Εθνική επέτειος και υπουργοί Παιδείας – Η κρυμμένη ιδεολογική διάσταση

Εθνική επέτειος και υπουργοί Παιδείας – Η κρυμμένη ιδεολογική διάσταση

Η υπουργός Παιδείας στη δήλωσή της για την 28η Οκτωβρίου, έκανε χονδροειδές λάθος για την έναρξη του Β’ Παγκοσμίου Πολέμου. Αυτό, όμως, είναι πταίσμα. Η εθνική επέτειος της έδωσε την ευκαιρία να μεταφέρει το μήνυμα στο σήμερα με την μορφή μιας ανιστόρητης αντι-λαϊκιστικής έγκλησης, αποφεύγοντας να αναφέρει δύο λέξεις που έχουν κωδικοποιήσει τη συγκεκριμένη ιστορική συνθήκη, στην Ελλάδα και στην Ευρώπη ευρύτερα. Παρέλειψε τον χαρακτηρισμό της συστημικής απειλής «των δυνάμεων του μίσους και της βίας», δηλαδή τον φασισμό, και τον ορισμό της υπεράσπισης της ελευθερίας, δηλαδή την αντίσταση.

Ειδικότερα η αντιστασιακή πρακτική, αν και δεν αποδίδεται με τον συγκεκριμένο όρο, παρατηρείται ορθά ως «επαναλαμβανόμενο μοτίβο στη μακραίωνη ιστορία μας», αποδιδόμενη όμως σε μια «έμφυτη τάση», σε μια αμετάβλητη μυστηριακή ουσία. Δεν αποδίδεται ως ιδιαίτερος πολιτικο-πολιτισμικός τρόπος του ατομικού-συλλογικού μας βίου ιστορικά διαμορφωμένος στην εξέλιξή του επί συγκεκριμένων υλικών και πνευματικών όρων.

Υπουργοί Παιδείας της προηγούμενης κυβέρνησης σε μηνύματά τους για την 25η Μαρτίου είχαν θεωρήσει το ελληνικό έθνος ως νεωτερικό δημιούργημα του ανεξάρτητου κράτους. Αρνούνταν την ιστορική συνέχεια του με διαφορετικές μορφές, θεωρώντας ότι η προνεωτερική μορφή με όρους δυτικογενούς ιστορικής κοινωνιολογίας είναι κατ’ ανάγκη και προεθνική κατάσταση. Αναπαρήγαγαν το δυτικό τύπο εθνογέννεσης, σύμφωνα με μία εκδοχή της μοντερνιστικής θεωρίας του εθνικού φαινομένου.

Αυτή την εκδοχή εισήγαγε στην ελληνική διανοητική και όχι μόνο πραγματικότητα από τις αρχές της δεκαετίας του ’90 και μετά η οργανική διανόηση της καλούμενης ανανεωτικής ριζοσπαστικής Αριστεράς, της οποίας και οι τρεις διατελέσαντες υπουργοί Παιδείας στις κυβερνήσεις Τσίπρα αποτελούν εξέχοντα στελέχη της. Το ελληνικό, όμως, έθνος, όπως και άλλα έθνη, είναι προϊόν κατά βάση της ιστορίας και όχι της οικονομίας.

Εθνική επέτειος και μαθητικές παρελάσεις

Παράλληλα, στα χρόνια της προηγούμενης κυβέρνησης επανήλθε με τη μορφή της ιδεολογικής ζύμωσης το ζήτημα των μαθητικών παρελάσεων και μιας ενδεχόμενης κατάργησής τους, επειδή κατά τον ισχυρισμό προάγουν το μιλιταριστικό πνεύμα. Από στελέχη του ΣΥΡΙΖΑ διατυπώνονταν προβληματισμοί και ενστάσεις περί του εορτασμού της 28ης Οκτωβρίου, υπό το ιδεολόγημα ότι «είμαστε η μόνη χώρα που εορτάζει την έναρξη και όχι τη λήξη του πολέμου». Στο πλαίσιο αυτό προήγαγαν την επέτειο της Απελευθέρωσης της Αθήνας (12 Οκτωβρίου). Πρόκειται για μια σημαντική ημερομηνία, αλλά η επιλογή της υπέκρυπτε άλλη στόχευση.

Το ερώτημα είναι γιατί τα κόμματα εξουσίας (ΝΔ και ΣΥΡΙΖΑ) είτε ως κυβερνητική γραμμή, είτε ως ισχυρή τάση στο εσωτερικό τους, υιοθετούν προσεγγίσεις, οι οποίες χαρακτηρίζονται από μεταφορά ιδεολογικών σχημάτων ξένων και αλλότριων προς την ελληνική ιστορική πραγματικότητα. Ξένες με τους όρους κίνησης του ελληνικού κοινωνικού σχηματισμού, με τη βιωμένη εμπειρία και πράξη του ελληνικού λαού.

