Μισό αιώνα μετά – Τελικά “Μένουμε Ευρώπη”;

Όπως έχουμε δείξει στα δύο προηγούμενα άρθρα μας υπάρχει υποβάθμιση των δημοκρατικών μας θεσμών και η υπονόμευση του κράτους δικαίου και των ατομικών δικαιωμάτων. Το ερώτημα είναι εάν έχουμε μόνο τα τελευταία χρόνια δραματική υποχώρηση της δημοκρατίας μας; Η απάντηση είναι αναμφισβήτητα όχι κι αυτό δεν το υποστηρίζω πρώτη φορά. Ο δρόμος άνοιξε την περίοδο της κρίσης, με αντισυνταγματικές –πλην ανέλεγκτες– πράξεις νομοθετικού περιεχομένου και με υπέρμετρο περιορισμό τόσο των συνδικαλιστικών όσο και των κοινωνικών δικαιωμάτων.

Στα προβλήματα αυτά προστέθηκαν αργότερα, επί κυβερνήσεως ΣΥΡΙΖΑ, ένα αντισυνταγματικό –πλην επίσης ανέλεγκτο– δημοψήφισμα, μία σοβαρή παραβίαση του κράτους δικαίου με την υπόθεση Νοβάρτις και ένα μίνι “σκάνδαλο Κοσκωτά”, που οδήγησε επιπροσθέτως και σε μία ακόμη χαμένη ευκαιρία για μία σύμφωνη με το Σύνταγμα ρύθμιση του τηλεοπτικού τοπίου. Προβλήματα τέλος ανέκυψαν, ως προς τα ατομικά δικαιώματα, και κατά την περίοδο της πανδημίας, όχι λόγω των επιβληθέντων περιορισμών, καθεαυτούς, αλλά λόγω της καταχρηστικής αξιοποίησης ορισμένων από αυτούς. Ωστόσο, όλες αυτές οι παρεκτροπές της εκτελεστικής εξουσίας ωχριούν μπροστά στην σημερινή πραγματικότητα, καθώς εκείνες ήταν εν πολλοίς αποσπασματικές και σε κάθε περίπτωση καθορισμένες από μία ιδιαίτερη πολιτική ή κοινωνική συγκυρία.

Αντίθετα, οι πρόσφατες αυταρχικές παρεμβάσεις της σημερινής κυβέρνησης είναι μία οργανωμένη, συντονισμένη και συστηματική προσπάθεια για εξουδετέρωση δημοκρατικών και δικαιοκρατικών προγεφυρωμάτων, η οποία, δυστυχώς, μόνο με τις αντίστοιχες προσπάθειες πρώην χωρών του ανατολικού μπλοκ μπορεί να συγκριθεί. Αυτό μόνο κάποιοι γιαλαντζί “φιλελεύθεροι” καμώνονται πως δεν το καταλαβαίνουν, παρότι ακόμη και στην ΕΕ υπάρχει πλέον έντονη ευαισθητοποίηση για τις θεσμικές παρεκτροπές στη χώρα μας…

Τί σήμαινε εκείνο το “Μένουμε Ευρώπη”

Με βάση λοιπόν όλη την προηγούμενη περιδιάβαση, πρέπει νομίζω να αναρωτηθούμε σοβαρά: Τί σήμαινε άραγε εκείνο το “Μένουμε Ευρώπη”, για το οποίο πολλοί –μεταξύ των οποίων και ο γράφων– κινητοποιηθήκαμε; Σήμαινε απλώς παραμονή της χώρας στην ΕΕ, με ένα καθεστώς πτωχής και υποτακτικής συγγενούς, που αρκείται στις ευρωπαϊκές επιδοτήσεις για την άσκηση πελατειακής πολιτικής; Και ακόμη περισσότερο: σήμαινε μετατροπή σε μία ανάπηρη δημοκρατία, με αναξιόπιστους αντιπροσωπευτικούς θεσμούς και με κολοβωμένες εγγυήσεις του Κράτους Δικαίου και των Δικαιωμάτων; Για όσους αρκούνται σε μία τέτοια “ευρωπαϊκή” οπτική, υπερασπιζόμενοι με επιστημονικούς και πολιτικούς σολοικισμούς την σημερινή οπισθοδρόμηση της Δημοκρατίας μας (το “όπισθεν ολοταχώς” για να θυμηθούμε τον μακαριστό Χριστόδουλο), θέλω να επισημάνω τα εξής:

