Είναι η Ελλάδα αστικό-φιλελεύθερο κράτος;

Σε αυτό τον αποθεωτικό διάλογο περί των υποχρεώσεων του Πολίτη απέναντι στις αποφάσεις του κράτους διαφαίνονται τα θεμέλια της πολιτειακής εσχατολογίας που περιγράφει άριστα ο Hobbes στο Λεβιάθαν, ως συλλογικές αυτενέργειες μετάβασης από το προ-πολιτικό στο πολιτικό, με στόχο την υπέρβαση του ακραίου Φόβου που αποτυπώνει στον άνθρωπο η απειλή των κινδύνων της Φυσικής Κατάστασης. Το κράτος έρχεται να λειτουργήσει ως τείχος προστασίας απέναντι στη συσσώρευση απειλών προς τον πολίτη.

Το σημαντικό στοιχείο των περισσοτέρων θεωριών του Κοινωνικού Συμβολαίου, ή τουλάχιστον οι εκφάνσεις αυτές που συνδέονται με τον πυρήνα του κλασικού φιλελευθερισμού και της ελεύθερης διάχυσης ιδεών και διαδικασιών παραγωγής πλούτου και κοινωνικής ευμάρειας, άπτεται του ότι η αρχή της ατομικής προστασίας δεν γίνεται εις βάρος της αστικής ελευθερίας, αλλά και το αντίστροφο.

Η μετάβαση από το προ-πολιτικό στο πολιτικό έχει πραγματωθεί, η ελευθεριακή συγκρότηση της ομάδας έχει υποχωρήσει προς όφελος της αρχής της συγκροτημένης ελευθερίας και ο πολίτης τοποθετείται στο κέντρο των αστικών εξελίξεων ως νοηματοδότης θεσμικών διεργασιών, αλλά και ως ο καταλύτης της υποστήριξης ή της απόρριψης πολιτικών εφαρμογών που προέρχονται από το πεδίο συγκρότησης της κρατικής κυριαρχίας σε συνδυασμό με το βολονταρισμό, αλλά και τις λογικές ικανότητες, της εκάστοτε πολιτικής ελίτ.

Κοινός τόπος στην κλασική φιλελεύθερη σκέψη περί της έννοιας του Κοινωνικού Συμβολαίου είναι ότι η πολιτική απόφαση των πολιτικών ελίτ πρέπει να στοχεύει στη εσωτερική νομιμοποίηση αυτής, με διάφορα μέσα που η πολιτική έχει στη διάθεση της. Ξανά, στο σημείο αυτό, ο όρος “νομιμοποίηση” ξεπερνά το κανονιστικό dura lex sed lex και αφορά την πεμπτουσία της Πολιτικής, την επίτευξη διευρυμένων και πλειοψηφικά ελεγμένων συλλογικών συναινέσεων ως προς το περιεχόμενο της απόφασης αυτής που θα έρθει να τεθεί σε διαβούλευση δίχως ασφαλώς το τελικό αποτέλεσμα, τυχόν αποδοχής ή απόρριψης, να προδικάζεται από τη στόχευση.

Κράτος, πολίτες και νομιμοποίηση

Είναι προφανές πως η μεθοδολογία και η κατοχύρωση των διαδικασιών επίτευξης συλλογικών συναινέσεων, παράγωγο της αναγκαίας συνθήκης περί εσωτερικής νομιμοποίησης, αποτελεί τον καταλυτικό ποιοτικό δείκτη περί του πολιτεύματος που διέπει ένα κράτος. Είμαι της άποψης ότι πλέον, εν έτη 2025, είμαστε αρκετά σοφοί ως ανθρωπότητα στο να μη θεωρούμε για παράδειγμα το δικαίωμα ψήφου ως τη μοναδική πηγή ποιοτικής έκφανσης της πολιτειακής συνθήκης που διέπει ένα κράτος.

Σε διαφορετική συνθήκη συγκαιρινά κράτη σε επίπεδο προ-Διαφωτισμού, όπως το Ιράν ή η Τουρκία, θα είχαν κάθε δικαίωμα να δείχνουν με ικανοποίηση τις εγχώριες κάλπες τους που λειτουργούν όμως ως κολυμβήθρες του Σιλωάμ, ή ως βαλβίδα συλλογικής αποσυμπίεσης, αντί ως μέσο ποιοτικής εμβάθυνσης της σχέσης μεταξύ κράτους και πολιτών.

Αν ξεφύγουμε όμως από τα “εύκολα” παραδείγματα κρατών όπως το Ιράν ή η Τουρκία και εισέλθουμε στα καθ’ ημάς τότε θα βρεθούμε ενώπιον ιδιαίτερων και ουχί αισιόδοξων συμπερασμάτων. Από την είσοδο της χώρας στη δημοσιονομική κρίση, το 2010, έως και σήμερα, το Κοινωνικό Συμβόλαιο στην Ελλάδα λειτουργεί με ιδιάζοντα χαρακτηριστικά που απέχουν του αστικού φιλελεύθερου δυτικού παραδείγματος. Αρχικώς, η διαδικασία της εσωτερικής νομιμοποίησης είτε είναι αναιμική, είτε σε πολλές περιπτώσεις δεν υφίσταται.

