Ο ηγέτης που θα μπορούσε να αναστήσει το ευρωπαϊκό όραμα

Η επικείμενη Σύνοδος Κορυφής της 23ης Απριλίου, μπορούμε να φανταστούμε ότι θα είναι δραματική και πως η Γερμανία θα έχει κάποια γραμμή ενός νέου συμβιβασμού, που όμως δεν πρόκειται να αλλάξει τίποτε ουσιαστικό. Το ρήγμα που είχε φανεί με την χρήση “εργαλείων βασανισμού” (torture tools, κατά Χάικο Μάας, ήτοι ταπείνωση, τρόικα, λιτότητα, εκποίηση δημόσιας περιουσίας κ.λπ.) και το Brexit, έγινε απύθμενο με την κρίση του κορωνοϊού. Είναι πλέον ξεκάθαρο ότι η Γερμανία δεν μπόρεσε να γίνει ευρωπαϊκή και πως έχει στόχο τη “γερμανική Ευρώπη”.

Το φιλοσοφικό και ιστορικό υπόβαθρο αυτού του στόχου το σκιαγραφήσαμε στο κείμενο «Το “πρόγραμμα του Σεπτεμβρίου 1914” περιγράφει όσα κάνει σήμερα το Βερολίνο». Η μεταπολεμική Γερμανία χρειάστηκε το μεγάλο άλλοθι του ευρωπαϊκού οράματος για να θεραπεύσει τα εσωτερικά της τραύματα και κατάφερε να το εκμεταλλευτεί καλύτερα από όλους, με την ανοχή των άλλων που ήλπιζαν στην εξημέρωση του θηρίου. Το θηρίο όμως είναι βουλιμικό, όπως φάνηκε στη Γιουγκοσλαβία, στην Ουκρανία, στην κρίση του ευρώ.

Όλοι πια γνωρίζουν ότι το ευρωπαϊκό όραμα κακοφόρμισε στο Μάαστριχτ. Το ζήτημα είναι εάν η Ευρώπη θα αποδεχθεί αυτή την κατάσταση πλέον. Η Ιταλία και η Ισπανία είναι σε αδύναμη πολιτική κατάσταση. Ο μόνος ισχυρός πολιτικά είναι ο Μακρόν. Η διαχείριση που έκανε η Γαλλία στο τελευταίο Eurogroup ήταν τακτική και θα συνεχίσει έτσι μέχρι να ωριμάσουν οι συνθήκες για κάτι νέο. Ήδη, οι κοινωνικές συνθήκες αποτελούν μία ισχυρή βάση για ριζικές αλλαγές.

Η κρίση του κορωνοϊού έρχεται να τις μετατρέψει σε επιτακτικές. Ένας “νεογκωλισμός” γεννιέται στη Γαλλία. Στη Γαλλία που διατύπωσε μια ολοκληρωμένη πολιτική για τη Μεσόγειο και μπλόκαρε η Γερμανία, στη Γαλλία που έκανε τις προτάσεις Μακρόν για την αναδιάρθρωση της ευρωζώνης και της ΕΕ και μπλόκαρε η Γερμανία, στη Γαλλία που είναι η ισχυρότερη στρατιωτικά χώρα της Ευρώπης με μια βιομηχανία που παράγει τα πάντα. Η Γαλλία είναι ο στόχος της Γερμανίας, όχι η Ιταλία (αυτή θεωρεί ότι θα την κάνει μια χαψιά).

Μπορεί να αναστηθεί το ευρωπαϊκό όραμα;

Υπό τη γερμανική κηδεμονία σίγουρα όχι. Υπό άλλες συνθήκες, σαφώς ναι, έστω εν μέρει. Τα εγγενή προβλήματα είναι μεγάλα και πολλών ειδών. Πολλές χώρες, ιδιαίτερα του πρώην ανατολικού μπλοκ δεν έχουν χορτάσει την αυτονομία και τη δημοκρατία τους. Παρ’ όλα αυτά, το ιστορικό momentum είναι κρίσιμο. Αν όχι τώρα, πότε; Η χρόνια και αντιπαραγωγική λιτότητα, αλλά και το μεταναστευτικό οδήγησαν στη συγκρότηση του λεγόμενου Club Med, των εφτά μεσογειακών χωρών του ευρωπαϊκού νότου, από τη Γαλλία, Ελλάδα, Ιταλία, Ισπανία, Πορτογαλία, Μάλτα και Κύπρο.

