Ελλάδα και Τουρκία στην κινούμενη άμμο της Μέσης Ανατολής

Το νέο μεγάλο παιχνίδι και η προβολή του στην Μέση Ανατολή όχι μόνο βρίσκονται σε εξέλιξη, αλλά επιπλέον επιτείνονται υπό το βάρος της πανδημίας και της εκλογής Μπάιντεν στις ΗΠΑ. Η αντί-ιρανική και αντί-συριακή συμμαχία (κράτη του κόλπου, Αίγυπτος, Ιορδανία) κλυδωνίζεται εσωτερικά. Ο διάδοχος του σαουδαραβικού θρόνου βρίσκεται πιεσμένος και ανησυχεί για το προσωπικό του μέλλον, μετά την λήξη της θητείας του Τραμπ.

Ο νέος πρόεδρος των ΗΠΑ θέλει την Σαουδική Αραβία φυσικά στο πλευρό των ΗΠΑ, αλλά αν είναι δυνατόν χωρίς τον διάδοχο του θρόνου. Ο στρατάρχης Σίσι, νυν πρόεδρος της Αιγύπτου, βλέπει τον ρόλο της χώρας του ως πυλώνα σταθερότητας για το περιφερειακό (υπό-) σύστημα ασφάλειας και άρα σε σχέση τόσο με την Σαουδική Αραβία (την οποία ωστόσο δε συνέδραμε στον πόλεμο στην Υεμένη) όσο και το Ισραήλ, αλλά ο ρόλος αυτός φαίνεται να μειώνεται, με δεδομένη την σύμπλευση Ηνωμένων Αραβικών Εμιράτων- Ισραήλ.

Παραλλήλως ο πόλεμος στην Λιβύη δεν είναι νικηφόρος, παραμένει ατελείωτος και η οικονομία της Αιγύπτου είναι, το λιγότερο, ιδιαιτέρως προβληματική. Ο Ιορδανός βασιλιάς ανησυχεί από την σύσφιξη των σχέσεων Ηνωμένων Αραβικών Εμιράτων-Ισραήλ, η οποία επίσης περιορίζει δυνητικά το ειδικός βάρος της πατρίδας του στο πεδίο της Μέσης Ανατολής και, παρότι είναι δύσκολο να δει κανείς οριστική ρήξη με το Ισραήλ, οι σχέσεις των δύο κρατών κινούνται σε χαμηλό και προβληματικό επίπεδο.

Το Ιράν και το Ισραήλ βρίσκονται σε μια κατάσταση ένοπλης, υπόγειας διαπραγμάτευσης, για πιθανή μελλοντική διαπραγμάτευση: φωνές εντός του Τελ Αβίβ αρχίζουν δειλά και ομιλούν περί ομαλοποίησης, παρότι τα σαμποτάζ εναντίον ιρανικών πλοίων από το Ισραήλ φαίνεται ότι συνεχίζουν και το Ιράν επιδεικνύει τις στρατιωτικές του δυνατότητες εναντίον του Ισραήλ. Τα δύο κράτη ετοιμάζονται για έναν πόλεμο, τον οποίο δεν επιθυμούν.

Το ίδιο και οι ΗΠΑ: δέχονται χτυπήματα στις βάσεις τους και ανταπαντούν με μέτρο, προκειμένου να αποφύγουν κλιμάκωση με το Ιράν. Αναζητούν την ανανέωση της συμφωνίας για τα πυρηνικό πρόγραμμα της Τεχεράνης και ταυτοχρόνως ετοιμάζονται για πόλεμο. Ακόμα και για τον Σύρο πρόεδρο Άσαντ, δημοσιεύματα μιλούν για την δυσθυμία του ως προς την παρουσία ιρανικών δυνάμεων στα εδάφη της πατρίδας του. Παρότι τα εν λόγω δημοσιεύματα μπορεί κάλλιστα να είναι κατά βάση προπαγανδιστικά, δεν είναι διόλου απίθανο να διαθέτουν μια δόση αλήθειας.

Ηττήθηκε η αμερικανική στρατηγική

Άλλωστε, κατά καιρούς και η Ρωσία έχει αφήσει μιλήσει για την σταδιακή απόσυρση των ξένων στρατιωτικών δυνάμεων από την Συρία, εφόσον η ειρήνευση προωθηθεί. Ο πόλεμος στην Συρία, όπως και στην Υεμένη, στην κεντρική του επιδίωξη της αλλαγής καθεστώτος, αποτέλεσε μια μεγαλοπρεπή ήττα για τις ΗΠΑ και τους συμμάχους τους. Επομένως, ναι μεν οι Σύριοι υποφέρουν επί 10 χρόνια, ο άξονας της αντίστασης δε είναι πιο ισχυρός από ποτέ. Εξ’ ου άλλωστε και ενώ πολύ θα ήθελε το Ισραήλ μια πολεμική περιπέτεια εναντίον του Ιράν, δεν τολμά να προχωρήσει σε αυτήν.

Η Ρωσία, την ίδια στιγμή που αποτελεί τον βασικό προστάτη της κυβέρνησης της Συρίας και σύμμαχο του Ιράν, ιστορικά διατηρεί καλές σχέσεις με το Ισραήλ και με την Σαουδική Αραβία. Το σημαντικότερο δε, σπεύδει να καλύψει κενά και “τρύπες” που αφήνουν οι ΗΠΑ. Η Τουρκία υποφέρει από τις κακές σχέσεις της με το Ισραήλ και με την Αίγυπτο, όπως φυσικά και από τις προβληματικές σχέσεις της με τις ΗΠΑ, αλλά ταυτοχρόνως γίνεται ολοένα πιο σημαντική (ιδίως για Ισραήλ και ΗΠΑ) όσο το παιχνίδι καθίσταται πιο σύνθετο και η πίεση προς την Ρωσία απαιτητική.

