Η Ελλάδα στον δρόμο για Failed State

Η παγκόσμια κρίση που βιώνει η Ελλάδα κι όλος ο κόσμος εδώ και δύο χρόνια δεν έχει προηγούμενο στη σύγχρονη ιστορία. Μπορεί να ακουστεί υπερβολή, αλλά οι ιστορικοί του μέλλοντος θα διαχωρίζουν τις εποχές σε προ-κορωνοϊού (BC) (Before Coronavirus) και μετά κορωνοϊού (AC) (After Coronavirus). Οι πολυεπίπεδες επιπτώσεις της πανδημίας στη λειτουργία και την οργάνωση του “συστήματος της παγκοσμιοποίησης”, στη διακυβέρνηση των κρατών, αλλά και στην προσωπική ζωή των ανθρώπων θα είναι τέτοιες που η επιστροφή σε αυτό που γνωρίσαμε ως BC “καθημερινότητα” θα είναι σχεδόν αδύνατη.

Μαζί με τα εκατομμύρια των ζωών που ήδη χάθηκαν –περισσότερα από 5.500.000 τα θύματα της πανδημίας μέχρι σήμερα– και πάνω από 320.000.000 συνάνθρωποί μας που νόσησαν ή εισήχθησαν στα νοσοκομεία χωρίς να ξέρουμε τι κουσούρια θα τους αφήσει το λεγόμενο “long-covid”, επηρεαστήκαμε όλοι μας πολύ. Όμως, το σκορ δεν θα γράφει μόνο απώλειες σε ζωές, αλλά θα μετρήσει κάθε φύσης και μεγέθους οργανισμούς, από εκατοντάδες χιλιάδες επιχειρήσεις (ήδη κλείνουν κατά χιλιάδες), μέχρι πιο σύνθετες μορφές οργάνωσης, όπως είναι ολόκληρα κράτη.

Όσο και αν ακούγεται θεωρητικό, το αφήγημα θα περιλαμβάνει πολύ σύντομα –ως το 2025 θα έχει φανεί– ποια κράτη ήταν αρκετά “προσαρμοστικά” και “ανθεκτικά” στο νέο AC περιβάλλον και ποια όχι. Όπως θα αυξηθούν οι ανισότητες μεταξύ των πολιτών και των επιχειρήσεων που θα καταφέρουν να “μετεξελιχθούν” κι αυτών που θα μείνουν πίσω, το ίδιο θα συμβεί και με τα κράτη. Η Ελλάδα δεν θα αποτελέσει εξαίρεση. Η κρίση δεν είναι προσωρινή. Η κρίση δεν ήρθε για να φύγει σαν κακός εφιάλτης.

Η κρίση δεν είναι αντιμετωπίσιμη με εργαλεία και μεθόδους του χθες. Στην Ελλάδα οι φερόμενοι ως “νέοι” δεν μιλούν ούτε καν σωστά ελληνικά, πόσο μάλλον αγγλικά για να έχουν άμεση αντίληψη του τί έρχεται από έξω. Δεν έχουμε ούτε τις πολιτικές, ούτε τις επιχειρηματικές ηγεσίες που θα μπορέσουν να διαβάσουν το “παγκόσμιο αύριο” και να το κάνουν “ελληνικό σήμερα”.

Οι τρεις εθνικές κουλτούρες

Γι’ αυτό η κρίση για εμάς δεν θα είναι “κρίση”. Θα είναι μια νέα αρνητική “κατάσταση” και εμείς ακόμη προσαρμοζόμαστε στα ζητούμενα του 1990! Το ερώτημα είναι αν έστω και την ύστατη ώρα μπορούμε να αντιδράσουμε για να αλλάξουμε τη μοίρα μας; Έχοντας πρόσφατη εμπειρία τη δεκαετία των Μνημονίων, θα περίμενε κανείς να έχουμε αναπτύξει τρεις ιδιότητες, τρεις “εθνικές κουλτούρες” που θα λειτουργούσαν ως “υποδοχείς” των νέων πολιτικών: εθνική κουλτούρα “συνεννόησης”, εθνική κουλτούρα “ειλικρίνειας” και εθνική κουλτούρα “πρόληψης και σχεδιασμού”.

