Το κυνήγι του χρυσού στην Τουρκία

Πάντοτε σε περιόδους αβεβαιότητας οι άνθρωποι σε ολόκληρο τον κόσμο αναζητούν την ασφάλεια του χρυσού, ώστε να προστατευθούν από τις επικίνδυνες και αστάθμητες διακυμάνσεις των αξιών και άλλων περισσότερο ευαίσθητων περιουσιακών στοιχείων. Στην τρέχουσα και εξαιρετικά ρευστή περίοδο σε καμία άλλη χώρα δεν αναδύεται σε τέτοια έκταση η αγωνιώδης αναζήτηση χρυσού, όσο στην Τουρκία, μία χώρα με μακρύ μεταπολεμικό ιστορικό μεγάλων και οδυνηρών οικονομικών κρίσεων.

Οι εμπειρίες αυτές έχουν διαβρώσει την εμπιστοσύνη προς τους πολιτικούς και οικονομικούς θεσμούς της χώρας, με κυριότερο χαρακτηριστικό το αβυσσαλέο κενό μεταξύ των καθημερινών εμπειριών των πολιτών και των επίσημων οικονομικών δεδομένων που δημοσιοποιούνται από την κυβέρνηση.

Με την λήξη του 2020, οι Aykan Erdemir και John Lechner συγκεντρώνουν για λογαριασμό του “National Interest” τις απόψεις και τις εκτιμήσεις έγκριτων οικονομικών αναλυτών, ορμώμενοι από την τρομακτική αύξηση της ζήτησης χρυσού στην Τουρκία, που αποκαλύπτει μία άλλη αθέατη οικονομική πραγματικότητα να εξελίσσεται στο εσωτερικό της. Η γενική εντύπωση επικεντρώνεται στο γεγονός ότι η τουρκική οικονομία κινείται «όπως ένα καταστροφικό σιδηροδρομικό ατύχημα σε αργή κίνηση», δηλώνει πρώην κεντρικός τραπεζίτης που προτιμά να παραμείνει ανώνυμος.

Η ραγδαία υποτίμηση της τουρκικής λίρας έναντι του αμερικανικού δολαρίου και του ευρωπαϊκού κοινού νομίσματος αναδεικνύει το τουρκικό νόμισμα, μαζί με το νοτιοαφρικανικό ράντ, στα εθνικά νομίσματα με τις χειρότερες επιδόσεις κατά το 2020. Οι αποτυχημένες προσπάθειες στήριξής της έχουν κοστίσει δισεκατομμύρια δολάρια, με συνέπεια τα καθαρά συναλλαγματικά αποθέματα να διαμορφώνονται σε αρνητικά επίπεδα, στα 50 δισ.

Το κυνήγι του χρυσού

Για να καλυφθεί η Κεντρική Τράπεζα αξιοποιεί διπλά συμβόλαια ανταλλαγής χρέους σε συνάλλαγμα (FX Swaps), δηλαδή δανείζεται συναλλαγματικά αποθέματα από ιδιωτικές τράπεζες με το πρώτο συμβόλαιο και τα παραδίδει σε τράπεζες του δημοσίου, με παράλληλη απόδοσή τους σε τουρκικές λίρες στο δεύτερο συμβόλαιο, με τις τράπεζες αυτές να πωλούν κατόπιν το συνάλλαγμα για να επιβραδύνουν την κατάρρευση του νομίσματος.

Σύμφωνα με τους αναλυτές, ο καλύτερος τρόπος για να ιχνηλατηθεί τεκμηριωμένα η εξελισσόμενη οικονομική κρίση στην Τουρκία, επικεντρώνεται στην μανιώδη αναζήτηση χρυσού από φυσικά και νομικά πρόσωπα. Κατά την διάρκεια του 2020 οι επενδύσεις σε χρυσό τριπλασιάζονται στα 36 δισεκατομμύρια δολάρια, επιπλέον των 3.000 έως 5.000 μετρικών τόνων του πολύτιμου μετάλλου αξίας από 186 έως 310 δισ. σε τρέχουσες τιμές αγοράς που εκτιμάται πως διακρατούν οι κάτοικοι.

Η πίεση για την αύξηση των εισαγωγών σε χρυσό για να αντιμετωπισθεί η μετεωρική αύξηση της ζήτησης προκαλεί χάος στο έλλειμμα του εμπορικού ισοζυγίου, που διευρύνεται κατά το 2020 κατά 45 δισεκατομμύρια δολάρια, το διπλάσιο σχεδόν σε σύγκριση με το προηγούμενο δωδεκάμηνο του 2019. Με τον πληθυσμό να διαθέτει μεγάλες και πολύτιμες εμπειρίες σε φαινόμενα υπερπληθωρισμού, απότομων υποτιμήσεων και τραπεζικών χρεωκοπιών που έχουν καταστρέψει περιουσίες κυριολεκτικά αυθημερόν, οι Τούρκοι πολίτες έχουν αποκτήσει μία μεταφυσική σχεδόν αίσθηση του κινδύνου.

Το στοιχείο αυτό ερμηνεύει ικανοποιητικά την αιφνίδια στροφή του κοινού προς τον χρυσό και προσφέρει την δυνατότητα διαμόρφωσης ενός άτυπου δείκτη, που ιχνηλατεί τον βαθμό της πίεσης που ασκείται στο χρηματοοικονομικό σύστημα. Μάλιστα, παρέχει μεγαλύτερη ακρίβεια από τους συνηθισμένους μακροοικονομικούς δείκτες, που κατά κανόνα χρησιμοποιούνται για να προβλέψουν την τροχιά ενός οικονομικού συστήματος, χωρίς όμως χρονικές ενδείξεις.

