Αντίο Αγάθωνα! – Σ’ ευχαριστώ για τα ωραία που περάσαμε…

Ήταν Τετάρτη, 5 Αυγούστου, πριν το ξημέρωμα. Η Θεσσαλονίκη ακόμα κοιμόταν, αλλά στο περιαστικό Σέιχ Σου, ακριβώς δίπλα στο σπίτι του Αγάθωνα, οι κοκκινολαίμηδες, οι χρυσοβασιλίσκοι και οι τρυποφράχτες, μόνιμοι γείτονές του, ήταν ήδη ξυπνητοί. Βουτήξαν τις μύτες τους σε μια γούρνα με νερό, πήραν τα μπαγλαμαδάκια τους, διάλεξαν χλωρά κλαράκια με φύλλα που είχαν ακόμα την αγιασμένη πρωινή δροσιά κι άρχισαν το τραγούδι τους.

Ο Αγάθων τα άκουσε, πήρε κι αυτός το πιο καλό μπαγλαμαδάκι του, άνοιξε τα πελώρια φτερά του και πέταξε στο πυκνό απέραντο γαλάζιο, για να συναντήσει τα άλλα γλυκόλαλα πουλιά, δηλαδή τα καρντάσια της ρεμπέτικης συντροφιάς! Ούτε που άκουσε το κινητό του, που τον καλούσε απελπισμένα…

Μας ξάφνιασε άσχημα το φευγιό του, βλέπεις δε μας είχε προειδοποιήσει, αφού ήταν ντούρος σαν ταύρος. Ένας πάγος αδιαπέραστος έπεσε στην ψυχή, στο μυαλό και στα μάτια μας. Απίστευτο!

Μαζί κι ένας …κακοήθης εγωισμός: Εμείς, χωρίς τον Αγάθωνα; Δεν είναι δυνατόν… Και να, τα τηλέφωνα από έντυπα και ραδιόφωνα, αλλά πώς να γράψεις ή να μιλήσεις για κάτι που δεν πιστεύεις ακόμα; Έλεγα, μόνο: «Αντίο Αγάθων και σ’ ευχαριστώ, για τα ωραία που περάσαμε!»

Πράγματι, αυτές ήταν οι λέξεις που μου ήρθαν στο μυαλό τη στιγμή που άκουσα την οδυνηρή είδηση από έναν φίλο μου δημοσιογράφο. Τον Αγάθωνα, τον γνώρισα μόλις γύρισα από τη Σουηδία, το 1986. Βέβαια ήξερα τις δραστηριότητές του με το “Ρεμπέτικο συγκρότημα Θεσσαλονίκης” και τις καινοτομίες που έφερε στις επανηχογραφήσεις ρεμπέτικων τραγουδιών.

Οι περισσότεροι, τότε, ηχογραφούσαν τραγούδια από τα γνωστά μεγάλα ονόματα του ρεμπέτικου. Ο Αγάθων, από την αρχή πρόβαλε και σύστηνε στο κοινό, άγνωστους παλιούς δημιουργούς, όπως ο Γιουβάν Τσαούς και ο Κώστας Σκαρβέλης. Κάποιοι τον ζήλευαν -θα φανταστώ, επειδή δεν είχαν την ίδια τόλμη και αφοβία στο ρίσκο, μ’ αυτόν! Θα πρότεινα να δείτε οπωσδήποτε, τη μοναδική (στα τηλεοπτικά χρονικά) εκπομπή για τον Γιουβάν Τσαούς, μόνο με τον Αγάθωνα και το συγκρότημά του.

Γίναμε φίλοι από την αρχή της γνωριμίας μας και με εντυπωσίασε το πόσο βαθιά ήξερε το ρεμπέτικο τραγούδι. Φυσικά οι ώρες μελέτης του ρεμπέτικου στο σπίτι του (από τα 78-ρια) ήταν πολύ-πολύ περισσότερες από τις ώρες που έπαιζε στο πάλκο, που κι αυτές ήταν αμέτρητες. Είχε μεγάλη αγάπη στις αυθεντικές ηχογραφήσεις σε δίσκους γραμμοφώνου και για αυτό είχε αποκτήσει μία συλλογή από χιλιάδες τραγούδια, τα οποία τού είχαν ηχογραφήσει φίλοι του καλοί και μεγάλοι συλλέκτες.

Όποιος άκουγε τον Αγάθωνα να τραγουδάει, καταλάβαινε αμέσως ότι πρόκειται για έναν γνώστη του τραγουδιού. Δεν προσπάθησε ποτέ να μιμηθεί με την ερμηνεία του κάποιον από τους μεγάλους δημιουργούς του ρεμπέτικου. (Για παράδειγμα, ο Καζαντζίδης ξεκίνησε κάνοντας ξεπατικωτούρα, τη φωνή του Πρόδρομου Τσαουσάκη…). Τα ίδια και όταν έπαιζε, συνήθως μπαγλαμά, αλλά και μπουζούκι, κιθάρα μαντολίνο και άλλα όργανα. Απολαύστε τον στο επόμενο βίντεο να παίζει μαντολίνο σε μία εκπομπή μου.

Το ρεπερτόριό του αποτελούνταν από αυστηρά διαλεγμένα ρεμπέτικα τραγούδια της περιόδου 1930-1955, αλλά και κάποια μικρασιάτικα. Προτιμούσε τα άγνωστα, στο ευρύ κοινό, ρεμπέτικα και δεν κατέφευγε σε εύκολες λύσεις με “Συννεφιασμένες…” και “Φραγκοσυριανές…”, όπως του ζητούσαν επίμονα διάφοροι παραγωγοί, κυρίως τηλεοπτικών εκπομπών, οι οποίοι ήθελαν μόνο γνωστά τραγούδια -για (ξε)πούλημα. Μάλιστα είχε φτιάξει και …μαύρη λίστα με κάποιες εκπομπές. Ο Αγάθων, όταν έπαιρνε μία απόφαση, δεν την άλλαζε, μακάρι και τι.

