Το όνειρο θερινής νυκτός του Ερντογάν για την λίρα

Με την τουρκική λίρα να εξακολουθεί να βυθίζεται, τα συμβόλαια ανταλλαγής χρέους σε συνάλλαγμα (Currency Swaps) με την Κίνα και άλλες χώρες, αποδεικνύουν και πρακτικά πως δεν παρέχουν δυνατότητες διμερών συναλλαγών στα νομίσματα των αντισυμβαλλόμενων εμπορικών εταίρων. Οι μακροχρόνιες φιλοδοξίες της Άγκυρας να διευρύνει δραστικά την αξιοποίηση του τουρκικού νομίσματος στο εξωτερικό εμπόριό της δεν ευοδώνονται.

Στην πρόσφατη διάσκεψη της Τεχεράνης, ο Ερντογάν προσπάθησε απεγνωσμένα αλλά ανεπιτυχώς να συμφωνήσει οι συναλλαγές στην ενέργεια να γίνονται με βάση την τουρκική λίρα, δηλαδή να συμφωνήσει την ανταλλαξιμότητά της με το ρούβλι κα το ιρανικό ριάλ, από την στιγμή που οι δύο χώρες αποτελούν τους κύριους προμηθευτές ενέργειας στην Τουρκία.

Αντίθετα, το Ιρανικό Κέντρο Συναλλάγματος εγκαινίασε στις 19 Ιουνίου τις πρώτες διμερείς συναλλαγές σε ρούβλια έναντι ριάλ (2 εκατομμύρια ρούβλια ανταλλάσσονται με 10 εκατομμύρια ριάλ). Αποτυχία σημείωσε, επίσης, και η ανάλογη απόπειρα της Τουρκίας με την Κίνα, που αποτελεί τον βασικό προμηθευτή σε επενδυτικά αγαθά και ανάλογα βιομηχανικά, τα οποία καταλήγουν στους Τούρκους κατασκευαστές με εξαγωγική δραστηριότητα.

Η τουρκική λίρα υποτιμάται κατά 44% έναντι του δολαρίου το 2021, με την πτώση να αυξάνεται κατά 25% κατά την διάρκεια του πρώτου εξαμήνου του 2022, ενώ ο επίσημος πληθωρισμός στην Τουρκία προσεγγίζει το 80%. Η δραματική υποτίμηση της λίρας, που αναμένεται να συνεχισθεί και κατά το δεύτερο εξάμηνο του 2022, έχει σχεδόν εκμηδενίσει τον οποιοδήποτε δελεαστικό χαρακτήρα της λίρας για διμερείς συναλλαγές. Ο ανεξέλεγκτος πληθωρισμός καθιστά πρακτικά αδύνατη την εξεύρεση εμπορικών εταίρων, πρόθυμων να προχωρήσουν σε συναλλαγές στο τουρκικό νόμισμα.

Σύμφωνα με τα επίσημα στοιχεία του πρώτου πενταμήνου, οι Τούρκοι εισαγωγείς αποπληρώνουν σε τουρκικές λίρες μόλις το 3,8% του συνόλου των $146 δισ. εισαγωγών, με το υπόλοιπο να καταβάλλεται κατά 71% σε δολάριο και κατά 24% στο ευρώ. Ταυτόχρονα, κατά την διάρκεια της ίδιας χρονικής περιόδου, από τις συνολικής αξίας $102,5 δισ. εξαγωγές, μόλις το 2,8% τιμολογείται σε τουρκικές λίρες, με τις υπόλοιπες να τιμολογούνται κατά 49,5% στο δολάριο και το 46% στο ευρώ. Επιπλέον, το μεγαλύτερο μέρος των συναλλαγών αφορά διεταιρικές σχέσεις μεταξύ τουρκικών εταιρειών και των θυγατρικών τους στην Ευρώπη.

Αποτυχημένες απόπειρες

Οι διμερείς εμπορικές συναλλαγές σε εγχώρια νομίσματα αποτελούν σχεδόν εμμονική πολιτική της Κεντρικής Τράπεζας Τουρκίας, που μέσω των συμβολαίων ανταλλαγής χρέους σε συνάλλαγμα με την Κίνα, την Νότια Κορέα και τις χώρες του Κόλπου, προσδοκά να επεκτείνει και τις εμπορικές συναλλαγές σε διμερές επίπεδο μέσω των εθνικών νομισμάτων. Τα επίσημα στοιχεία πάντως, των υπηρεσιών του εξωτερικού εμπορίου, αποδεικνύουν πως οι συμφωνίες ανταλλαγής χρέους σε συνάλλαγμα δεν έχουν υποστηρίξει τις διμερείς συναλλαγές σε τουρκικές λίρες.