Η χώρα μας, παρά τα τεράστια οικονομικά προβλήματα και τις μείζονες πολιτικές κρίσεις που αντιμετώπισε κατά καιρούς (με αποκορύφωμα τον διχασμό και τον εμφύλιο) κατείχε έως τώρα σημαντική θέση στην χορεία και στην πορεία των δημοκρατικά προηγμένων χωρών. Στον 19ο αιώνα όχι μόνον ευτύχησε να έχει προωθημένους συνταγματικούς θεσμούς (ιδίως τα Συντάγματα του Αγώνα και το Σύνταγμα του 1864), αλλά και βίωσε, μαζί με ελάχιστες άλλες ευρωπαϊκές χώρες, μία μακρόχρονη περίοδο δημοκρατικής και κοινοβουλευτικής ομαλότητας (1864-1915), η οποία ακόμη δεν έχει ξεπερασθεί από την μεταπολιτευτική περίοδο.

Αλλά και στον ταραγμένο εικοστό αιώνα η μοναδική πραγματική απόκλιση της χώρας μας από τα ευρωπαϊκά δεδομένα ήταν η περίοδος 1945-1974. Με την αποκατάσταση της Δημοκρατίας, η χώρα μας αντιστοιχήθηκε ξανά πλήρως τόσο με την δική της δημοκρατική παράδοση όσο και με τα μεταπολεμικά ευρωπαϊκά δεδομένα. Από αυτήν λοιπόν την άποψη, η στάση της Ελλάδας υπήρξε μετά το 1974 από υποδειγματική μέχρι ικανοποιητική, παρά τους όποιους πολιτικούς και οικονομικούς κραδασμούς, γεγονός που μας κατέταξε ξανά, έως πρόσφατα, στην δημοκρατική ελίτ των ευρωπαϊκών χωρών.

“Μένουμε Ευρώπη” ή ορμπανοποίηση;

Ενόψει αυτών, είναι ιδιαίτερα θλιβερό για τον γράφοντα, που έκανε μεγάλη προσπάθεια για να θεμελιώσει επιστημονικά την προωθημένα δημοκρατική πορεία της χώρας μας τόσο στον 19ο αιώνα όσο και στην μεταπολιτευτική περίοδο, να κρούει τον κώδωνα του κινδύνου για την ολόπλευρη υποβάθμισή της τα τελευταία χρόνια. Μια υποβάθμιση που μας απομακρύνει ολοένα και περισσότερο από το ευρωπαϊκό μοντέλο, σύμφωνα με το οποίο δεν νοείται συνταγματική Δημοκρατία αν δεν εμπεριέχει ταυτόχρονα την δημοκρατική, την φιλελεύθερη και την κοινωνική συνιστώσα της.

Προς όσους λοιπόν δεν αντιδρούν σήμερα, είτε από ιδιοτέλεια είτε από κομφορμισμό, πλην όμως κόπτονται παράλληλα σε όλους τους τόνους, υπέρ του “ευρωπαϊσμού” και του “φιλελευθερισμού”, θα αρκεσθώ απλώς να κλείσω με ένα ερώτημα και μία υπενθύμιση. Τα ερώτημα σχετίζεται με τις πρόσφατες εκλογές στην Πολωνία, όπου ως γνωστόν καταγράφηκε μια σημαντική ήττα της Ακροδεξιάς, η οποία είχε επιβάλει ένα ιδιόμορφο μισελεύθερο καθεστώς, σε εμφανή απόκλιση από το ευρωπαϊκό μοντέλο.

Οι συνειρμοί είναι αναπόφευκτοι: Μήπως τελικά η σταδιακή θεσμική διολίσθηση της χώρας μας στον αυταρχισμό σημαίνει ότι βαδίζουμε πλέον πλησίστιοι προς την υποκατάστασή μας στην θέση της Πολωνίας; Μήπως δηλαδή βρεθούμε “ανεπαισθήτως” –για να θυμηθούμε τον ποιητή– μέσω μιας ιδιότυπης και αργόσυρτης “ορμπανοποίησης”, στην κατηγορία των “μαύρων προβάτων” της ΕΕ ως προς την λειτουργία των δημοκρατικών και δικαιοκρατικών μας θεσμών; Η υπενθύμιση αφορά κάτι που είπε ο δάσκαλός μου Αριστόβουλος Μάνεσης σε δίσεκτους καιρούς, το οποίο διατηρεί όμως και σήμερα ακέραιη την σημασία του: «Υπάρχουν στιγμές που η σιωπή δεν είναι χρυσός… αλλά λίβανος και σμύρνα προς τους κρατούντες»…