Εγγενώς εύθραυστη η κυβέρνηση-ομοσπονδία στη Γερμανία

Με κορμό ένα κόμμα που μέχρι πρόσφατα ήταν ο μικρότερος εταίρος του κυβερνητικού συνασπισμού υπό την Άνγκελα Μέρκελ για τα 12 από τα 16 χρόνια της κυριαρχίας της (Σοσιαλιστοδημοκράτες) και δύο κόμματα με διάθεση να ταράξουν τις ισορροπίες (Πράσινοι και Φιλελεύθεροι), η νέα κυβέρνηση-ομοσπονδία στο Βερολίνο σηματοδοτεί νέα εποχή για τη Γερμανία και την υπόλοιπη Ευρώπη. Κινούμαστε, λοιπόν, στον αστερισμό του “φωτεινού σηματοδότη”, ο οποίος φωτίζει διαφορετικά και τα ζητήματα που αφορούν την Ελλάδα.

Μετά την οριστική συμφωνία για τον σχηματισμό της τρικομματικής κυβέρνησης, υπό τον σοσιαλδημοκράτη καγκελάριο Όλαφ Σολτς, το ισχυρότερο κράτος της Ευρωπαϊκής Ένωσης αλλάζει σελίδα, κλείνοντας το κεφάλαιο της ηγεμονίας Μέρκελ, της πολιτικού που σφράγισε τόσο τη Γερμανία όσο και την Ευρώπη.

Η απερχόμενη καγκελάριος δηλώνει έτοιμη να παραδώσει τη σκυτάλη, ανακουφισμένη που θα απολαύσει μετά από σχεδόν δύο δεκαετίες χρόνο για τον εαυτό της. Ο πυρήνας των στενών συνεργατών της κάνει λόγο για απολύτως ομαλή μετάβαση. «Μία αίσθηση μελαγχολίας θα ακολουθήσει αργότερα, όταν όλα κατακαθίσουν», τους έχει εξομολογηθεί η Άνγκελα Μέρκελ.

Εξάλλου, από το 2018, που ανακοίνωσε ότι δεν θα είναι υποψήφια, ξεκαθάρισε σε όλους τους τόνους ότι έφτασε ο καιρός κάποιος άλλος να αναλάβει τα ηνία. Κι αυτός είναι ο 63χρονος Σολτς, υπουργός της, αλλά όχι από το κόμμα της. Παρ’ ότι ηγείται του νέου κυβερνητικού συνασπισμού, πληθαίνουν τα δημοσιεύματα που κάνουν λόγο για τον πιο αδύναμο καγκελάριο μετά το Β’ Παγκόσμιο Πόλεμο.

Περιθώρια για τη Μπέρμποκ

Η Μέρκελ επισκίαζε σχεδόν τα πάντα στο πέρασμά της. Είναι δύσκολο να θυμηθεί κανείς ονόματα συνεργατών της, ίσως ο Σόϊμπλε είναι η εξαίρεση. Όλοι επισκιάζονταν από το δικό της εκτόπισμα. Όσα κόμματα και αν είχε ο κυβερνητικός σχηματισμός υπό την καγκελάριο, η διακυβέρνηση ήταν σχεδόν one woman show, με την έννοια ότι κατάφερνε να επιβάλλεται με ένα μείγμα αποφασιστικότητας, αναβλητικότητας και ελιγμών.

Ο Σολτς ξεκινάει την θητεία του στην καγκελαρία, έχοντας δύο κυβερνητικούς εταίρους που εξαρχής έχουν δείξει την πρόθεσή τους να λειτουργήσουν με μεγαλύτερη δόση αυτονομίας και σίγουρα να μην επισκιαστούν από τον μεγάλο εταίρο τους. Η συμπρόεδρος των Πρασίνων Ανναλένα Μπέρμποκ είναι ένα από τα πρόσωπα που βρίσκονται στην πρώτη γραμμή. Ανέλαβε το υπουργείο Εξωτερικών, πρώτη γυναίκα που παίρνει το κρίσιμο αυτό χαρτοφυλάκιο στη Γερμανία.

