Τι χρειάζεται η δημόσια υγεία για να αντιμετωπίσει το δεύτερο κύμα

Ο πρωθυπουργός εφαρμόζοντας μια κεντρομόλα πρακτική –αμερικάνικης έμπνευσης– διεύθυνσης της κυβέρνησης, στο έτσι και αλλιώς πρωθυπουργοκεντρικό ελληνικό πολιτικό σύστημα, επιχείρησε από το Μάξιμου τη διαχείριση της πανδημίας και εν πολλοίς πέτυχε σημαντικά αποτελέσματα στην πρώτη φάση. Δείχνει όμως κρίσιμη ολιγωρία στο να τα κεφαλαιοποιήσει την επιτυχία στους μήνες μετά την καραντίνα και να σταθεροποιήσει την κατάσταση στη δημόσια υγεία απέναντι σε ένα νέο κύμα που είναι πια πολύ πιθανό.

Οφείλει, κινητοποιώντας  το υπουργείο Υγείας, που φαίνεται οδυνηρά ανέτοιμο, με οργανωμένα και κατάλληλα σχέδια εξόδου προς την κοινωνία να προωθήσει την εμπέδωση νέων αντιλήψεων, αλλαγής συνήθειων και καλλιέργειας τρόπων και κουλτούρας ενεργού υγείας για τη σωστή αντιμετώπιση των πρωτόγνωρων αναγκών που προέκυψαν.

Η τοποθέτηση της νέας υφυπουργού, καθ’ όλα αξιόλογης, μπορεί να φαίνεται ότι ενισχύει την πολιτική υγείας, σε λάθος όμως κατεύθυνση για την τωρινή συγκυρία. Αντίστροφα το υπουργείο Παιδείας τελματώνει από ανούσια υπερδραστηριότητα, ανύποπτο για τον επόμενο γύρο αντιπαράθεσης με λαϊκιστές συνδικαλιστές για το άνοιγμα των σχολείων.

Το μεγάλο πρόβλημα της τωρινής περιόδου είναι ότι το σύστημα υγείας τηρεί μια αμυντική και υπολειμματική στάση απέναντι στην διαρκούσα πανδημία αρκούμενο στην υπερεπάρκεια ΜΕΘ (που είναι σχεδόν άδειες) και δρομολόγηση προσλήψεων -οπωσδήποτε χρήσιμων- στα νοσοκομεία. Όμως, το υπουργείο Υγείας δεν είναι υπουργείο Νοσοκομείων, η πολιτική προστασία συνεπικουρεί και δεν υποκαθιστά την Δημόσια Υγεία και τα ΜΜΕ ενημερώνουν, συχνά συγκεχυμένα, αλλά δεν εκπαιδεύουν τους πολίτες.

Υπάρχει μια σημαντική τωρινή υστέρηση στην ταχύτατη επιχειρησιακή ανάπτυξη και συντονισμό των δικτύων πρωτοβάθμιας για καθημερινή εντατική ενημέρωση και καθοδήγηση σε καλές πρακτικές και αλλαγή συμπεριφορών στα σχολεία, στην κοινότητα, την γειτονιά, στις εκκλησίες, τους χώρους εργασίας και βεβαίως διασκέδασης.

Δύο υστερήσεις

Στην πραγματικότητα η εμπειρία της πανδημίας ανέδειξε δυο σημαντικές υστερήσεις του συστήματος υγείας και αυτές δεν αφορούσαν ούτε τα νοσοκομεία –παρά τον πανικό για τις ΜΕΘ– ούτε βεβαίως την ψυχική υγεία. Ήταν η πολυδιάσπαση και η πλήρης έλλειψη επαφής, συνέργειας και συντονισμού του πρωτοβάθμιου χώρου και η διαχείριση της τρίτης ηλικίας και των χρόνιων νοσημάτων στην τοπική κοινωνία (σε συνθήκες αναγκαστικού εγκλεισμού).