Οι συμφωνίες αυτές (Forex Swaps) έχουν εξασφαλίσει περίπου $27,5 δισ., με την μερίδα του λέοντος να κατέχει το Κατάρ, που από τα αρχικά $5 δισ. του 2018, τα τριπλασιάζει στα $15 δισ. το 2020. Όμως, οι απευθείας συναλλαγές σε τουρκικές λίρες παραμένουν μάλλον συμβολικές. Το πρώτο συμβόλαιο με την Κίνα υπογράφηκε το 2012 και αναβαθμίστηκε τον Ιούνιο 2021, φθάνοντας τα 46 δισ. τουρκικές λίρες και τα 35 δισ. γουάν ($5,5 δισ.). Η τουρκική λίρα αξιοποιείται ελάχιστα. Το συμβόλαιο του Αυγούστου 2021 με τη Νότια Κορέα ήταν αξίας $2 δισ., αλλά δεν έχει επηρεάσει ακόμα τις διμερείς συναλλαγές.

Το πλέον πρόσφατο Forex Swap υπογράφεται τον Ιανουάριο του 2022 με τα Εμιράτα, ύψους $5 δισ., αλλά η χρήση της τουρκικής λίρας στις συναλλαγές με το ντιρχάμ κατά το πρώτο εξάμηνο του 2022 είναι επίσης ελάχιστες. Πέραν της κατάρρευσης του τουρκικού νομίσματος, οι εμπορικοί εταίροι της χώρας συνεκτιμούν και το πρόβλημα του ανεξέλεγκτου πληθωρισμού, που διαμορφώνεται τον Ιούλιο επίσημα στο 79,6%, όταν τον προηγούμενο Ιούλιο έφθανε το 19,1% και αποτελεί πλέον την χειρότερη επίδοση στο σύνολο των αναδυόμενων και βιομηχανοποιημένων αγορών.

Άλλο φιλία άλλο συμφωνίες

Στην Κωνσταντινούπολη ο πληθωρισμός κινείται σήμερα στο 99,1% έναντι 94,2% του Ιουνίου, εμφανίζοντας την μεγαλύτερη μηνιαία διεύρυνση που έχει καταγραφεί, ενώ από την γνωστή ομάδα των οικονομολόγων και ακαδημαϊκών ENAG, ο πραγματικός πληθωρισμός υπολογίζεται στο 176%. Με την Goldman Sachs να προειδοποιεί για επίσημο πληθωρισμό της τάξης του 90% τον Οκτώβριο, οι διμερείς συναλλαγές σε τουρκικές λίρες πρακτικά δεν πρόκειται να υλοποιηθούν και τα συμβόλαια ανταλλαγής χρέους σε συνάλλαγμα, απλώς εξωραΐζουν την δραματική κατάσταση των ανύπαρκτων ουσιαστικά συναλλαγματικών αποθεματικών της τουρκικής Κεντρικής Τράπεζας.

Στην πρόσφατη συνάντησή του με τον πρόεδρο Πούτιν, ο Ερντογάν αποδέχθηκε την σύνδεση πέντε μεγάλων τουρκικών τραπεζών με το ρωσικό ψηφιακό σύστημα πληρωμών MIR. Όμως, η προσπάθεια συναλλαγών σε τουρκικές λίρες, ειδικά στην ενέργεια (η Τουρκία εισάγει το 50% και πλέον του φυσικού αερίου που καταναλώνει από την Ρωσία), σημειώνει παταγώδη αποτυχία και υποχρεώνεται να αποδεχθεί το καθεστώς πληρωμής σε ρούβλια. Εάν συνεκτιμηθεί πως η ισοτιμία της τουρκικής λίρας προς το ρούβλι με την έναρξη του 2022, διαμορφώνεται στο 1:6,758, για να καταρρεύσει στις 10 Αυγούστου στο 1:3,3861, τότε η απώλεια κατά σχεδόν 50% της αξίας της έναντι του ρωσικού νομίσματος συμβάλλει κι αυτή στην αιμορραγία των ταμείων του τουρκικού δημοσίου.