Η 40χρονη οικολόγος από εδώ και στο εξής υποχρεούται να εξισορροπήσει τις θέσεις του κόμματός της, με την κεντρική γραμμή της κυβέρνησης. Ο Σολτς έσπευσε να ορίσει το πλαίσιο της εξωτερικής πολιτικής, τονίζοντας τη σημασία μιας κυρίαρχης Ευρώπης, την ενδυνάμωση του γαλλογερμανικού άξονα και τη στενή συνεργασία με τις ΗΠΑ. Οι τρεις αυτές ορίζουσες παραμένουν θέσφατα, οι τρεις ακρογωνιαίοι λίθοι της γερμανικής εξωτερικής πολιτικής, αλλά είναι πολύ γενικοί, με την έννοια ότι αφήνουν μεγάλα περιθώρια στη νέα υπουργό Εξωτερικών.

Εσωτερικό χάσμα στους Πράσινους

Οι Πράσινοι αναλαμβάνουν και τα υπουργεία Οικονομίας και Κλιματικής Πολιτικής, Οικογενειακής Πολιτικής και το υπουργείο Αγροτικής Πολιτικής και Περιβάλλοντος. Συγκεκριμένα, το διευρυμένο υπουργείο Οικονομίας αναλαμβάνει ο έτερος συμπρόεδρος των Πρασίνων Ρόμπερτ Χάμπεκ, ο οποίος πιθανότατα θα είναι και ο νέος αντικαγκελάριος. Έκπληξη θεωρείται η υπουργοποίηση (χαρτοφυλάκιο Αγροτικής Οικονομίας) του πρώην αρχηγού του κόμματος των Πρασίνων, Τζεμ Έζντεμιρ, ο οποίος –σύμφωνα με πληροφορίες που διέρρευσαν στα γερμανικά ΜΜΕ– επικράτησε στην εσωκομματική διαμάχη με τον αρχηγό της Κοινοβουλευτικής Ομάδας Άντον Χοφράιτερ.

Ο Έζντεμιρ ανήκει στην πτέρυγα των “ρεαλιστών” Πρασίνων, ενώ θα γίνει ο πρώτος ομοσπονδιακός υπουργός τουρκικής καταγωγής. Ένα άλλο ενδιαφέρον στοιχείο είναι ότι είναι σφοδρός επικριτής του καθεστώτος Ερντογάν. Το υπουργείο Περιβάλλοντος αναλαμβάνει η Στέφι Λέμκε. Το υπουργείο Οικογενειακών Υποθέσεων θα αναλάβει η πρώην υπουργός Περιβάλλοντος της Ρηνανίας-Παλατινάτου, η Άνε Σπίγκελ. Πρόκειται για δυο μέλη της “αριστερής” πτέρυγας των Πρασίνων.

Τα χαρτοφυλάκια αυτά τους δίνουν χώρο να αφήσουν το δικό τους αποτύπωμα στη διακυβέρνηση. Ακόμα πάντως και αν η Αναλένα Μπέρμποκ βρει μία κοινή γραμμή με τον Σολτς, άγνωστο παραμένει πώς μπορεί να αντιδράσει το κόμμα της, το οποίο χαρακτηρίζεται από εσωτερικές έριδες. Η ίδια πιστώθηκε πολιτικά την εκλογική άνοδό του και λειτούργησε ενωτικά, αποτελώντας τη γέφυρα μεταξύ των Realos (ρεαλιστών) και των Fundis (φονταμενταλιστών).

Οι τελευταίοι είναι μάλλον ανελαστικοί σε πολιτικούς συμβιβασμούς, γεγονός που ενδέχεται μελλοντικά να προκαλέσει προβλήματα στον συνασπισμό. Τα πρώτα δείγματα γραφής της Μπέρμποκ στο τιμόνι της γερμανικής διπλωματίας θα σηματοδοτήσουν την κατεύθυνση. Στο πρόσφατο παρελθόν, πάντως, είχε εξαπολύσει σφοδρή κριτική στο Κρεμλίνο, επιδιώκοντας απομάκρυνση του Βερολίνου από τη Μόσχα. «Ο Πούτιν σκοτώνει τον Ναβάλνι», δήλωσε κάποιους μήνες νωρίτερα. Γι’ αυτή της τη δήλωση και άλλες παρόμοιες έχει κατηγορηθεί για έλλειψη διπλωματικού τακτ και πολιτικής αβρότητας.