Κέντρα υγείας, τοπικές μονάδες (Τομμυ), πολυϊατρεία ΠΕΔΥ, δημοτικά ιατρεία, ιδιωτικά ιατρεία, απέτυχαν να κινηθούν πάνω σε ένα συγκεκριμένο πλαίσιο συστηματικής στήριξης του αστικού πληθυσμού, που είχε απομακρυνθεί –με  τον φόβο της  Ιταλίας– από τα Νοσοκομεία. Δεν υπήρξε κανένας συνολικός σχεδιασμός συντονισμός και διάδραση καμιά ουσιαστική παρέμβαση των υγειονομικών περιφερειών, κανένα εθνικό η τοπικό σχέδιο πρόληψης, καμιά καμπάνια, πλην των ΜΜΕ, για στοχευμένη ενημέρωση.

Τον ρόλο αυτό με όλες τις αδυναμίες, την περίοδο της καραντίνας σε  επίπεδο δήμων, έπαιξαν σταθερά τα φαρμακεία. Αναμφίβολα η επίκληση της ατομικής ευθύνης από τον πρωθυπουργό τον υπουργό Υγείας αλλά και της στρατιάς των λοιμωξιολόγων και άλλων ειδικών στα ΜΜΕ είναι αναγκαία αλλά όχι επαρκής συνθήκη αντιμετώπισης του προβλήματος.

Πριν τον Σεπτέμβριο

Πρώτον, η δημόσια υγεία δεν είναι μόνο επαγρύπνηση και καταστολή αλλά και πρόληψη και προαγωγή ενεργού υγείας ,είναι εμπέδωση  μιας νέας κουλτούρας. Ποια εθνικά προγράμματα ετοιμάζονται πυρετωδώς, με ποιες προτεραιότητες και πότε θα ξεκινήσουν; Και ποιος είναι ο σχεδιασμός για τα δίκτυα πρωτοβάθμιας φροντίδας από κοινού δημόσιου και ιδιωτικού τομέα με την καθοριστική εμπλοκή του αδρανούντος ΕΟΠΥΥ.

Δεύτερον, επείγει η κινητοποίηση των επαγγελματιών του πρωτοβάθμιου χώρου και συνεργασία δασκάλων και γιατρών τώρα, πριν το Σεπτέμβριο που ανοίγουν τα σχολεία και όχι πάλι προβληματισμός για το αν και πότε θα ανοίξουν. Μήπως θα έπρεπε να προετοιμασθούν τα παιδιά, στο τέλος Αυγούστου, με απλά μαθήματα, πχ πλύσιμο χεριών, δοντιών, απλές οδηγίες σωματικής υγιεινής, βελτίωση συμπεριφορών στα παιχνίδια, αποφυγή υπερβολικών επαφών;

Τρίτον, μήπως επίσης θα έπρεπε σε όλες τις δημόσιες και ιδιωτικές υπηρεσίες αλλά και στα εργοστάσια και στους άλλους εργασιακούς χώρους να γίνει επιτόπια καθοδήγηση, υποχρεωτική εγκατάσταση και οδηγίες εφαρμογής  απολυμαντικών, συνεχής χρήση μάσκας, οδηγίες εξατομικευμένες σε ευαίσθητους εργαζομένους;

Τέταρτον, οι υποχωρήσεις μετά από πιέσεις, στις πληρότητες σε πλοία και αεροπλάνα, και  η ελάττωση των δρομολογίων στα λεωφορεία, τα τραίνα ακόμα και στο μετρό, δεν εγκυμονεί σοβαρούς κινδύνους στον απλό κόσμο της εργασίας; Εδώ διακινδυνεύεται πραγματικά το κεκτημένο της εθνικής επιτυχίας στον πρώτο γύρο.