Μία ημέρα πριν από την έναρξη των συνομιλιών Πούτιν-Ερντογάν, μεγάλοι όμιλοι του εξωτερικού με αιχμή τους χρηματοπιστωτικούς φορείς CitiGroup Inc. και ING, κηρύσσουν επίσημα την Τουρκία σε κατάσταση υπερπληθωρισμού, οπότε όλες οι οικονομικές καταστάσεις και τα σχετικά οικονομικά μεγέθη στο εθνικό νόμισμα, αποτυπώνονται με βάση τα ειδικά διεθνή λογιστικά πρότυπα IAS-International Accounting Standards 29. Αυτό συνεπάγεται πως μηνιαίες, τριμηνιαίες, εξαμηνιαίες και ετήσιες οικονομικές καταστάσεις, όπως και όλα τα οικονομικά μεγέθη, αναπροσαρμόζονται με βάση τον γενικό δείκτη τιμών που εκφράζεται με τον πληθωρισμό.

Συνθήκες υπερπληθωρισμού

Οι δύο χρηματοπιστωτικοί φορείς ακολουθούν την ισπανική τράπεζα BBVA που έχει εξαγοράσει μία από τις μεγαλύτερες τουρκικές τράπεζες, την Garanti Bank (εφαρμόζει από τον Ιανουάριο τα διεθνή λογιστικά πρότυπα IAS 29), αλλά και ο βρετανικός όμιλος ψηφιακών τηλεπικοινωνιών Vodafone υιοθετεί τη νέα λογιστική τακτική. Την ίδια πρακτική ακολουθεί και ο όμιλος της Unilever από το δεύτερο τρίμηνο του 2022, επικαλούμενος το γεγονός ότι σε εύρος τριετίας, ο γενικός δείκτης τιμών έχει αυξηθεί περισσότερο από το 100%.

Σε σχέση με τον επίσημο πληθωρισμό 78,61% σ’ ολόκληρη την Τουρκία τον Ιούνιο, το 79,60% του Ιουλίου αποτυπώνει για τις λογιστικές ανάγκες μία αρνητική διαφορά της τάξης του 1%, αλλά με δεδομένο τον πληθωρισμό 48,69% του Ιανουαρίου και το 78,61% του Ιουνίου, η αρνητική διαφορά διαμορφώνεται στο 29,92%, οπότε όλα τα εξαμηνιαία μεγέθη οφείλουν να αναπροσαρμοσθούν με μείωσή τους κατά 30% περίπου. Ήδη από τις 8 Ιουλίου, ο οίκος αξιολόγησης Fitch υποβαθμίζει το τουρκικό αξιόχρεο στο επίπεδο B από B+, δηλαδή πέντε επίπεδα κάτω από την επενδυτική βαθμίδα, εκφράζοντας τις ανησυχίες του για την αρνητική κατάσταση της οικονομίας και τον επικίνδυνο καλπασμό του πληθωρισμού.

Με κυβερνητικό διάταγμα του Ιανουαρίου 2022, πάντως, η τουρκική κυβέρνηση δεν αποδέχεται την κατάρτιση οικονομικών καταστάσεων με βάση τα ειδικά διεθνή λογιστικά πρότυπα IAS-International Accounting Standards 29, που θέτουν την χώρα σε συνθήκες υπερπληθωρισμού. Όμως, οι εξελίξεις την διαψεύδουν και οι μεγάλοι χρηματοπιστωτικοί όμιλοι αδιαφορούν για τα διατάγματα του Ερντογάν. H Goldman Sachs αποδέχεται την συγκεκριμένη λογιστική πρακτική και διατυπώνει την πρόβλεψη για επίσημο πληθωρισμό της τάξης του 90% τον Οκτώβριο, ενώ και ο ολλανδικός όμιλος ING εκτιμά πως κατά τον ίδιο μήνα θα κινηθεί στο εύρος 85-90%.

Η δυσμενής εξέλιξη υποχρεώνει την Κεντρική Τράπεζα Ρωσίας να αρνηθεί πληρωμές σε τουρκικές λίρες, με τον Ρώσο πρόεδρο να υποδεικνύει ευγενικά την εναλλακτική λύση των πληρωμών σε ρούβλια, συμφωνία που προβάλλεται από τον Ερντογάν ως επιτυχία πρώτου μεγέθους. Όσο κι αν προσπαθεί απεγνωσμένα ο Τούρκος πρόεδρος να προωθήσει το τουρκικό νόμισμα στις διμερείς συναλλαγές της χώρας του με τους εμπορικούς της εταίρους, από την στιγμή που η τουρκική λίρα συνεχίζει να υποτιμάται και ο πληθωρισμός να καλπάζει, οι απόπειρές του παραμένουν ευσεβείς προσδοκίες, ειδικά και μετά την επίσημη ανακοίνωση της ένταξης της χώρας του σε καθεστώς υπερπληθωρισμού.