Δουβλίνο τέλος, αλλά… – Τι προτείνει το νέο Σύμφωνο για τη Μετανάστευση και το Άσυλο

Αλλαγές στον τρόπο αντιμετώπισης του μεταναστευτικού προτείνει το νέο Σύμφωνο για τη Μετανάστευση και το Άσυλο που έδωσε στη δημοσιότητα η Κομισιόν. Αυστηρότεροι έλεγχοι στα εξωτερικά σύνορα, υποχρεωτική αλληλεγγύη αλλά με “παραθυράκια”, μεγαλύτερη αυστηρότητα σε ό,τι αφορά τις επιστροφές και γενική επιτάχυνση όλων των διαδικασιών είναι ανάμεσα στις προτάσεις των Βρυξελλών. Στην πρόταση αντιδρούν, ωστόσο, κάποιες ΜΚΟ, παρότι προβλέπεται η προστασία τους από δικαστικές διώξεις σε ό,τι αφορά διασώσεις στη θάλασσα.

Παρουσιάζοντας την νέα πρόταση για το Άσυλο, η πρόεδρος της Επιτροπής, Ούρσουλα φον ντερ Λάιεν, υπεραμύνθηκε μιας «δίκαιης και λογικής» ισορροπίας ανάμεσα στην «ευθύνη και την αλληλεγγύη» των 27 κρατών-μελών της ΕΕ. Η ίδια τόνισε ότι η ΕΕ πρέπει να βρει «μακροπρόθεσμες λύσεις για τη μετανάστευση», επισημαίνοντας ότι οι εμπρησμοί στη Μόρια ήταν μια έντονη υπενθύμιση της ανάγκης για δράση.

Το νέο “Ευρωπαϊκό Σύμφωνο για τη Μετανάστευση και το Άσυλο” προβλέπει, μεταξύ άλλων, ότι οι χώρες της ΕΕ που δεν θέλουν να υποδεχθούν αιτούντες ασύλου σε περίπτωση αύξησης των μεταναστευτικών ροών θα πρέπει να αναλάβουν άλλες υποχρεώσεις. Ανάμεσα σε αυτές είναι η υποχρεωτική συμμετοχή τους στις επιστροφές προς τις χώρες προέλευσης, όσων η αίτηση ασύλου απορρίπτεται.

Το νέο Σύμφωνο για τη Μετανάστευση

Παραλλήλως, το νέο Σύμφωνο αναθεωρεί τον “Κανονισμό του Δουβλίνου”, ο οποίος αναθέτει την ευθύνη της επεξεργασίας του αιτήματος για άσυλο στην πρώτη ευρωπαϊκή χώρα στην οποία εισήλθε ο πρόσφυγας ή ο παράνομος μετανάστης. Σημειώνεται, ότι αυτή ακριβώς η παράμετρος πυροδοτεί τις εντάσεις μεταξύ των κρατών της ΕΕ, κάθε φορά που οι χώρες πρώτης εισόδου (Ελλάδα και Ιταλία) ζητούν την μετεγκατάσταση αιτούντων ασύλου σε άλλες ευρωπαϊκές χώρες.

Το νέο Σύμφωνο που προτείνει η Κομισιόν καταργεί την υποχρεωτική ευθύνη της χώρας πρώτης εισόδου σε ό,τι αφορά την επεξεργασία του αιτήματος παροχής ασύλου. Έτσι, υπεύθυνη για το αίτημα ασύλου θα μπορεί να είναι εκείνη η χώρα, στην οποία ένας μετανάστης έχει αδελφό ή αδελφή που εργάζεται ή σπουδάζει. Επίσης, η χώρα που έχει χορηγήσει βίζα σε έναν μετανάστη αναλαμβάνει και την ευθύνη επεξεργασίας του αιτήματος ασύλου. Σε όλλες τις άλλες περιπτώσεις, οι χώρες πρώτης εισόδου θα παραμείνουν υπεύθυνες για την αίτηση ασύλου.

Ωστόσο, αν μία χώρα δέχεται ισχυρή μεταναστευτική πίεση και εκτιμά ότι δεν μπορεί πλέον να αναλάβει την ευθύνη μεταναστών, θα μπορεί να ζητήσει την ενεργοποίηση ενός “υποχρεωτικού μηχανισμού αλληλεγγύης”. Ο μηχανισμός αυτός θα δίνει το δικαίωμα στην Κομισιόν να εκτιμά τον αριθμό των μεταναστών που θα πρέπει να αναλάβει η χώρα πρώτης εισόδου και να αναδιανέμει τους υπόλοιπους στα άλλα κράτη μέλη, τα οποία καλούνται όλα να συνεισφέρουν, ανάλογα με το οικονομικό τους βάρος και τον πληθυσμό τους.