Την παρεξηγημένη έννοια της “εθνικής κουλτούρας” την χρησιμοποιώ ως οριζόντια πλειοψηφική αντίληψη της κοινωνίας και των ηγεσιών της. Με τον όρο “κουλτούρα” εννοώ αυτό που οι πολλοί ονομάζουν “παιδεία”. Δυστυχώς και οι τρεις “εθνικές κουλτούρες” εξακολουθούν να εκλείπουν, και δεν φαίνεται να υπάρχουν συνθήκες επώασής τους στο επόμενο κρίσιμο διάστημα.

Τα περιβόητα “3Σ” (συναντίληψη, συνεννόηση και σύνθεση) παραμένουν άγνωστα στον δημόσιο βίο όπου κυριαρχούν οξύτητα, πόλωση και μισαλλοδοξία. Είναι μια κατάσταση σχεδόν αυταπόδεικτη. Είτε παρακολουθήσει κανείς συζητήσεις σε επίπεδο πολιτικών αρχηγών στη Βουλή, είτε τις εμφυλιοπολεμικές μάχες του διαδικτύου, είμαστε ένας λαός διχασμένος από τη βάση έως την κορυφή. Δεν έχουμε μάθει να διαλεγόμαστε και η χρήση των social media επέτεινε το κακό.

Όχι μόνο επικρατεί η “κουλτούρα της ακύρωσης”, αλλά και της απομόνωσης των διαφωνούντων! Από το “shut up” το “σκάσε”, έχουμε περάσει στο “shut out”, στο “εξαφανίσου”! Και μάλιστα και με ευθύνη της κυβέρνησης που πριμοδοτεί το δικό της μονοθεματικό λόγο διττά: Πρώτον, με εκατομμύρια απευθείας χρηματοδοτήσεις στα ΜΜΕ (Λίστα Πέτσα, μη καταβολή δόσεων αδειών τηλεοπτικών σταθμών). Δεύτερον, με τη χρησιμοποίηση “γκρίζων αλγορίθμων” από εταιρίες ειδικού σκοπού τύπου Palandir.

Ειλικρίνεια, πρόληψη, σχεδιασμός

“Ειλικρίνεια” ή “αλήθεια” δεν υπάρχει. Πρώτον, γιατί ακόμη και η επιστήμη σε αυτή τη φάση δεν είναι απόλυτα σίγουρη για τα συμπεράσματά της, καθώς καλείται να μας πλοηγήσει σε αχαρτογράφητα νερά. Δεύτερον, γιατί οι δημοσιολογούντες εξακολουθούν να πολιτικολογούν, ακόμη και αν το “επίδικο” αφορά τις ίδιες τις ζωές μας. Η Ελλάδα είναι η μόνη “δυτική” = “προηγμένη” χώρα που της πήρε 2,5 χρόνια (2009-2012) να καταμετρήσει τους δημοσίους υπαλλήλους της.

Όσο εμείς κρυβόμασταν πίσω από το δάκτυλό μας, οι “κουτόφραγκοι” αύξαναν και το κόστος και τον όγκο του δανεισμού. Ό,τι συνέβαινε τότε με τα ελλείμματα και τα χρέη (βλ. σκάνδαλο ΕΛΣΤΑΤ) και τα “διπλά βιβλία”, συμβαίνει σήμερα με τα κρούσματα και τις ΜΕΘ. Δεν υπάρχει άλλη ευρωπαϊκή χώρα που το 1/3 κάθε τηλεοπτικής συζήτησης να αναλώνεται στην αντιπαράθεση της καταμέτρησης των ΜΕΘ, ΜΕΦ, κ.λπ. Αντί να ψάχνουμε το “πώς” θα βελτιώσουμε το ΕΣΥ και το “τί κάνουμε με τους ασθενείς”, τσακωνόμαστε ακόμη για τα βασικά.
Μια Ελλάδα που δεν μπορεί να συμφωνήσει ούτε στο πως να μετρήσει τις ΜΕΘ της, πώς θα βρει κοινούς τόπους για τις πληγές που αφήνουν αυτές;