Από το 2010, το σύνολο των κυβερνήσεων, με τις ανάλογες διαφοροποιήσεις, παράγει πολιτικές, που όχι μόνο δεν τοποθετούνται σε δημόσια διαβούλευση, αλλά ούτε υπάρχει η επιδίωξη της παροχής πλειοψηφικής υποστήριξης. Από το 2010 στη χώρα μας η αναιμική προσπάθεια εσωτερικής νομιμοποίησης εξαντλείται σε δημόσιες τοποθετήσεις οπαδικής απολυτότητας δημοσιογράφων ή δημοσιολογούντων σε τηλεοπτικές εκπομπές, ενώ η κυβερνητική απόφαση εμφανίζεται ως πορεία μαρτυρικού εξαγνισμού που γίνεται για το συλλογικό καλό και με τη βεβαιότητα της ορθής προαπόφασης.

Ο συντηρητισμός του “δεδομένου γκρίζου”…

Η Ελλάδα αποτελεί ίσως τη μοναδική δυτική χώρα που η συνθήκη της θεσμικής διαβούλευσης αναδεικνύει το μανιχαϊστικό σχήμα σωτηρία ή καταστροφή, αποτέλεσμα των ακραίων και σε πολλές των περιπτώσεων υπερβατικών συνθηκών προς τα δεδομένα του Πρώτου Κόσμου που διαπέρασαν το συλλογικό των Ελλήνων κατά τη διάρκεια της κρίσης. Αλλά και σε αυτή την περίπτωση, όταν δηλαδή προβάλλεται το εσχατολογικό δαντικό μεσοστράτι που όμως δεν οδηγεί ποτέ στον Παράδεισο, αλλά είτε στην Κόλαση είτε στο Καθαρτήριο, οι μηχανισμοί εσωτερικής νομιμοποίησης εμφανίζονται καθ’ έδρας κουνώντας το δάχτυλο, με μηδενική ενσυναίσθηση ή διάθεση για διάλογο με την κοινωνία.

Ο φόβος της κατάρρευσης, κληροδότημα των “λαμπρών ημερών” του 2015, αναμειγμένος με τον πουριτανισμό περί του “πιο διεφθαρμένου λαού”, δημιουργούν μια εσχατολογική σύνθεση που κατατάσσει τον Έλληνα στον πιο απαισιόδοξο λαό της Ευρώπης, δίχως πίστη για το μέλλον.

Είναι εύκολο να κατανοήσει κάποιος γιατί οι δείκτες αυτοί δεν απασχολούν σοβαρά το πολιτικό μας σύστημα, δίχως να χρειάζεται να έχει εντρυφήσει πάνω στην ψυχολογία των μαζών. Ο πληθυσμός της Ελλάδας γερνά. Οι μεγάλες ηλικίες καθοδηγούνται μέσω του φόβου αυτών που έχουν να χάσουν και όχι της προοπτικής αυτών που έχουν να κερδίσουν. Η διαδικασία της εσωτερικής νομιμοποίησης σε μια χώρα μεσηλίκων δεν χρειάζεται να περνά μέσα από την υπόσχεση ενός φωτεινού μέλλοντος. Ο συντηρητισμός του “δεδομένου γκρίζου”, σε συνδυασμό με τον εθισμό σε απλουστευτικά σχήματα για να γίνουν αποδεκτά τα συγκαιρινά αδιέξοδα, δημιουργούν μια δυστοπική συνθήκη στην κοινωνία που υποβαθμίζει τη λειτουργία του Πολιτεύματος.

Η ελλειμματικές διαδικασίες εσωτερικής νομιμοποίησης, σε συνδυασμό με την απουσία ορθολογικής πολιτικής ενσυναίσθησης, οδηγούν στην ενίσχυση των πολιτικών άκρων και στη ριζοσπαστικοποίηση των νέων. Η κατακόρυφη αύξηση της εγκληματικότητας, η αδυναμία εξεύρεσης χρυσών τομών στα μεγάλα κοινωνικά ζητήματα, ο ενταφιασμός των κομβικών συλλογικών στόχων, αλλά και των κατευθυντήριων πολιτικών αφηγημάτων, ανοίγουν το δρόμο για την εδραίωση ακραίων ιδεολογιών και λαϊκίστικων προσμονών.

Μια κοινωνία σε βαθιά και παρατεταμένη κατάθλιψη αποτελεί τον πλέον εύκολο στόχο εξωγενών παραγόντων που επενδύουν στην κατάρρευση της Ελλάδας, στην ανατροπή της ισορροπίας ισχύος στην Νοτιοανατολική Ευρώπη και στη διαγραφή της διαχρονικής συλλογικής επιλογής των Ελλήνων να αποτελούν ζωντανό κύτταρο του δυτικού κόσμου. Βρισκόμαστε σε σημείο ιστορικής καμπής, εξουθενωμένοι λόγω της μακροοικονομικής υπέρβασης και σημαντικές αποφάσεις πρέπει να ληφθούν σε κεντρικό πολιτικό επίπεδο για τη θεσμική ενίσχυση της επανασύνδεσης κοινωνίας και πολιτικού συστήματος.