Η διαδρομή προς την κορυφή – Από τη Νεολαία στην προεδρία

Σε προηγούμενο άρθρο αναφερθήκαμε στη διαδρομή του Νίκου Ανδρουλάκη στη Σπουδάζουσα και στη Νεολαία ΠΑΣΟΚ, θεωρώντας το στοιχείο του μαζικού κόμματος ως σημαντικό ερμηνευτικό κλειδί της διαδρομής και του νικηφόρου αποτελέσματος που κατέγραψε. Στο παρόν θα εξετάσουμε τη μετάβαση του Ανδρουλάκη από την Νεολαία στο κόμμα.

Η Νεολαία γίνεται πολιτικο-οργανωτικά αυτόνομη από το κόμμα το 1993 όταν και πραγματοποιείται το 1ο συνέδριό της. Μετά τις εσωκομματικές συγκρούσεις της περιόδου 1975-1976, όπου ένα από τα σημεία αιχμής ήταν η αυτονόμηση της ΠΑΣΠ, η Νεολαία ήταν ενταγμένη στο κόμμα και σε επίπεδο κεντρικής γραφειοκρατίας λειτουργούσε ως Επιτροπή Νεολαίας. Η οργανωτική δύναμη της εκσυγχρονιστικής τάσης στη Νεολαία τη δεκαετία 1990 κινείται μεταξύ του 25-33% των μελών.

Οι αντιθέσεις μεταξύ των ομάδων στη Νεολαία θα οξυνθούν, λαμβάνοντας κατά βάση οργανωτικά χαρακτηριστικά, καθώς αυτή ήταν η κυρίαρχη κουλτούρα του χώρου. Έτσι η εκσυγχρονιστική τάση δεν θα συμμετάσχει στο 3ο συνέδριο Νεολαίας το 1998, δεδομένης της έντονης εσωκομματικής αντιπολίτευσης που ασκούσε η πλειοψηφική αντι-εκσυγχρονιστική τάση στην ηγετική ομάδα Σημίτη.

Ας σημειωθεί ότι οι ομάδες της Νεολαίας εκείνη την περίοδο έχουν άμεση αναφορά σε κεντρικά στελέχη του κόμματος. Η αναφορά αυτή είχε θεσμοποιηθεί ως πολιτική απόφαση στο 2ο συνέδριο της Νεολαίας το 1996, με την καταψήφιση στη συζήτηση για το Καταστατικό της πρότασης που είχε υποβάλει το ρεύμα των “Ιταλών” στη Νεολαία για ασυμβίβαστο ανάμεσα σε μέλος του Κεντρικού Συμβουλίου της Νεολαίας και συμβούλου-συνεργάτη υπουργού ή διοικητή οργανισμού.

Από το 2004 ο Ανδρουλάκης αναλαμβάνει την ηγεσία της ευρισκόμενης σε ανοδική πορεία εκσυγχρονιστικής ομάδας στη Νεολαία, που πλησίαζε να γίνει η δεύτερη σε ισχύ ομάδα, καθώς η αντι-εκσυγχρονιστική πλειοψηφία είχε διασπαστεί ως αποτέλεσμα της κρίσης της εσωκομματικής αντιπολίτευσης, όπως αυτή άρχισε να εκδηλώνεται στο 6ο συνέδριο του ΠΑΣΟΚ το 2001. Στο συνέδριο επανίδρυσης της Νεολαίας το 2007 η εκσυγχρονιστική ομάδα ήταν η πρώτη σε ισχύ.

Η “ομάδα Ανδρουλάκη”

Ένα δεύτερο στοιχείο είναι ότι από το 2004 και μετά η εκσυγχρονιστική ομάδα ορίζεται κυρίως ως ομάδα Ανδρουλάκη. Κάτι αντίστοιχο συμβαίνει και στις άλλες ομαδοποιήσεις της Νεολαίας, χωρίς όμως η αρχηγική φιγούρα να είναι τόσο έντονη ή εμφανής. Η τάση αυτή καταγράφει αφενός την αλλαγή γενιάς, αφετέρου ότι πλέον η αναφορά της νεότερης γενιάς στελεχών της εκσυγχρονιστικής τάσης γίνεται ο Ανδρουλάκης και όχι κάποιο κορυφαίο στέλεχος των εκσυγχρονιστών στο κόμμα.

Αυτό έχει σημασία για τη συνέχεια. Ο Ανδρουλάκης επιτυγχάνει σχέση πολιτικής ισοτιμίας με με παράγοντες του κόμματος. Το Νοέμβριο 2007 η ομάδα Ανδρουλάκη θα ταχθεί στο πλευρό του Ευάγγελου Βενιζέλου στην εκλογή προέδρου, ενώ στο 8ο συνέδριο του ΠΑΣΟΚ (Μάρτιος 2008), ο Ανδρουλάκης θα εκλεγεί δεύτερος σε σταυρούς στο Εθνικό Συμβούλιο του ΠΑΣΟΚ, πίσω από την Φώφη Γεννηματά, διατηρώντας την ισχυρή ομάδα του στη Νεολαία.

