Tα Γιάννενα αποχαιρετούν τον γιατρό δήμαρχο τους Μωυσή Ελισάφ

Παρουσία της Προέδρου της Δημοκρατίας, θα πραγματοποιηθεί την Κυριακή, στην Ιερά Συναγωγή Ιωαννίνων, η κηδεία του δημάρχου Ιωαννίνων, Μωυσή Ελισάφ, που “έφυγε” από καρκίνο στα 69 του έτη. Η γέννηση του πρώτου Εβραίου δημάρχου της Ελλάδας είχε αποτελέσει ένα ακόμα παράδειγμα της νίκης της ζωής έναντι του θανάτου. Έστω και της πρόσκαιρης νίκης…

Δέκα χρόνια πριν την έλευσή του σε αυτό τον κόσμο, τα στρατεύματα της Βέρμαχτ άρχιζαν να φορτώνουν τους Έλληνες Εβραίους των Ιωαννίνων, προκειμένου να τους οδηγήσουν στο στρατόπεδο εξόντωσης του Άουσβιτς. Εκείνο το πρωινό της 25ης Μαρτίου του 1944 και τα 1.850 άτομα –μικροί και μεγάλοι– που είχαν συγκεντρωθεί στην πλατεία Μαβίλη και στο Ιτς Καλέ, κουβαλούσαν από μια βαλίτσα με τα απολύτως απαραίτητα. Φορτωμένοι έτσι, ανέβηκαν σ’ ένα από τα 80 φορτηγά που είχαν στοιχηθεί για να ξεκινήσουν ένα ταξίδι χωρίς επιστροφή. Κάπως έτσι εξοντώθηκε η ακμάζουσα μέχρι τότε εβραϊκή κοινότητα, τα ίχνη της οποίας έφταναν μέχρι τον όγδοο αιώνα.

Μέσα σε αυτήν ζούσε αρμονικά και το ζευγάρι της Άννας και του Σέμου Ελισάφ. Αν αναλογιστεί κανείς ότι ένα απειροελάχιστο ποσοστό, μόλις το 5% μπόρεσε να επιβιώσει από τα στρατόπεδα συγκέντρωσης, εκείνοι ανήκαν στους τυχερούς. Μαζί με περίπου σαράντα άτομα πρόλαβαν να διαφύγουν με τη βοήθεια των αντιστασιακών και βρετανικών δικτύων. Η μικρή οδύσσειά τους περιελάβανε την Εύβοια, τη Σμύρνη και από εκεί τη Μέση Ανατολή.

Όταν επέστρεψαν ένα χρόνο αργότερα στην πόλη και στην πρότερη ζωή τους, βρήκαν ψήγματά αυτής να στέκουν όρθια. Τίποτα δεν ήταν πλέον ίδιο: Φίλοι, γείτονες, οικογένειες και παιδιά, γνωστοί και συνεργάτες είχαν αφανιστεί. Μεταξύ αυτών, τριάντα στενοί συγγενείς τους, όπως οι παππούδες, οι γιαγιάδες και οι θείοι του, τα αδέλφια των γονιών τους. Ίσως η βεβαιότητα της ματαιότητας των πάντων που αφήνει πίσω της μία τέτοια τραγωδία καθυστέρησε και την σύλληψη του Μωυσή, ο οποίος, όμως, τελικά γεννήθηκε. Λένε, άλλωστε, ότι η γεύση του θανάτου νοηματοδοτεί τελικά και κάθε πράξη της ζωής μας.

Η προοδευτική οικογένεια Ελισάφ

Μοναχοπαίδι, γεννιέται και μεγαλώνει σε μία προοδευτική οικογένεια. Ο πατέρας του ήταν έμπορος. Διατηρούσε μαγαζί με υφάσματα στην οδό Ανεξαρτησίας και η μητέρα του ήταν προσηλωμένη στα οικιακά. Φίλοι του Μωυσή την θυμούνται να διατηρεί το σπίτι πεντακάθαρο. Φοίτησε σε ένα από τα πιο σημαντικά ελληνικά εκπαιδευτικά ιδρύματα, τη Ζωσιμαία Σχολή που ιδρύθηκε το 1828 και έβγαλε σπουδαίες προσωπικότητες.