Δίνεται πάντως η δυνατότητα στα κράτη-μέλη που δεν θέλουν να υποδεχθούν αιτούντες άσυλο, να «γίνουν ανάδοχοι» της επιστροφής στη χώρα τους όσων τα αιτήματα ασύλου απορρίπτονται ή να βοηθήσουν στην κατασκευή κέντρων υποδοχής. Στο σημείο αυτό, η πρόταση της Επιτροπής έρχεται να ικανοποιήσει τις θέσεις των “χωρών του Βίζεγκραντ”, οι οποίες δεν δέχονται μετανάστες, αλλά και την βασική αρχή της άποψης του Αυστριακού καγκελάριου για “επιτόπου βοήθεια”.

Η πρόταση αυτή δεν λύνει, ωστόσο, το μεγάλο πρόβλημα που αντιμετωπίζουν η Ελλάδα και η Ιταλία, ειδικά εάν βρεθούν αντιμέτωπες με μια κρίση παρόμοια με εκείνη του 2015. Και αυτό γιατί, υπάρχει η πρόβλεψη ότι, αν μια χώρα της ΕΕ δεν καταφέρει να στείλει μετανάστες πίσω στη χώρα προέλευσής τους, μέσα σε οκτώ μήνες, τότε οφείλει να τους υποδεχθεί. Θα πρέπει να σημειωθεί εδώ, ότι ακόμα και ευρωπαϊκές πηγές εκτιμούν ως ανέφικτες, ειδικά για τις μικρές χώρες που δεν διαθέτουν τα μέσα, αυτές τις εναλλακτικές επιλογές.

Ταχύτητα και συντονισμός

Το νέο Σύμφωνο προβλέπει επίσης και μια περισσότερο γρήγορη διαδικασία εξέτασης των υποθέσεων μεταναστών που έχουν λίγες πιθανότητες να λάβουν διεθνή προστασία. Σύμφωνα με την Επιτροπή, στην κατηγορία αυτή ανήκουν οι προερχόμενοι από χώρες, όπως για παράδειγμα η Τυνησία και το Μαρόκο, που έχουν θετικό ποσοστό απόκρισης σε αιτήματα ασύλου μικρότερο του 20%. Για αυτούς, το νέο Σύμφωνο προβλέπει, ότι η επεξεργασία των αιτημάτων τους για παροχή ασύλου θα γίνεται στα σύνορα και μέσα σε διάστημα 12 εβδομάδων.

Η νέα πρόταση της Κομισιόν δίνει έμφαση στις επιστροφές, διάσταση που τόνισε και η αρμόδια Επίτροπος Ίλβα Γιόχανσον κατά την παρουσίαση της μεταρρύθμισης του συστήματος ασύλου. Η ΕΕ έχει στόχο την «αυξημένη αποτελεσματικότητα στις επιστροφές» παράνομων μεταναστών προς τις χώρες προέλευσής τους, είπε η Επίτροπος προσθέτοντας ότι κρίσιμο ρόλο σε αυτό θα παίξουν οι καλές συμφωνίες επανεισδοχής στις τρίτες χώρες. Τόνισε μάλιστα ότι αυτό θα είναι προτεραιότητα.

Έγινε επίσης γνωστό ότι, προκειμένου να αυξηθούν οι επιστροφές προς τις χώρες προέλευσης, θα οριστεί από την Κομισιόν ένας συντονιστής, ο οποίος θα υποστηρίζεται από ένα δίκτυο “ειδικών” στα κράτη-μέλη. Έργο του συντονιστή θα είναι η εντατικοποίηση των  διαπραγματεύσεων με τις χώρες προέλευσης, καθώς συχνά δημιουργούνται προβλήματα με τις χώρες διέλευσης, όπως η Τουρκία και η Λιβύη.