Ο φόβος ενός bank run

Για τον μέσο Τούρκο πολίτη ο χρυσός αποτελεί την ασφαλέστερη μορφή αποταμίευσης και κυριολεκτικά το απόρθητο οχυρό του σε περιόδους συστημικών κρίσεων.  Μία πρόσφατη μεγάλη έρευνα της θυγατρικής στην Τουρκία του ολλανδικού τραπεζικού ομίλου ING, στοιχειοθετεί πως ο ένας στους τέσσερις πολίτες στην χώρα διακρατεί χρυσό και σκληρό συνάλλαγμα. Μάλιστα κατά την θερινή περίοδο του 2020, τετραπλασιάζονται οι πωλήσεις χρηματοκιβωτίων σε μηνιαία βάση, φθάνοντας τις 4.000.

Επιπλέον εκτός από αυτούς που έχουν σχηματίσει αποθεματικά σε χρυσό και σκληρό συνάλλαγμα που τα φυλάσσουν σε κάποιο χώρο εκτός τραπεζών, ένα ποσοστό της τάξης του 18% διαθέτει τραπεζικούς λογαριασμούς σε χρυσό. Όμως η προτίμηση της διακράτησης χρυσού σε ιδιωτικούς χώρους, αντί των τραπεζών παρά τα ελκυστικά επιτόκια, αποκαλύπτει τουλάχιστον πως οι Τούρκοι θεωρούν πως οι καταθέσεις της τάξης των 258 δισ. δολαρίων σε χρυσό και σκληρό συνάλλαγμα δεν είναι πλέον ασφαλείς.

Επικρατεί ο διάχυτος φόβος της απότομης φυγής κεφαλαίων από τις τράπεζες (bank run), όπως επίσης και η έντονη ανησυχία ως προς το ότι οι καταθέσεις τους, ειδικά σε σκληρό συνάλλαγμα, κινδυνεύουν να δεσμευθούν αιφνιδιαστικά, οπότε και θα απωλέσουν το μοναδικό άλλο καταφύγιο, εκτός από τον χρυσό, έναντι της απότομης υποτίμησης του εθνικού νομίσματος.

Ένα βασικό στοιχείο που συνδέεται με την αγωνιώδη αναζήτηση χρυσού, απορρέει από την κατάρρευση του μέσου κατά κεφαλήν εισοδήματος που υποχωρεί απότομα στα 7.800 δολάρια το 2020, επίδοση που συγκρίνεται με το ανάλογο του 1998 των 8.293 δολαρίων και μάλιστα το πρώτο δεν έχει αποληθωρισθεί, οπότε διαμορφώνεται ακόμα χαμηλότερα σε πραγματικές τιμές, με το αντίστοιχο μέγεθος του 2019 φθάνει τα 15.000 δολάρια

Τα άλματα του τιμαρίθμου

Ένα άλλο ζήτημα που εντείνει τους φόβους της χρηματοοικονομικής κρίσης, πηγάζει από τα άλματα του τιμαρίθμου κατά το 2020. Από το Πανεπιστήμιο Medipol της Κωνσταντινούπολης διεξάγεται μία έρευνα με βασικά δεδομένα την συλλογή αποδείξεων αγοράς βασικών ειδών διατροφής, με αφετηρία τον Οκτώβριο και λήξη τον Δεκέμβριο του 2020. Οι αγορές περιλαμβάνουν σταθερά δέκα είδη, όπως αυγά, τυρί, ελαιόλαδο, ζυμαρικά, γάλα και διαπιστώνεται πως σε διάστημα μικρότερο του τριμήνου, η αύξηση των τιμών στο σύνολο, προσεγγίζει το 33%, από 85,55 στις 113,60 τουρκικές λίρες.

Οι επίσημες πάντως ανακοινώσεις από το Τουρκικό Στατιστικό Ινστιτούτο, τοποθετούν τον πληθωρισμό του Δεκεμβρίου στο 14,6% και την άνοδο του τιμαρίθμου στο 20,6%. Η έρευνα διαπιστώνει επίσης πως οκτώ εκατομμύρια εργαζόμενοι αμείβονται με τις κατώτατες αμοιβές, ενώ υπάρχουν ταυτόχρονα 13 εκατομμύρια συνταξιούχοι και εφτά εκατομμύρια άνεργοι.
Η Κεντρική Τράπεζα έχει υπερδιπλασιάσει τα επιτόκιά της από το 8,25% του Σεπτεμβρίου στο 17% τον Δεκέμβριο και πιέζεται για νέα αύξηση στην τακτική της συνεδρίαση στις 21 Ιανουαρίου του 2021.

Όμως η νομισματική κρίση δεν υποχωρεί και οι Τούρκοι πολίτες συνεχίζουν για λόγους ασφαλείας να αγοράζουν σκληρό συνάλλαγμα με πωλήσεις τουρκικών λιρών. Παράλληλα τα επιτόκια καταθέσεων στο εθνικό νόμισμα δεν καλύπτουν την τιμαριθμική αύξηση, ενώ σύμφωνα με το κέντρο ENAGrup (ENAG), ο πραγματικός πληθωρισμός τον Δεκέμβριο φθάνει το 36,7%.

Το κέντρο αυτό συστήνεται το 2019 από Τούρκους ακαδημαϊκούς, με βασικό σκοπό την παρακολούθηση του πληθωρισμού και των θεμελιωδών οικονομικών μεγεθών της χώρας. Σύμφωνα με την δημοσκοπική εταιρεία METROPOL και την τελευταία της έρευνα (Δεκέμβριος 2020), το 51% των ερωτηθέντων εκτιμά πως η ετήσια αύξηση τιμών υπερέβαινε το 30%, ακολουθώντας κατά τα φαινόμενα, τον πραγματικό πληθωρισμό.