Εξ’ ου και δεν θα πρέπει να εκπλαγούμε αν, την ίδια στιγμή που οι δηλώσεις κατά της Τουρκίας από τα παραπάνω κράτη πληθαίνουν, οι μυστικές τους υπηρεσίες ή οι διπλωματικοί παράγοντες εντείνουν τις επαφές τους. Τι δείχνουν τα παραπάνω, ενδεικτικώς αναφερόμενα γεγονότα; Ότι η κρίση στην Ανατολική Μεσόγειο εντείνεται και βαθαίνει.

Ο κύριος λόγος έχει να κάνει με το ότι οι ΗΠΑ (κυρίως) πυροδότησαν επί Μπους νεότερου και επέτειναν επί των ημερών του διαδόχου του μια κρίση ανασχεδιασμού του χάρτη της Μέσης Ανατολής, την οποία αδυνατούν να ελέγξουν εδώ και χρόνια, σε συνδυασμό με το ότι η ισχύς τους (των ΗΠΑ) φθίνει και δεν συνοδεύεται από μια νέα παγκόσμια ρύθμιση. Ο Ντόναλντ Τραμπ το κατανόησε και θέλησε να φύγουν οι ΗΠΑ όσο το δυνατόν περισσότερο από την εν λόγω περιοχή. Οι Δημοκρατικοί του Τζο Μπάιντεν θέλουν να επιστρέψουν.

Το πρόβλημα είναι ότι καμία από τις δύο πλευρές δεν ήξερε πώς να υλοποιήσει την πολιτική της, χωρίς να διακινδυνεύσει πολλές χιλιάδες στρατιωτών των ΗΠΑ και των συμμάχων τους. Και οι δύο πλευρές και ηγεσίες προωθούν την ομαλοποίηση μεταξύ αραβικών κρατών και Ισραήλ από τη μια και την χρήση αντιπροσώπων, κυρίως στο πολεμικό πεδίο, από την άλλη. Εξ ου, από τη μια θέλουν ασφυκτικά ελεγχόμενο το εσωτερικό πολιτικό πεδίο των φίλιων δυνάμεών τους και από την άλλη, την Τουρκία μαζί τους.

Ο ρόλος της Τουρκίας

Ο ρόλος του Ερντογάν βεβαίως είναι κομβικός σε αυτό το πλαίσιο, αλλά όχι αξεπέραστος. Ένα πραξικόπημα πάντα λύνει προβλήματα! Σε αυτή τη λογική, οι φήμες περί θανάτου του Αμπντουλάχ Οτσαλάν και η πιθανή αναζωπύρωση της έντασης στο εσωτερικό της Τουρκίας, σίγουρα τυχαία γεγονότα δεν μπορεί να είναι. Πού επηρεάζεται η Ελλάδα από όλα αυτά; Στο ότι είναι βαθιά χωμένη στο μεσανατολικό παιχνίδι, χωρίς ίσως να το πολύ-αντιλαμβάνεται και σε κάθε περίπτωση χωρίς έστω εν μέρει, δική της αυτοπροσδιοριζόμενη στρατηγική.

Από την στιγμή που η Τουρκία κατέστη κεντρικός παράγοντας στην αλλαγή του μεσανατολικού χάρτη, ήταν βέβαιο ότι θα εμπλακούμε και εμείς. Απλώς (και δεν είναι καθόλου απλό) η Τουρκία είχε πρωτογενή πολιτική, δική της, ενώ εμείς τρέχουμε να απαντήσουμε στην τουρκική πολιτική και να ικανοποιήσουμε την ισραηλινό-αμερικανική. Εξ’ ου και, όπως αποδεικνύει το άγχος των ελληνικών ελίτ μήπως και αποκατασταθούν οι τουρκοαιγυπτιακές και τουρκοϊσραηλινές σχέσεις, είναι τόσο εύθραυστη η ελληνική προσέγγιση.

Θα έπρεπε να έχουμε ήδη διαμορφώσει μια εθνική διεθνή πολιτική, να διατηρούμε προνομιακές σχέσεις με όλους τους εμπλεκομένους φορείς και να μπορούμε να ασκούμε πίεση στην Τουρκία εκ Δυσμών και εξ Ανατολών, χωρίς να εξαρτώμεθα από τον τρόπο που οι ΗΠΑ, μονομερώς, θέτουν το πλαίσιο των τριγωνικών σχέσεων στις οποίες εμπλεκόμαστε. Ξεχνούμε ότι όσο αυτή η εξάρτησή μας θα παραμένει, είτε η Τουρκία βρίσκεται σε σχέση καχυποψίας προς τις ΗΠΑ, είτε αναθερμανθούν οι επαφές τους, η Ελλάδα θα αξιοποιείται συμπληρωματικά προς την Τουρκία και στο πλαίσιο των προτεραιοτήτων των ΗΠΑ προς αυτήν.

Οι τυχοδιωκτισμοί της Τουρκίας και των ΗΠΑ στην Ανατολική Μεσόγειο και στην ευρύτερη Μέση Ανατολή παρασύρουν αναγκαστικά και την πατρίδα μας. Όταν τα γεγονότα επιταχυνθούν ακόμα περισσότερο θα θυμηθούμε την αφροσύνη των ελληνικών κυβερνήσεων και ας ελπίσουμε να μην είναι πολύ αργά τότε.