Άριστος μαθητής, από τα μικράτα του, έχει έναν και μοναδικό στόχο: Να πετύχει στις εξετάσεις του και να γίνει γιατρός. Είναι συγκροτημένος και ολίγον τί συνεσταλμένος. Δεν πολυσυμμετέχει στα νεανικά πάρτι και στις μαζώξεις, ούτε σε άλλου είδους νεανικές απερισκεψίες. Στοχοπροσηλωμένος μελετάει σκληρά για να πραγματοποιήσει τα όνειρά του.

Την περίοδο εκείνη γοητεύεται από τον Ηπειρώτη “γιατρό των φτωχών και καταφρονημένων”, το Νίκο Σκοπούλη. Ο γνωστός παιδίατρος από το χωριό Πεδινή πήρε μέρος στην Εθνική Αντίσταση με το ΕΑΜ, φυλακίστηκε, εξορίστηκε και εξελέγη δύο φορές βουλευτής με την ΕΔΑ, το 1958 και το 1964. Έδινε χρήματα για τα φάρμακα των ασθενών του, ενώ φρόντιζε ακόμη και τα παιδιά των αντιπάλων του, χωρίς να εξαιρέσει ούτε τα παιδιά χωροφυλάκων, που τον παρακολουθούσαν. «Δεν φταίτε εσείς τα όργανα», τους έλεγε, «αλλά οι οργανοπαίκτες». Οι παιδικοί του φίλοι ισχυρίζονται ότι ο Μωυσής τον κράτησε ως παρακαταθήκη για το πώς η κοινή προσφορά μπορεί να συνδυαστεί με την επιστήμη που τόσο τον μάγευε.

Λάτρης της μουσικής

Η πρώτη του δοκιμασία ολοκληρώνεται με επιτυχία και ο νεαρός πλέον φοιτητής Ιατρικής μετακομίζει στην Αθήνα. Εκεί νοικιάζει ένα ημιυπόγειο διαμέρισμα στην Ιπποκράτους με έναν ακόμα συγκάτοικο, τον Γρηγόρη Παπαχρήστου. Οι παρέες του είναι πολιτικοποιημένες και ανήκουν στον χώρο της Αριστεράς, καθώς και ο ίδιος είναι ενταγμένος στον Ρήγα Φεραίο και αργότερα στο ΚΚΕ Εσωτερικού.

Είναι από τους ελάχιστους φοιτητές της παρέας που παρακολουθεί ανελλιπώς τα μαθήματά του. Γυρνάει κατάκοπος το βράδυ και το ρίχνει στο διάβασμα. Φίλοι ενθυμούνται δεκάδες βιβλία υπογραμμισμένα με τον ιδιαίτερο τρόπο και το κουζινάκι χωμένο κάτω από κουτιά νες καφέ. Μία αδυναμία της εποχής, που τον βοηθούσε να ξαγρυπνάει.

Λάτρης της μουσικής, της ποίησης, της λογοτεχνίας, εκτίθεται σε όλα τα τέρατα του ελληνικού πολιτισμού. Η αγάπη του Μωυσή Ελισάφ για την μουσική έφτανε, μάλιστα, αναλλοίωτη μέχρι το σήμερα, όπου στις προεκλογικές συγκεντρώσεις του δεν παρέλειπε ποτέ να τις κλείνει με μία ορχήστρα στο τέλος και μία μουσική βραδιά. Ακόμα κάποιοι θυμούνται μία τέτοια στα Γιάννενα, όπου και απόλαυσαν το πρώτο μπουζούκι της ορχήστρας του Μίκη Θεοδωράκη. Οι αγαπημένοι του, άλλωστε, ήταν ο Μίκης Θεοδωράκης και ο Μάνος Χατζηδάκης. Πίσω στην εποχή της νιότης του και της Αριστεράς που μάχεται, αμφισβητεί, αλλά και αυτοαναλώνεται σε αδιέξοδα διλήμματα και ατέρμονες συζητήσεις.