Το γεγονός είναι ότι ο αντιφασισμός στον ελληνικό λαό ήταν σύμφυτος με τον δημοκρατικό πατριωτισμό του, με την βούλησή του και την αντιστασιακή του πράξη να ζήσει ελεύθερος και κυρίαρχος στον τόπο του, όπως αναφέρει ο Ασημάκης Πανσέληνος στο κείμενό του “Η Επιδρομή”, που δημοσιεύθηκε τον Νοέμβριο 1940 στο περιοδικό “Νεοελληνικά Γράμματα” και είχε ως αποτέλεσμα την σύλληψή του από την ασφάλεια του καθεστώτος.

Το καθεστώς της 4ης Αυγούστου

Σε αντίθεση με άλλα δικτατορικά καθεστώτα της Ευρώπης, η βασιλομεταξική δικτατορία της 4ης Αυγούστου δεν κατόρθωσε να φασιστικοποιήσει τον ελληνικό λαό, όπως ορθά τονίζει ο Άγγελος Ελεφάντης στο βιβλίο του “Η Επαγγελία της αδύνατης επανάστασης”. Άλλωστε, η απόφαση καθολικής αντίστασης στη φασιστική εισβολή και στη συνέχεια στη ναζιστική κατοχή, δεν υπήρξε κοινή εμπειρία στον ίδιο βαθμό σε όλες τις κοινωνίες της Ευρώπης.

Σε κάποιες η αντίσταση αφορούσε αγωνιστικούς θύλακες ή μικρές ομάδες, σε άλλες καθολικό φαινόμενο. Η ελληνική περίπτωση ανήκε στις δεύτερες. Περαιτέρω εορτάζουμε την έναρξη και όχι τη λήξη των πολέμων, γιατί τιμούμε την απόφαση για αντίσταση στον εισβολέα και για το ξεκίνημα του εθνικοαπελευθερωτικού αγώνα. Καθόλου τυχαία και οι δύο εθνικές επέτειοι έχουν αυτό το χαρακτήρα. Η καθιέρωσή τους και στις δύο περιπτώσεις ήταν προϊόν διεκδίκησης του λαού.

Η εθνική-δημοκρατική-κοινωνική συνείδηση και μνήμη είναι εκείνη του λαού-έθνους. Γι’ αυτό και είναι ανιστόρητη και ξένη προς τη βιωμένη καθημερινή πραγματικότητα όλη η σχετική φιλολογία περί κατάργησης των παρελάσεων λόγω μιλιταρισμού. Δεν βρίσκει απήχηση αυτή η γραμμή, γιατί βρίσκεται εκτός του πνεύματος και του χαρακτήρα των εθνικών επετείων. Το πνεύμα τους είναι η θεσμοποίηση του ιστορικά διαμορφωμένου αντιστασιακού χαρακτήρα του ελληνικού λαού και των πολλαπλών σχετικών στιγμών του, όπως το διατυπώνει ο Νίκος Σβορώνος. Αυτή ήταν, άλλωστε, η παράδοση της ελληνικής Αριστεράς μέχρι το 1989-90.

Εθνική επέτειος και ιδεολογικός μεταπρατισμός

Ο πραγματικός λόγος της πρότασης για κατάργηση των μαθητικών παρελάσεων δεν είναι το μιλιταριστικό πνεύμα που υποτίθεται ότι εμφυλοχωρεί μέσω αυτής της διαδικασίας. Όλοι γνωρίζουν από την εμπειρία τους είτε ως μαθητές, είτε ως γονείς, ότι κάτι τέτοιο δεν ανταποκρίνεται στην πραγματικότητα. Πρόκειται για ιδεολογική κατασκευή χωρίς κοινωνική γείωση και εμπειρική επαλήθευση.

Ο πραγματικός στόχος είναι η διακοπή της συμβολικής αναπαράστασης που αναφέρεται στο έθνος, ως πολιτικο-πολιτιστική κοινότητα διακριτή, η οποία αναπαράγεται με καθημερινές πρακτικές. Η πρόταση για κατάργηση των παρελάσεων είναι μέρος της θεωρίας ότι το έθνος είναι κοινωνική κατασκευή, επινόηση που αναπαράγεται και μέσω συμβολικών πρακτικών.

Τα κόμματα εξουσίας στη χώρα διαμορφώνονται ως υλικοί-ιδεολογικοί μηχανισμοί του εξαρτημένου κράτους. Η διαδικασία κρατικοποίησής τους τα μεταμορφώνει ή τα διαμορφώνει σε μεταπρατικούς φορείς του ιμπεριαλιστικού πολιτισμού μορφοποίησης της δυτικής κυριαρχίας. Είναι το πολιτικό προϊόν της επιρροής που ασκεί η γεωπολιτική κίνηση, η ειδικότερη διαμόρφωση της εστίας ενιαίου κόμματος της παγκοσμιοποίησης.