Πέμπτον, δεν αρκεί η μέριμνα για τα μπαρ, τους γάμους, τις συναυλίες και τις συναθροίσεις, όσο κι αν είναι επίσης σημαντική, ενέχουν όμως τον κίνδυνο το συνεχές κυνηγητό να δημιουργήσει αντίθετα αποτελέσματα ειδικά στους νέους. Η πειθώ και μάλιστα από επαγγελματίες υγείας είναι πολύ καλύτερος δρόμος, ειδικά τώρα που έχουμε απότομη μετατόπιση του ηλικιακού φάσματος των κρουσμάτων στις νεότερες ηλικίες. Αδιαφορία η αμφισβήτηση;

Εξίσου, τέλος, σημαντική έπρεπε να είναι και η προετοιμασία για τις ευπαθείς ομάδες  με άμεσο σχεδιασμό αναδιάταξης και αναδιάρθρωσης υπηρεσιών και δομών  με αλλαγή  χρήσης νοσοκομείων όπου κρίνεται απαραίτητο. Το παράδειγμα της Σουηδίας δείχνει πόσο σημαντική είναι η καλύτερη και πιο συστηματική διαχείριση των πασχόντων με χρόνια νοσήματα, οι οδηγίες και πρακτικές στα ΚΑΠΗ και τις οικογένειες κλπ, ειδικά σε μια χώρα σαν την δική μας με έντονη διαγενεακή αλληλεγγύη.

Τοπικά συμφέροντα  και δημόσια υγεία

Από την άλλη μεριά, μήπως πρέπει η Περιφέρεια και η Τοπική Αυτοδιοίκηση, όντας εθισμένη σε συνεχή υποστήριξη τοπικών συμφερόντων και διαρκή καταγγελία της κεντρικής κυβέρνησης, καθυστερεί αντίστοιχα να δράσει αποφεύγοντας να γίνει δυσάρεστη στους ψηφοφόρους της; Είναι  δυνατόν ο εκάστοτε δήμαρχος να κατηγορεί για ολιγωρία την αστυνομία (Πόρος) η να εξεγείρονται μονίμως όλοι οι –αδιάφοροι για μέτρα– τοπικοί παράγοντες διαμαρτυρόμενοι για αδικίες και οικονομική καταστροφή από τον τουρισμό της περιοχής τους;

Που είναι η δική τους συνεισφορά, η κινητοποίηση με συνεργασία των τοπικών μονάδων, η ενεργοποίηση συλλογών, ΜΚΟ και άλλων παραγόντων η συνεχής κινητικότητα τώρα το καλοκαίρι; Το Μαξίμου δείχνει να προσανατολίζεται και πολύ σωστά (Νόμος Τρίτση, Επιτροπή Πισαρίδη, τοπικός ΕΝΦΙΑ) στην μεταφορά πόρων και αρμοδιοτήτων της πρωτοβάθμιας Υγείας και Παιδείας στις εκλεγόμενες –και τοπικά  λογοδοτούσες– περιφέρειες και τους δήμους.

Θα μάθουν όμως οι τοπικοί άρχοντες να μην είναι απέναντι στην κεντρική κυβέρνηση αλλά να συμμετέχουν και να αξιοποιούν στο μέγιστο τις δυνατότητες των δημοσίων υπηρεσιών αλλά και όλο το σχολάζον δυναμικό των τοπικών κοινωνιών, ειδικά αυτή την περίοδο της διαρκούς επαγρύπνησης; Παρά το ότι ο Αύγουστος παραδοσιακά είναι μήνας ανάπαυσης και απολογισμών, δυστυχώς φέτος η κατάσταση με την ξαφνική αύξηση των κρουσμάτων, εξελίσσεται σε εμπόλεμη και απαιτεί όχι μόνο εγρήγορση αλλά και  εθνική κινητοποίηση, πειθαρχία, μέτρα.

Η τόσο αναμενόμενη, το φθινόπωρο, επανεκκίνηση της οικονομίας, με περιφερειακή ανάπτυξη, βελτίωση της δημόσιας διοίκησης, ασφάλεια εργαζομένων, ομαλή εκπαιδευτική χρονιά, εξωστρέφεια και ανταγωνιστικότητα απαιτούν σύγχρονο ολοκληρωμένο σύστημα υγείας. Όπως και στην ραγδαία ψηφιοποίηση της άνοιξης, ο καιρός απαιτεί ταχύτητα και αποτελεσματικότητα, απαιτεί να  μην αναβάλλουμε για σήμερα αυτό που μπορούμε να κάνουμε χθες.