Φρένο στον Ερντογάν

Το μόνο σίγουρο είναι ότι η νέα υπουργός Εξωτερικών της Γερμανίας δεν έχει επιδείξει αβρότητα ως προς το καθεστώς Ερντογάν. Έχει διαφοροποιηθεί ανοικτά από τη επίσημη γραμμή του Βερολίνου, διαφωνώντας με την πώληση όπλων στην Τουρκία. Σε αντίθεση με το κατεστημένο της γερμανικής πολεμικής βιομηχανίας, είχε δηλώσει ότι τα γερμανικά όπλα θα μπορούσαν να χρησιμοποιηθούν από την Τουρκία κατά μίας ευρωπαϊκής χώρας, δηλαδή της Ελλάδας.

Μάλιστα, τον Οκτώβριο, είχε ζητήσει, μαζί με τους Φιλελευθέρους, να μπει φρένο στην παράδοση των έξι υποβρυχίων που έχει παραγγείλει η Τουρκία σε γερμανικά ναυπηγεία. Αντιθέτως, μονάχα θετικά έχει εκφραστεί για την Ελλάδα. Ανήμερα της 200ής επετείου από την Ελληνική Επανάσταση και 80 χρόνια μετά την γερμανική εισβολή στην Ελλάδα, οι Πράσινοι ζήτησαν από την κυβέρνηση Μέρκελ την επανεξέταση του ζητήματος των οφειλόμενων αποζημιώσεων και του αναγκαστικού δανείου, χωρίς αυτό να σημαίνει και ξεκάθαρη θέση υπέρ της αποπληρωμής.

Αυτές οι τάσεις αποτυπώθηκαν στην προγραμματική συμφωνία των κυβερνητικών εταίρων.  Οι Πράσινοι επέβαλαν τις σκληρές αναφορές για την Τουρκία, τόσο σε ό,τι αφορά το κράτος δικαίου και την ενταξιακή διαδικασία στην ΕΕ, όσο και για τις εξαγωγές όπλων. Σε ό,τι αφορά τις εξαγωγές οπλικών συστημάτων, μεγάλο μέρος των οποίων αφορά την Τουρκία, η Συμφωνία αναφέρεται σε μια «περιοριστική πολιτική» και σε «πιο δεσμευτικούς κανόνες».

Στο κεφάλαιο που αφορά στην Ελλάδα, οι μελλοντικοί κυβερνητικοί εταίροι δεσμεύονται να κρατήσουν ζωντανή τη μνήμη για ιστορικά γεγονότα του παρελθόντος. Όπως ενδεικτικά δηλώνουν, την “κουλτούρα της μνήμης” την αντιλαμβάνονται «ως προσφορά στη Δημοκρατία και στο κοινό μέλλον». Ο εθνικοσοσιαλισμός, το Ολοκαύτωμα, το καθεστώς της πρώην Ανατολικής Γερμανίας και η ιστορία της μετανάστευσης στη Γερμανία, είναι γεγονότα που δεν πρέπει να ξεχαστούν.

Σε αυτό το πλαίσιο τονίζεται ότι τα τρία κόμματα αισθάνονται «μια ιδιαίτερη ευθύνη για τους ευρωπαίους γείτονες. Η σημερινή συζήτηση, για παράδειγμα στην Ελλάδα δείχνει ότι η από κοινού αντιμετώπιση δεν έχει ολοκληρωθεί». Στις 178 σελίδες της προγραμματικής συμφωνίας περιγράφεται αναλυτικά η πολιτική της νέας κυβέρνησης τρικομματικού συνασπισμού υπό τον γενικό τίτλο “Τόλμη για περισσότερη πρόοδο”.

Ψηλά στην ατζέντα είναι οι νέες τεχνολογίες και η προώθηση της πράσινης ατζέντας, όσον αφορά στην οικονομία, αλλά οι αναφορές σε κρίσιμα ζητήματα, όπως η ενεργειακή κρίση, η ισορροπία δυνάμεων στη Μέση Ανατολή και το μέλλον του NATO, είναι γενικές.