Ήδη από τον Ιανουάριο, με αφορμή την κρίση στη Λιβύη και τον αποκλεισμό της Ελλάδας από τη Διαδικασία του Βερολίνου, είχαμε προτείνει την πολιτικοποίηση του Club Med. Σήμερα, οι 9 του ευρω-ομολόγου είναι ήδη 11, δηλαδή πλειοψηφούν στους 19. Όμως εδώ δεν πρόκειται μόνο για τη ζώνη του ευρώ, αλλά για ολόκληρη την Ευρωπαϊκή Ένωση. Η Ιταλία δεν φαίνεται να δέχεται τη λογική του ESM, ούτε η Ισπανία, ούτε ο Μητσοτάκης θέλει να το σκέπτεται παρ’ ότι άφησε την πόρτα ανοιχτή. Τι θα γίνει αν η Ιταλία υποχρεωθεί να φύγει; Ή ακόμη χειρότερα αποφασίσει να πτωχεύσει; Ποια θα είναι η επίπτωση στο γερμανικό τραπεζικό σύστημα;

Το ευρωομόλογο ειδικού σκοπού, το coronavirus bond, ήταν λάθος γιατί στοχοποιούσε το Νότο. Είναι καιρός να καταργηθεί η έννοια “Νότος”. Το Βέλγιο, η Ιρλανδία δεν είναι “Νότος”, που συντάσσονται με το αντιγερμανικό μέτωπο. Υπάρχει βέβαια η ιδέα ενός Σχεδίου Μάρσαλ. Αλλά εκείνα ήταν “λεφτά ελικοπτέρου” (helicopter money). Εκεί φαίνεται ότι θα καταλήξουμε, αλλά θα υπάρξει πολύ καταστροφή πριν αυτό συμβεί. Θα φέρει και πολύ πληθωρισμό. Κανείς δεν μπορεί να προβλέψει με βεβαιότητα. Στην ιστορία πάντως δεν υπάρχουν αδιέξοδα.

Η εμπειρία της Λατινικής Νομισματικής Ένωσης

Υπάρχει άλλωστε και η διάσπαση που θα μπορούσε να οδηγήσει σε δυο Ενώσεις. Υπάρχει και η ιστορική εμπειρία της Λατινικής Νομισματικής Ένωσης (ΛΝΕ) που ιδρύθηκε το 1865 με στόχο τη νομισματική σταθερότητα από τη Γαλλία, το Βέλγιο, την Ιταλία και την Ελβετία με βάση μια νομισματική μονάδα να ισούται με 4,5 γραμμάρια αργύρου ή 0,290322 γραμμάρια χρυσού (διμεταλλισμός) και τα εθνικά νομίσματα να είναι ελεύθερα ανταλλάξιμα. Το 1868 προσχωρήσαν η Ισπανία και η Ελλάδα, και το 1889 η Ρουμανία, η Αυστρία, η Βουλγαρία, η Βενεζουέλα, η Σερβία, το Μαυροβούνιο, το Σαν Μαρίνο και το Παπικό κράτος.

Η ΛΝΕ βασίστηκε στην κυκλοφορία μεταλλικών νομισμάτων και επέβαλε σταθερές ισοτιμίες, αλλά δεν υπήρχε ένα κοινό νόμισμα που να επιτελεί τις λειτουργίες του χρήματος, ούτε και θεσμικό πλαίσιο πειθαρχίας. Συναλλαγματικές κρίσεις της εποχής, η εγκατάλειψη του διμεταλλισμού και η στροφή στο χρυσό και κυρίως ο Α΄ Παγκόσμιος Πόλεμος οδήγησαν το 1927 σε διάλυση της ΛΝΕ. Η Ελλάδα υιοθέτησε τον διμεταλλισμό το 1833 με την εισαγωγή της δραχμής του Όθωνα και, με στόχο την πρόσβαση στη χρηματαγορά των Παρισίων, το 1867 υπέγραψε τη ΛΝΣ αποδεχόμενη την αρχή του διμεταλλισμού και την ταύτιση της χρυσής δραχμής με το χρυσό γαλλικό φράγκο (ισοτιμία 1:1).

