι αποφασίζουν, συν όσοι εξαγγέλλουν τα μέτρα και τις αυστηροποιήσεις. Τα αναγκαία και αποδεκτά μέτρα, ναι. Αλλά προσοχή στο ύφος!

Κοινωνικό κόστος 

Ας σταθούμε τώρα στα μέτρα στήριξης των επιχειρήσεων και των εισοδημάτων – πάλι όπως σχεδιάζονται, αλλά και με το ύφος εξαγγελίας τους. Η εργασιακή ανασφάλεια, που ήδη ήταν μετά από δέκα χρόνια βαθιάς κρίσης ριζωμένη, από κοντά και η μισθολογική υποβάθμιση, έρχονται τώρα αγριωπά στο προσκήνιο για μιαν ακόμη φορά – όμως σε ένα κλίμα πιο επικίνδυνου φόβου.

Οπότε, ο τρόπος –πάλι το ύφος!– με το οποίο ανακοινώνονται τα μέτρα στήριξης επιχειρήσεων και εργαζομένων, χρειάζεται να λαμβάνει υπόψη (και, όσο θα περνούν οι βδομάδες, να λαμβάνει όλο και περισσότερο υπόψη) το διαφορετικό είδος ανασφάλειας των μισθωτών. Και μάλιστα όταν –αναπόφευκτα!– γίνεται και θα γίνεται η σύγκριση με το καθεστώς των ανθρώπων του Δημοσίου, γενικώς των “εντός”, σε σύγκριση με τους “εκτός” προστασίας.

Και ας μην αφήνεται έξω ο κόσμος –πολύς κόσμος, ιδίως νέων ανθρώπων– των εντελώς εκτός κατοχύρωσης δουλειών. Σε ΗΠΑ, τουλάχιστον, αλλά και σε Γαλλία/Γερμανία, ξεκίνησε η συζήτηση για τους εργαζόμενους της gig economy. Έντονη συζήτηση. Βαθύς σεβασμός στους γιατρούς του ΕΣΥ, σίγουρα. Όμως κάποια σκέψη και για τις συνθήκες εργασίας των κούριερ – όχι;

Ένας τελευταίος σταθμός, αν θέλετε: πολλές αναφορές, σχεδόν ενθουσιώδεις, για την ευκαιρία που έφερε η ανάγκη ώστε να “ανοίξει” η χρήση της τηλε-εργασίας. Ακόμη περισσότερη, στις προσπάθειες του υπουργείου Παιδείας να γενικευθεί μια προσέγγιση ψηφιακής/ιντερνετικής διδασκαλίας, e-class κλπ.

Κοινωνικό κράτος και αντιδράσεις

Εδώ, υπήρξαν δυο σειρές αντιδράσεων. Η πρώτη δεν είναι άμεση, αλλά έχει προοπτικά βαρύ περιεχόμενο: πολύτιμη η τηλε-εργασία ανάγκης, αλλά χρήσιμη και η μελλοντική αξιοποίησή της–όμως χρειάζονται εγγυήσεις, τώρα, ότι δεν θα οδηγήσει σε υποχώρηση των εργασιακών δικαιωμάτων.

Η δεύτερη είναι αμεσότερη: μπορεί πολλοί που σήμερα καλούνται να δουλέψουν ιντερνετικά να έχουν και την προθυμία αλλά και τις αναγκαίες δεξιότητες, όμως παλιότερες γενιές (ή και λιγότερο πρόθυμος κόσμος) μπορεί γνησίως να αισθάνονται ανεπαρκείς.

Ιδιαίτερα στον μεγάλο –και υπεύθυνο, θέλουμε να πιστεύουμε– κόσμο της εκπαίδευσης, και μάλιστα στις τάξεις του λυκείου/πλησίον πανελληνίων αλλά και στις μικρές τάξεις που χρειάζονται ιδιαίτερη διδακτική προσέγγιση, το να θεωρείται ότι όποιος καθηγητής/δάσκαλος δεν μπορεί αν ακολουθήσει την μετάβαση σε e-teaching/e-learning είναι απαξιωμένος, αυτή είναι μια στάση ρηχή και υπονομευτική τής προσπάθειας. Τέτοια συναπαρτίζουν το κοινωνικό κόστος. Μην τα προσπερνούμε.