Το αίτημα της Μεταπολίτευσης, της Γ’ Ελληνικής Δημοκρατίας ήταν η εθνική ανεξαρτησία, η δημοκρατία, η κοινωνική προκοπή, ο αυτοκαθορισμός της Ελλάδας, λόγω των εμπειριών της προηγούμενης περιόδου. Το ΠΑΣΟΚ ήταν το κόμμα, που ως ιδρυτική σύλληψη και αρχική θεωρία προσέγγισε το αίτημα αυτό. Δηλαδή, την παραγωγή μιας αυτόχθονης θεωρίας σε σύνθεση με τη διεθνή παραγωγή,  τη συνάρθρωση εθνικολαϊκών εμπειριών με ένα γενικό θεωρητικό σχήμα.

Η ιστορική ομιλία του Ανδρέα Παπανδρέου στη Βουλή κατά τη συζήτηση του νομοσχεδίου για την αναγνώριση της Εθνικής Αντίστασης (ν. 1285/82) αποτελεί μια κατεύθυνση αυτής της γραμμής. Το ΠΑΣΟΚ ως αυτόνομο ιδεολογικο-πολιτικό εγχείρημα, όμως, ηττήθηκε ήδη από τη δεκαετία του 1980 και εξέπνευσε οριστικά στα μέσα της δεκαετίας του 1990. Ο πολιτικός μεταμορφισμός προηγήθηκε και προετοίμασε την οικονομική χρεοκοπία.

Οι εθνικολαϊκές ιδιαιτερότητες

Σήμερα, η αντίθεση στις δυνάμεις, κατευθύνσεις και πρακτικές του υπεριμπεριλιασμού είναι αυθόρμητες, ανοργάνωτες. Προέρχονται από καθημερινές πρακτικές, από παραδόσεις, ήθη και έθιμα. Στο πλαίσιο αυτό κομβικής σημασίας είναι η δουλειά που γίνεται στην εκπαίδευση και κυρίως στην πρωτοβάθμια, εκεί που διαμορφώνονται βασικές διαστάσεις της ιστορικής συνείδησης των πολιτών.

Γι’ αυτό και πολλές φορές επικεντρώνεται εκεί η δημόσια συζήτηση. Οι κομματικοί σχηματισμοί στη χώρα μας, στις κεντρικές τους κατευθύνσεις, δεν βλέπουν τις εθνικολαϊκές ιδιαιτερότητες, αλλά αναπαράγουν τα σχήματα της ομογενοποίησης. Αυτό έχει πολλαπλές συνέπειες. Το αίτημα είναι η αποτύπωση σε θεωρία και πολιτικο-οργανωτική πρακτική των ιδιομορφιών του γίγνεσθαι της Ελλάδας χώρας μέσα στους γενικούς νόμους κίνησης της ιστορίας.

Απέχουμε βέβαια πολύ απ’ αυτήν την προοπτική, αλλά η πάλη είναι διαρκής. Για την υφιστάμενη σχέση δεξιών και αριστερών ρευμάτων στην κυρίαρχη υπεριμπεριαλιστική τάση της παγκοσμιοποίησης δύο βιβλία κυκλοφόρησαν πρόσφατα και έχει μια σημασία να αναφερθούν. Του Κρίστοφερ Λας “Ποιο είναι το σφάλμα της Δεξιάς; Γιατί η Αριστερά δεν έχει μέλλον;” (Εναλλακτικές Εκδόσεις, σε μετάφραση-εισαγωγή του Γιώργου Ρακκά) και του Δημήτρη Μάρτου “Ιμπεριαλιστικός Πολιτισμός. Ιστορική Μορφοποίηση της Δυτικής κυριαρχίας στον κόσμο” (Γόρδιος).

Οι απόψεις που αναφέρονται στο κείμενο είναι προσωπικές του αρθρογράφου και δεν εκφράζουν απαραίτητα τη θέση του SLpress.gr

Απαγορεύεται η αναδημοσίευση του άρθρου από άλλες ιστοσελίδες χωρίς άδεια του SLpress.gr. Επιτρέπεται η αναδημοσίευση των 2-3 πρώτων παραγράφων με την προσθήκη ενεργού link για την ανάγνωση της συνέχειας στο SLpress.gr. Οι παραβάτες θα αντιμετωπίσουν νομικά μέτρα.

Ακολουθήστε το SLpress.gr στο Google News και μείνετε ενημερωμένοι