Όμως, διάφορες καταστάσεις άλλοτε καθυστερούσαν τη συμμετοχή στην πράξη, κι άλλοτε η δραχμή έβγαινε από το σύστημα και μόλις τον Μάρτιο του 1910 εντάχθηκε πλήρως. Η σύνδεσή της με το γαλλικό φράγκο έγινε στην αρχική ισοτιμία 1:1, εγκαινιάζοντας τη “χρυσή εποχή” της δραχμής, που διακόπηκε όμως βίαια το 1914 (Σοφία Λαζαρέτου, Το Βήμα, 31 Δεκεμβρίου 2000).

Το στοίχημα για πολιτική ενοποίηση

Σήμερα υπάρχει τεράστια εμπειρία και κρίσιμοι κοινωνικοί, πολιτικοί και γεωπολιτικοί λόγοι για να πάμε παραπέρα. Η Γερμανία θα εξωθήσει τις καταστάσεις στα άκρα με στόχο την καθυπόταξη της Ευρώπης. Δεν θα το πετύχει, γιατί οι εφιάλτες του Μπίσμαρκ για αντισυσπειρώσεις είναι ήδη εδώ. Η διάσπαση όμως θέλει σχέδιο και τέχνη, ώστε η γερμανική επιρροή να περιοριστεί καταλυτικά. Η συγκρότηση μιας πολιτικής και νομισματικής ένωσης της Μεσογείου χωρίς τη Γερμανία και τους δορυφόρους της είναι εφικτή, ως αρχική κίνηση για μια ευρωπαϊκή ομοσπονδία.

Αυτή τη φορά πρέπει να προηγηθεί η πολιτική της οικονομίας, παρ’ ότι οι καιροί μοιάζουν να απαιτείται το αντίστροφο. Η “Ευρωπαϊκή Δημοκρατική Ομοσπονδία” με ομοσπονδιακή κυβέρνηση, ομοσπονδιακή κεντρική τράπεζα και ένα κρίσιμο ανθρώπινο δυναμικό, φυσικό πλούτο και βιομηχανία θα εξασφαλίσει εξ αρχής την στήριξη των αγορών. Τα κράτη-μέλη θα διατηρήσουν ένα ανάλογο καθεστώς με εκείνο των αμερικάνικων πολιτειών.
Το εγχείρημα μπορεί να ξεκινήσει από τους 11 και να είναι ανοιχτό σε προσχωρήσεις. Έτσι, έγινε και στις ΗΠΑ. Το ζήτημα είναι ποιος μπορεί να αναλάβει ένα τέτοιο εγχείρημα.

Ο Μακρόν δεν είναι ούτε Ντε Γκώλ, ούτε Μιτεράν. Είναι “Ροθτσάιλντ” και άνθρωπος του τραπεζικού κεφαλαίου; Πιθανότατα. Όμως, τέλειωσε το Λύκειο των Ιησουϊτών της Αμιένης. Σπούδασε φιλοσοφία στο Πανεπιστήμιο της Ναντέρ και εργάστηκε ως βοηθός σύνταξης για τον Πολ Ρικέρ, Γάλλο προτεστάντη (“Η μνήμη, η ιστορία, η λήθη”). Έκανε μεταπτυχιακά στις δημόσιες σχέσεις και αποφοίτησε από την ΕΝΑ, την Εθνική Σχολή Διοίκησης. Παντρεύτηκε την καθηγήτριά του, έχει drive και είναι ριζοσπάστης. Αυτά που πέτυχε πολιτικά στη Γαλλία είναι ανατρεπτικά. Απέτυχε στο κοινωνικό πεδίο, αλλά βάζει νερό στο κρασί του. Είναι μάλλον ο πιο μορφωμένος ηγέτης της Ευρώπης. Μπορεί; Ποιος ξέρει, πάντως τα προσόντα τα έχει.