Παράλληλα μέλη της ομάδας του αρχίζουν να δικτυώνονται, να εκλέγονται σε συνδικάτα, επιστημονικούς-επαγγελματικούς συλλόγους, επιμελητήρια, δήμους κλπ. Η πολιτική δικτύωση προσφέρει κοινωνική γείωση που θα αποδειχθεί σημαντική. Η κρίση του 2010-2012 θα βρει την ομάδα Ανδρουλάκη ισχυρότερη σε όλα τα επίπεδα του κόμματος. Το 2013, επί προεδρίας  Βενιζέλου, ο Ανδρουλάκης θα εκλεγεί γραμματέας του κόμματος, ενώ τον Μάιο 2014 θα επιτύχει την εκλογή του στην Ευρωβουλή με σταυρό σε όλη την επικράτεια.

Αυτή η εκλογή υπήρξε καθοριστική για τον ίδιο και την πολιτική του ομάδα. Αφενός γιατί μετέχει από τότε σε ένα σημαντικό κέντρο διαμόρφωσης πολιτικής, όπως είναι το Ευρωκοινοβούλιο. Σε μια εποχή μάλιστα που έχουν θεσμοποιηθεί  σημαντικές αλλαγές στη σχέση κρατών-μελών και θεσμών ΕΕ, μετασχηματίζοντας ριζικά τους υλικούς και ιδεολογικούς όρους άσκησης πολιτικής, παρέχοντας σημαντικές εμπειρίες για “άνοιγμα οριζόντων”. Αφετέρου καταγράφει εκλογική ισχύ σε όλη τη χώρα, σε μια πολύ δύσκολη συγκυρία.

Επιρροή με αντοχή στον χρόνο

Με την εκλογή Ανδρουλάκη, η ομάδα του θα αποκτήσει μεγαλύτερο ειδικό βάρος στον κεντροαριστερό χώρο, ιδίως σε περίπτωση που ο ΣΥΡΙΖΑ αδυνατούσε να γίνει ηγεμονικό κόμμα. Για όποιον βέβαια ήθελε και μπορούσε να βλέπει. Επόμενο ήταν το Νοέμβριο 2017 ο Ανδρουλάκης να διεκδικήσει την ηγεσία του ΚΙΝΑΛ στην ανοιχτή εκλογική διαδικασία, αναδεικνυόμενος στην πράξη ως ο επόμενος αρχηγός. Κάτι που θα επιβεβαιωθεί στις εκλογές του Δεκεμβρίου 2021, ενώ είχε μεσολαβήσει η επανεκλογή του στην Ευρωβουλή (Μάιος 2019).

Ο Ανδρουλάκης είναι πολιτικό προϊόν του μαζικού γραφειοκρατικού κόμματος, έστω σε υποχώρηση. Είναι φορέας αυτής της κομματικής παράδοσης και κουλτούρας. Δεν είναι κληρονόμος ενδόξου ονόματος, δεν έλαβε κάποιο “δαχτυλίδι διαδοχής” από ισχυρό κομματικό παράγοντα, δεν τον στήριζε κάποιο συστημικό εξωκομματικό κέντρο. Είναι ενδιαφέρον ότι αναλυτές, πολιτικοί παράγοντες και “συστημικά” κέντρα δεν έβλεπαν τη δυναμική του παρά το γεγονός ότι ήταν ήδη πολλαπλώς καταγεγραμμένη σε εκλογικές και σε εσωκομματικές διαδικασίες με αντοχή στο χρόνο. Ίσως γιατί υποτιμούσαν την έννοια του μαζικού κόμματος, σε σχέση με την ισχύ των ΜΜΕ και άλλων παραγόντων, ίσως γιατί δεν έβλεπαν το συγκεκριμένο χώρο “από μέσα”. Εκείνο που δεν διέκριναν, πάντως, το εκτίμησε το εκλογικό σώμα που συμμετείχε στην κάλπη του ΚΙΝΑΛ.

Είναι μεγάλο ζήτημα τι σημαίνει μαζικό δημοκρατικό κόμμα σε μια σύγχρονη μεταβιομηχανική-μεταφορντική κοινωνία με τα συγκεκριμένα εθνικά, οικονομικά και κοινωνικά δεδομένα της Ελλάδας. Είναι θέμα που διαμορφώνει συσχετισμούς στον κομματικό ανταγωνισμό. ΠΑΣΟΚ-ΚΙΝΑΛ και ΣΥΡΙΖΑ το επόμενο διάστημα θα εισέλθουν σε προσυνεδριακή περίοδο και θα επιχειρήσουν εκ των πραγμάτων να προσεγγίσουν το ζήτημα.

Η στασιμότητα του ΣΥΡΙΖΑ κατά τη γνώμη μου έχει μεγάλη σχέση με την αδυναμία του να μετεξελιχθεί σε μαζικό δημοκρατικό κόμμα. Η συνάντηση της κομματικής γραφειοκρατίας του ΣΥΡΙΖΑ του 3% με το εκλογικό-κοινωνικό μπλοκ του 30% από την αντιμνημονιακή συνθήκη της διετίας του 2010-12 μέχρι σήμερα έγινε –και γίνεται– όχι με όρους σύνθεσης, αλλά επιβολής του 3% στο 30%. Πολλές είναι οι στιγμές και τα επεισόδια αυτής της συνάντησης, που το επιβεβαιώνουν.