Σημειώνεται ότι η ΕΕ έχει υπογράψει 24 συμφωνίες επανεισδοχής με τρίτες χώρες, αλλά, όπως παραδέχθηκε η Γιόχανσον, «δεν λειτουργούν όλες». Μπροστά σε αυτά τα δεδομένα, η Κομισιόν προτείνει ως μέσο πίεσης την ετήσια δημοσίευση εκθέσεων αποτίμησης της ικανότητας αυτών των χωρών να πάρουν πίσω τους πολίτες τους. Μάλιστα αυτή η αποτίμηση θα έχει έναν χαρακτήρα Point System, καθώς θα έχει συνέπειες στη χορήγηση βίζας στους πολίτες των τρίτων χωρών.

Οι πρώτες αντιδράσεις 

Η ΜΚΟ Oxfam ήταν η πρώτη που αντέδρασε, κατηγορώντας την Επιτροπή ότι «υποκύπτει στις αντιμεταναστευτικές κυβερνήσεις». Χαρακτήρισε μάλιστα τις προτάσεις της Κομισιόν, ως «έναν συμβιβασμό ανάμεσα στη μικροψυχία και την ξενοφοβία» που αναπαράγει «την ίδια λογική της Ευρώπης φρούριο».

Την ίδια ώρα, το Συμβούλιο της Ευρώπης σε ανακοίνωσή του κάνει λόγο για «μια ευκαιρία για την ΕΕ να βρει κοινό έδαφος στην επίτευξη πιο αποτελεσματικής διακυβέρνησης της μετανάστευσης στην Ευρώπη, βάσει του σεβασμού και της προστασίας των ανθρωπίνων δικαιωμάτων». Την παρουσίαση του Συμφώνου καλωσόρισαν, άλλωστε, ο Ειδικός Εκπρόσωπος του Γενικού Γραμματέα για τη Μετανάστευση και τους Πρόσφυγες του Συμβουλίου της Ευρώπης και ο Περιφερειακός Εκπρόσωπος για την Ευρώπη του Γραφείου του Ύπατου Αρμοστή των Ηνωμένων Εθνών για τα Δικαιώματα του Ανθρώπου (OHCHR).

Από ελληνικής πλευράς, στο σχόλιο του, ο αναπληρωτής υπουργός Μετανάστευσης και Ασύλου, Γιώργος Κουμουτσάκος ανέφερε ότι «Η Επιτροπή κατέβαλε προσπάθεια να συγκεράσει αποκλίνουσες απόψεις, προερχόμενες από διαφορετικές ομάδες κρατών». Τόνισε επίσης, ότι στις διαδικασίες της διαπραγμάτευσης η Ελλάδα «θα υποστηρίξει ενεργά και αποφασιστικά τις θεμελιώδεις θέσεις της, όπως η υποχρεωτική αλληλεγγύη και ο δίκαιος επιμερισμός του βάρους, η ενίσχυση των επιστροφών και η λειτουργία ενός μηχανισμού αποτελεσματικής αντιμετώπισης έκτακτων συνθηκών». 

Λίγη ώρα αργότερα, στην τηλεδιάσκεψη Κορυφής του ΕΛΚ, ο πρωθυπουργός, αναφερόμενος στις προτάσεις της Κομισιόν τόνισε ότι «χρειαζόμαστε μια ισορροπημένη πολιτική ασύλου». Πρόσθεσε επίσης ότι «είναι αναγκαίος ο επιμερισμός της ευθύνης με τρόπο δίκαιο ανάμεσα στις ευρωπαϊκές χώρες». Ο Κυριάκος Μητσοτάκης χαιρέτισε, τέλος, την απόφαση της γερμανικής κυβέρνησης να δεχθεί οικογένειες προσφύγων από τη Μόρια.

Για μια Ευρώπη «κατώτερη των περιστάσεων» μίλησε ο αρμόδιος τομεάρχης του ΣΥΡΙΖΑ, Γιώργος Ψυχογιός, σημειώνοντας ότι το νέο Σύμφωνο προβλέπει «υποχρεωτική αλληλεγγύη, αλλά όχι υποχρεωτικό μηχανισμό μετεγκατάστασης, ούτε δημοσιονομικές και χρηματοδοτικές κυρώσεις για όσους αρνούνται να επιμεριστούν την ευθύνη». Πρόσθεσε επίσης ότι η Κομισιόν «υποκύπτει στις πιέσεις των ακροδεξιών και των κρατών του Βίζεγκραντ», άποψη την οποία υποστηρίζει και το ΜέΡΑ25.