Ο Μωυσής Ελισάφ συμμετέχει τότε, αλλά και εγείρει την ανησυχία του για ένα “ξόδεμα”. Επιζητά λύσεις, ουσιαστικές παρεμβάσεις. Με τον καιρό, τα Γιάννενα έχουν αλλάξει και ο εμπορικός πυρήνας τους δεν είναι η γειτονιά, στην οποία βρίσκεται το μαγαζί του πατέρα του. Τα βγάζει ως φοιτητής δύσκολα πέρα, αλλά δεν εργάζεται παράλληλα με τις σπουδές του. Δεν υπάρχει χρόνος. Διαβάζει δίχως σταματημό και αποφοιτά από την Ιατρική με άριστα.

Εργαζόταν 15ωρα

Ο στρατός που ακολουθεί είναι μία δύσκολη περίοδο για τον Μωυσή, ο οποίος καταπιέζεται, αντιμετωπίζοντας τη θητεία του ως ολίγον τί αναχρονιστικό θεσμό. Αισθάνεται, άλλωστε, ότι οι πολιτικές πεποιθήσεις του περιπλέκουν τα πράγματα. Τόσο ο ίδιος, όσο και φίλοι και σύντροφοι βρίσκονται σε μία κάπως δυσμένεια. Αντιθέτως, όταν ολοκληρώνει τη διδακτορική του διατριβή, οι πιο στενοί του φίλοι θυμούνται μια από τις πιο τρυφερές στιγμές της οικογενειακής του ζωής. Οι περήφανοι γονείς του, μεγάλης πια ηλικίας, γιορτάζουν σεμνά με λίγους συγγενείς και ακόμα λιγότερους φίλους την επιτυχία του γιού τους.

Λίγο αργότερα, μπήκε στη ζωή του η μετέπειτα σύζυγός του οικονομολόγος Κλεοπάτρα Χατζηγιάννη, για τους φίλους Πάτρα. Αν και πλέον έχει πάρει σύνταξη εργαζόταν σε μια οικονομική υπηρεσία. Όλοι κάνουν λόγο για ένα ιδιαιτέρα δεμένο ζευγάρι που μετρούσε πάνω από τρείς δεκαετίες μαζί. Είχαν μία ιδεολογική και πολιτισμική ταύτιση, ενώ τους άρεσε η ίδια μουσική και τέχνη.

Τα τελευταία χρόνια, απολάμβαναν ελάχιστες στιγμές χαλάρωσης στο πατρικό σπίτι της Πάτρας, στο χωριό του Άγιου Μηνά. Εκεί πλέον έφτιαξαν το εξοχικό τους σπίτι, το οποίο έχει μία εκπληκτική θέα στο βουνό. Εκεί καταφεύγαν, αν και ήταν παροιμιώδης η άρνηση του Μωυσή να ξεκουραστεί ή να χαλαρώσει. Μετά βίας τον θυμούνται να δέχεται με τα χίλια παρακάλια να περάσει εφτά ημέρες στο εξοχικό σπίτι ενός καρδιακού του φίλου.

Γενικά όργωνε την χώρα, εργαζόταν δεκαπεντάωρα στο νοσοκομείο των Ιωαννίνων, μελετούσε την επιστήμη του και συμμετείχε σε συνέδρια. Η σύζυγός του τον ακολουθούσε συχνά σε αυτά τα ιατρικά συνέδρια, στις δράσεις του που είχαν να κάνουν με την εταιρεία αρτιοσκλήρωσης, αλλά και στα ταξίδια του, μιας και οι συνεργάτες του τον περιγράφουν σαν “ιπτάμενο”. Πήγαινε στην Αθήνα, κατόπιν στην Λάρισα, στην Πάτρα για ένα χειρουργείο και επέστρεφε στα Γιάννενα και στο νοσοκομείο, όπου είχε οργανώσει την Β’ παθολογική κλινική.

Το έργο του εκεί δεν περνά απαρατήρητο. Η κλινική του βραβεύετηκε με το αργυρό βραβείο (Silver award) για την ποιότητα των υπηρεσιών που παρέχει και τις καινοτόμες πρακτικές της, στα “Health Business Awards 2017”, με τα οποία επιβραβεύονται καλές πρακτικές σε όλο το φάσμα της Υγείας. Παράλληλα, υπηρέτησε ως καθηγητής Παθολογίας στο Πανεπιστήμιο Ιωαννίνων.