Ο “μικρός Σόιμπλε”

Οι Φιλελεύθεροι (Ελεύθεροι Δημοκράτες) αναλαμβάνουν το κρίσιμο υπουργείο Οικονομικών, και τα χαρτοφυλάκια Δικαιοσύνης, Συγκοινωνιών-Μεταφορών, καθώς και Παιδείας-Έρευνας. Κατά πολλούς, αυτοί είναι οι πραγματικοί νικητές. Ο 42χρονος πρόεδρος του κόμματος Κρίστιαν Λίντνερ έθεσε σκληρούς όρους για τη συμμετοχή των Φιλελευθέρων στην κυβέρνηση.

«Πούλησε ακριβά το τομάρι του και ο Σολτς αναγκάστηκε να βάλει πολύ νερό στο κρασί του, γνωρίζοντας ότι πριν από τέσσερα χρόνια, ο Λίντνερ συμμετείχε σε συνομιλίες σχηματισμού κυβέρνησης με τους Χριστιανοδημοκράτες και τους Πρασίνους, όμως τελικά έκανε πίσω για να μην δυσαρεστήσει την εκλογική βάση του κόμματός του». Η επιλογή του ακραίου νεοφιλελεύθερου Λίντνερ για το υπουργείο Οικονομικών δεν είναι καλό νέο για την Ελλάδα, ούτε για την υπόλοιπη ΕΕ. Αυτό θα φανεί όταν υποχωρήσει η πανδημία και το Βερολίνο θα επιστρέψει στο γήπεδο με απαιτήσεις σκληρά δημοσιονομικά μέτρα.

Κατά την περίοδο των μνημονίων και της κρίσης χρέους, ο Λίντνερ ήταν υπέρμαχος της εξόδου της Ελλάδας από το ευρώ και καταψήφισε τα πακέτα διάσωσης. Οι δε σχετικές δηλώσεις του χαρακτηρίζονταν από φανατισμό και εμπάθεια. Τόσο ο νομπελίστας Γιόζεφ Στίγκλιτζ, όσο και ο Αντάμ Τουζ σε άρθρο τους στην έγκυρη εφημερίδα Zeit προειδοποίησαν για την τοποθέτηση του Λίντνερ στο υπουργείο Οικονομικών της μεγαλύτερης ευρωπαϊκής οικονομίας. Την χαρακτήρισαν επανάληψη συντηρητικών οικονομικών “κλισέ λιτότητας” της δεκαετίας του 1990. Οι δε Financial Times τον αποκαλούν “μικρό ανερχόμενο Σόιμπλε”.

Οι Σοσιαλδημοκράτες, εκτός από την καγκελαρία, αναλαμβάνουν τα υπουργεία Άμυνας, Εσωτερικών, Υποδομών, Εργασίας, Υγείας και Οικονομικής Συνεργασίας. Αν επαληθευτούν τα γερμανικά δημοσιεύματα, το νευραλγικό υπουργείο Άμυνας περνάει από την εκλεκτή της Μέρκελ, την Ανεγκρέτ Κραμπ Κάρενμπάουερ, στα χέρια της Ζιέμτγιε Μέλερ. Είναι μία από τις ευνοούμενες του Σολτς, η οποία εντάχθηκε στο κόμμα μία δεκαετία νωρίτερα και έκτοτε ανεβαίνει αργά, αλλά σταθερά.

Αυτή η ανομοιογενής ομάδα καλείται να λύσει μία δύσκολη εξίσωση, όπως είναι η διακυβέρνηση της Γερμανίας και ο ρόλος στην Ευρωπαϊκή Ένωση σε εξαιρετικά δύσκολες συνθήκες. Το μόνο σίγουρο είναι ότι δεν υπάρχει περίοδος χάριτος. Με το καλημέρα, ο νέος καγκελάριος πρέπει να ανακοινώσει μέτρα κατά της πανδημίας. Ακόμα και οριζόντιο lockdown. Το τέταρτο κύμα της πανδημίας πλήττει σφοδρά και τη Γερμανία. Ο δείκτης θετικότητας επτά ημερών κινείται σε επίπεδα ρεκόρ.