Το μετέωρο βήμα του ΣΥΡΙΖΑ

Μερικά από τα αποτελέσματα που παράγει είναι η πλήρης αναντιστοιχία του εκλογικού ΣΥΡΙΖΑ με τις καταγεγραμμένες κομματικές δυνάμεις του σε μαζικούς χώρους (Αυτοδιοίκηση, φοιτητικός χώρος, συνδικάτα, συλλόγους). Πρόσφατα βρέθηκε σε αδυναμία να συγκροτήσει ψηφοδέλτιο στις εκλογές του Δικηγορικού Συλλόγου Αθηνών. Κυρίως είναι η αδυναμία μέχρι στιγμής διαμόρφωσης ανταγωνιστικού αντιπολιτευτικού λόγου απέναντι στη νεοφιλελεύθερη-νεοσυντηρητική κυβέρνηση της ΝΔ.

Στο ζήτημα της “δύσκολης συνάντησης”, που έχει και βασικά θεωρητικά προαπαιτούμενα, έχουμε αναφερθεί ήδη από το 2012, αλλά και στη μετεκλογική συγκυρία του 2019 και τη συγκρότηση του ΣΥΡΙΖΑ-ΠΣ. Θα επανέλθουμε όμως σε επόμενο άρθρο για τα ζητήματα στρατηγικής και τακτικής που θέτει η εκλογή Ανδρουλάκη. Ένα συγκριτικό πλεονέκτημά του έναντι των άλλων διεκδικητών της ηγεσίας ήταν ότι ο νικητής αποτελούσε φορέα δράσης του μαζικού γραφειοκρατικού κόμματος, έστω σε υποχώρηση. Αυτός και η ομάδα του παραμένουν δραστήρια πολιτικά τέκνα της κομματικής οργάνωσης.

Ένα από τα πεδία στα οποία θα κριθούν, θα είναι η αναγέννηση και λειτουργία του κόμματος ως δημοκρατικού εργαλείου άσκησης πολιτικής. Καθόλου τυχαία αυτό αξιολογείται ως βασική προτεραιότητα σύμφωνα με τις πρώτες τοποθετήσεις της νέας ηγεσίας. Το κρίσιμο είναι, όχι αν το κόμμα θα λειτουργήσει ως κεντρικός μηχανισμός κυριαρχίας της νέας ηγεσίας, αλλά αν το κόμμα αυτό, ως συγκρότηση, εσωτερική ζωή, σχέση με τον εξωτερικό περιβάλλον, θα μπορέσει να επανασυνδεθεί οργανικά με κοινωνικές δυνάμεις και συλλογικά υποκείμενα.

Προγραμματική ατζέντα

Αυτό είναι όρος για να αναμετρηθεί με τις σύγχρονες ανάγκες, τα προβλήματα της κοινωνίας και τις προοπτικές της χώρας. Ειδικά μετά την εξάντληση-αποτυχία του αναπτυξιακού προτύπου που οδήγησε στην κατάρρευση του 2010, την υπερδεκαετή οικονομική και κοινωνική κρίση του μνημονίου και της πανδημίας, τα ανοιχτά εθνικά θέματα και την πολυεπίπεδη επιθετική-αναθεωρητική στάση της Τουρκίας, αλλά και την κρίση της.

Σ’ έναν κόσμο που αλλάζει ραγδαία στο επίπεδο των παραγωγικών δυνάμεων (4η βιομηχανική επανάσταση, ψηφιακή μετάβαση, κλιματική αλλαγή), αλλά και λόγω υψηλής γεωπολιτικής-γεωοικονομικής επιτάχυνσης. Η επαναληπτική επίκληση της “ιδεολογίας της ευρωπαϊκής σοσιαλδημοκρατίας” φαίνεται να είναι ένα σταθερό σημείο αναφοράς της νέας ηγεσίας και συνεπώς πρέπει να συγκεκριμενοποιηθεί. Τί σημαίνει σοσιαλδημοκρατική ιδεολογία, πολιτική και οργάνωση στην Ελλάδα της περιόδου 2021-2030.

Η πολιτική ομάδα Ανδρουλάκη επέδειξε μέχρι τώρα εξαιρετική ικανότητα να καταγάγει νίκες σε οργανωτικό επίπεδο. Τώρα θα πρέπει να δείξει ότι διαθέτει την πολιτική ωριμότητα και συγκρότηση να θέσει περιεχόμενα στον πολιτικό της λόγο, να διαμορφώσει μια προγραμματική κατεύθυνση-ατζέντα απέναντι στη ΝΔ και τον ΣΥΡΙΖΑ, κυρίως όμως σε σχέση με τη χώρα. Θα έχει την ευκαιρία της.