Ο αντιφασίστας Ελισάφ

Η ενασχόλησή του Μωυσή Ελισάφ με τα κοινά ήταν φυσικό επακόλουθο του χαρακτήρα και της νοοτροπίας του. Εξάλλου, επί 17 έτη είναι πρόεδρος της τόσο παλαιάς στον χρόνο Ισραηλιτικής Κοινότητας Ιωαννίνων. Αφιέρωσε πολύ χρόνο από τη ζωή του για να διατηρήσει ζωντανή την εναπομείνασα κοινότητα, που πλέον μετράει πενήντα μόλις άτομα. Είχε διατελέσει και γενικός γραμματέας του Διοικητικού Συμβουλίου του Κεντρικού Ισραηλιτικού Συμβουλίου Ελλάδος.

«Ποτέ δεν τον έχω ακούσει να δηλώνει περήφανος που είναι Εβραίος, αλλά πάσχει και αγωνίζεται για την κοινότητά του», είπε ένας φίλος του. Όταν έγιναν οι καταστροφές στα κοιμητήρια της εβραϊκής κοινότητας είχε οργιστεί: «Είναι αντιφασίστας, μέχρι εκεί που δεν πάει». Πριν αποφασίσει να διεκδικήσει τη δημαρχία, είχε διατελέσει δημοτικός σύμβουλος με τον μετέπειτα αντίπαλό του.

Εγκατέλειψε την θέση του, όταν είχε συνειδητοποιήσει ότι δεν μοιράζονταν το ίδιο όραμα για την πόλη. Τότε ήταν που ένιωσε να φθείρεται, ότι η παράταξη είχε πέσει σε μία απολιτική προσέγγιση, κουβαλώντας όλα τα βαρίδια του επαρχιωτισμού που ο ίδιος ήθελε να αποτινάξει από τα Γιάννενα. Αποστασιοποιήθηκε και το καλοκαίρι του 2019, ανακοίνωσε σε φίλους και συγγενείς ότι θα κυνηγήσει τη δημαρχία με τον δικό του τρόπο. Και τα κατάφερε…

Κατά πολλούς, οι συνεργάτες του και τα άτομα που επέλεξε για τον συνδυασμό του ήταν το συγκριτικό του πλεονέκτημα. Άτομα που έχαιραν τον σεβασμό των συμπολιτών τους, αλλά συγχρόνως δεν είχαν κομματική σφραγίδα. Ήταν γνωστοί για την πορεία τους και το ακέραιο του χαρακτήρα τους. Τον περιγράφουν ως φύση και θέση ηγέτη, που εργάζονταν πιο σκληρά από όλους, που ανέβαζε τον πήχη και είχε πάντα τα αυτιά του ανοιχτά για κάποια πρόταση διαφορετική από την δική του.

Ο Μωυσής Ελισάφ απολάμβανε τον σεβασμό και την αποδοχή των γιατρών και φοιτητών του. Η εκλογή του, πάντως, δεν ήταν ποτέ δεδομένη μέσα του. Ακόμα και όταν όλοι τον διαβεβαίωναν ότι οι πιθανότητες ήταν με το μέρος του, εκείνος παρέμενε συγκρατημένος, θέλοντας να είναι προετοιμασμένος για το χειρότερο. Και όταν προς το τέλος της κούρσας οι ελπίδες όλων είχαν αναπτερωθεί, εκείνος είχε επιλέξει να πανηγυρίσει, για την αγάπη που εισέπραξε από τους δικούς του ανθρώπους, όπως είχε πει. Ο θάνατος του πρώτου Εβραίου δήμαρχου της Ελλάδας, βύθισε στη θλίψη την κοινωνία των Ιωαννίνων, την πανεπιστημιακή κοινότητα και τον εβραϊκό κόσμο, ενώ πολιτικός κόσμος τον αποχαιρέτησε με τον σεβασμό που άξιζε.