Πρόληψη και σχεδιασμός έχουν καταστεί ανέκδοτα. Αν στα δύο χρόνια της πανδημίας είχαμε συμφωνήσει σε “μία και μόνη υποχρεωτικότητα”, αυτή θα έπρεπε να αφορά το καθολικό check up από τα νήπια έως τους παππούδες. Να έχουμε όλοι έναν ιατρικό φάκελο, έναν οικογενειακό γιατρό και να έχουμε κάνει ένα τουλάχιστον βασικό check up για να ξέρουμε αν και ποια υποκείμενα νοσήματα έχουμε ή τί προδιάθεση έχει ο οργανισμός μας σε ασθένειες.

Ελλάδα και Ταμείο Ανάκαμψης

Τόσο βασικό όσο η Πρωτοβάθμια Φροντίδα, στην οποία συναινεί όλη η αντιπολίτευση και αρνείται –αδιευκρίνιστο το “γιατί”– η κυβέρνηση. Αν λοιπόν δεν λειτουργούμε σαν επιμηθείς για τις ίδιες τις ζωές μας, πώς θα συμπεριφερόμαστε προληπτικά σε άλλους τομείς. Και εδώ ερχόμαστε στη “μαγική” λέξη “σχεδιασμός”! Ποιο είναι το κυβερνητικό blue print που απαντά στη λέξη αυτή;

Ο προϋπολογισμός που κατατέθηκε και θα αναθεωρηθεί τουλάχιστον τρεις φορές το επόμενο εξάμηνο; Το σχέδιο του Ταμείου Ανάκαμψης, όπου επίσης δεν συμφωνούμε καν στο ύψος του – είναι 70, 30, ή 15 τα πολυπόθητα δισ.; Πόσο μάλλον στη φιλοσοφία και την προτεραιοποίηση των δράσεών του! Εδώ την πρώτη δόση (των 3,56 δισ.) αναμένουμε από τον Οκτώβριο 2021 και έχει μετατεθεί για το Μάρτιο 2022…

Όσο φιλότιμα και αν εργάζεται ο αρμόδιος υπουργός, δεν χωράνε δίπλα-δίπλα στο σχέδιο “Ελλάδα 2.0” τα 264.000 € για το Πληροφοριακό Σύστημα του ΟΑΕΔ, η ψηφιοποίηση φακέλων δανείων του Ταμείου Παρακαταθηκών και Δανείων (3,55 εκατ. €), η “αποκατάσταση του Βορείου Περιβόλου Κάστρου Μυτιλήνης” (2,59 εκατ. €) και οι “εκφάνσεις μνημειακής ζωγραφικής στη Χίο” (εργασίες αποκατάστασης τριών ναών, συντήρηση τοιχογραφιών, εικόνων και λίθινων μελών) κόστους 1,47 εκατ. €.

Τα κρίσιμα ερωτήματα

Είναι τέσσερις δράσεις παντελώς ασύνδετες κάτω από τον ίδιο “κωδικό”. Όλα αυτά είναι έργα επιβεβλημένα, αλλά ατάκτως ερριμμένα. Χάνεται, λοιπόν, άλλη μια ευκαιρία –ειδικοί λένε η τελευταία– για να ενταχθούν τα αναγκαία έργα σε πυλώνες με πολλαπλασιαστική ισχύ.
Χάνεται η ευκαιρία να γίνει πραγματική μετάβαση της οικονομίας στο μέλλον. Θα διασπαρθούν (ελπίζω όχι διασπαθιστούν) εκατοντάδες εκατομμύρια σε αποσπασματικές δράσεις χωρίς εθνικό στόχο.

Γιατί; Γιατί δεν έχει γίνει εθνικός διάλογος για τα συγκριτικά πλεονεκτήματα της χώρας. Η τελευταία σοβαρή συνεκτική μελέτη για τα συγκριτικά πλεονεκτήματα της χώρας (McKinsey) έγινε πριν 12 χρόνια και αμφιβάλλω αν έχει ενδιαφερθεί κανένα στέλεχος του επιτελικού κράτους να την επικαιροποιήσει. Τα κρίσιμα ερωτήματα, λοιπόν, δεν είναι ούτε “πόσα” λεφτά έρχονται, ούτε “πού” πάνε, ούτε “ποιοι τα μοιράζουν” και “ποιοι τα παίρνουν”.

Αλλά το “πώς αξιοποιούνται” με το βέλτιστο τρόπο και με τη μέγιστη δυνατή απόδοση. Για αποτελεσματικότητα μιλάει συνεχώς ο πρωθυπουργός, αλλά δείκτες μέτρησής της (ΚΡΙ) δεν έχει βάλει σε κανένα υπουργείο, σε κανένα δημόσιο οργανισμό. Εμείς, με τις μικρές δυνάμεις του Forum2020.gr θα συνεχίσουμε το έργο που ξεκινήσαμε το 2009, να θέτουμε στο δημόσιο διάλογο την ανάγκη για στρατηγικό σχεδιασμό με βάση τη “μεγάλη εικόνα”, τη “μακρά διάρκεια”.

Σχέδιο 2025-2030

Το Long Term Perspective, μαζί με το “Σχέδιο 2025-2030”, δεν μπορεί να είναι μόνο αίτημα των ελάχιστων think-tanks. Πρέπει να γίνει ζητούμενο των πολιτών και αναγκαιότητα για το σύνολο του πολιτικού προσωπικού. Τη στιγμή που ο κόσμος αλλάζει με ταχύτητα, δεν έχουμε την πολυτέλεια της οπισθοπορείας. Βρισκόμαστε στο δρόμο που γράφει “Failed State”. Τα 300 δισ. δημοσίου και τα 180 δισ. ιδιωτικού χρέους, είναι οι κλήσεις που μας έδωσε το παγκόσμιο οικονομικό σύστημα.

Έχουμε παρκάρει “παράνομα” στη λωρίδα ασφαλείας της λεωφόρου του Μέλλοντος. Σε λίγο ή θα μας αποσύρουν, ή θα μας τρακάρουν. Ενώ οι άλλοι θα οδηγούν Tesla, εμείς θα ψάχνουμε να εισάγουμε μεταχειρισμένα YUGO, γιατί δεν θα έχουμε να βάλουμε βενζίνη στα υπάρχοντα 1200άρια μας. Όσο κι αν η εικόνα μοιάζει υπερβολική, στην υπερταχεία του μέλλοντος δεν αρκούν τα συνθήματα περί Great Reset.

Χρειάζεται νέα πολιτική με ισχυρή βούληση επάνω σε ένα εθνικό σχέδιο. Λείπουν και τα τρία. Ας μην ξεχνάμε πως το USP μας το διαθέτουν κι άλλοι. Όμορφες παραλίες που μπορεί να είναι και πιο εξωτικές από τις δικές μας έχουν και η Jamaica (8.850 PPP), οι Μαλβίδες (12.840 PPP) και η Βραζιλία (14.550 ΡΡΡ). Όμως ανήκουν στον Τρίτο Κόσμο. Ας μην ξεχνάμε πως από την Copacabana ως τη φαβέλα η απόσταση είναι 100 μέτρα δρόμος…

ΥΓ. Το Forum2020.gr ξεκινάει μια σειρά νέων δράσεων σε βάθος 3ετίας με στόχο τη συναίνεση στην αντίληψη συγκρότησης ενός Εθνικού Σχεδίου για την Ελλάδα του 2025 και μετά.