Στις πρόβες

Είχα παρακολουθήσει αρκετές πρόβες που έκανε, για κάποια συναυλία ή παράσταση ή και εκπομπή. Μερικές πρόβες μάλιστα έγιναν στο σπίτι μου και έχω φωτογραφικό υλικό. Με εντυπωσίαζε η λεπτομέρεια που ήθελε στην ερμηνεία των τραγουδιών, τόσο από τις φωνές όσο και από τα όργανα, τα οποία έτσι και αλλιώς ήταν προσεκτικά επιλεγμένα. Αξίζει τον κόπο να σας διηγηθώ ένα περιστατικό σε μία πρόβα που έγινε στο σπίτι μου.

Υπήρξε, λοιπόν εκείνη τη φορά, μία διαφωνία του Αγάθωνα με έναν μουσικό, για το πώς ήταν η μελωδία ενός τραγουδιού σε κάποιο σημείο της εισαγωγής. Επέμεναν και οι δύο στην άποψή τους και τότε ο Αγάθων είπε: «Κοντός ψαλμός αλληλούια, Πάνο, βρες το κομμάτι στο αρχείο σου».

Εγώ, που καθόμουν στον υπολογιστή, βρήκα το κομμάτι και τους φώναξα: «Έχετε κι οι δύο δίκιο!». Γούρλωσαν τα μάτια οι άλλοι… Κι αυτό, γιατί ο μεν Αγάθων εννοούσε την ηχογράφηση με τον Στελλάκη Περπινιάδη, ο δε μουσικός, την ηχογράφηση με τον Κώστα Ρούκουνα. Για να καταλάβετε πόσο ψαγμένος ήταν ο Αγάθωνας, αλλά και τι ψαγμένους μουσικούς διάλεγε για την ορχήστρα του.

Με τον Αγάθωνα κάναμε μοναδικά πράγματα στο ρεμπέτικο, που δεν είχαν ξαναγίνει έτσι. Είναι, πλέον, ντοκουμέντο οι 25 τηλεοπτικές εκπομπές στην ΕΡΤ3, με την ιστορία του ρεμπέτικου τραγουδιού, στις οποίες εκπομπές συμμετείχαν και άλλοι ερμηνευτές εκτός του Αγάθωνα. Όλες οι εκπομπές είναι ανεβασμένες στο You Tube. Κάντε αναζήτηση:
Ρεμπέτικη ιστορία-ΕΤ3 Εκπομπή- και θα βγουν όλες.

Έτσι, για πρώτη φορά παρουσιάστηκε ένα τετράωρο αφιέρωμα στον Μάρκο Βαμβακάρη και με την ευκαιρία να σας πω ότι εγώ πιστεύω πως ο Αγάθων ήταν (μακράν) ο πιο πιστός και εκφραστικός ερμηνευτής των τραγουδιών του Μάρκου! Σας προτείνω την πρώτη εκπομπή για τον Μάρκο, αν και όλες είχαν την ίδια μελέτη, δουλειά… και κυρίως μεράκι.

Στη Γιουροβίζιον

Με τον Αγάθωνα κάναμε και πολλές συναυλίες-παραστάσεις με συγκεκριμένη θεματολογία, προτείνοντας έτσι έναν νέο τρόπο παρουσίασης, με τραγούδια, φωτογραφικό υλικό της εποχής, συνδετικό λόγο και κάποιες φορές με χρήση γραμμοφώνου αλλά και χορευτών. Για παράδειγμα στο διαδίκτυο είναι ανεβασμένες όλες οι παραστάσεις μας που έγιναν στον ΙΑΝΟ της Αθήνας. Τα ίδια και με το ραδιόφωνο.  Θυμάμαι πολύ ζωντανά την περίοδο που είχε συμμετάσχει στη Γιουροβίζιον, γιατί τότε του άρεσε να μένει σε μένα, όταν ερχόταν στην Αθήνα. Και συζητούσαμε τα πάντα.

Χαμός έγινε όταν ανακοινώθηκε το όνομά του. Αφενός μεν γιατί ήταν πρώτη φορά που κάποιος θα πήγαινε στη Γιουροβίζιον με μπαγλαμά, (το εθνικό μας όργανο, μαζί με το μπουζούκι), αφετέρου δε γιατί έπιασε μεγάλη ζήλια όλα τα συνομήλικα και ομότεχνα με αυτόν άτομα. Ακόμα και τα βραχνιασμένα “αηδόνια” από τον ονομαζόμενο σκυλάδικο χώρο του τραγουδιού, με κοστούμια, πλατιές γραβάτες και τα μαλλιά βαμμένα …φερετρί χρώμα, είχαν πάθει μία αστροβλεψία (που έλεγε ο Ζήκος) και κάνανε τους κουλτουριάρηδες. Έλεγαν, ότι αυτοί με τίποτα δε θα πήγαιναν σε μία τόσο χαμηλού επιπέδου διοργάνωση όπως η Γιουροβίζιον.

Αυτά τον ενοχλούσαν, γιατί γινόντουσαν όχι από μία πραγματική άποψη, ούτε έστω από φυσική ανθρώπινη ζήλια, αλλά από καθαρό φθόνο-αρρώστια! Από την άλλη, προσπάθησαν να τον “ξεζουμίσουν” οι τηλεοπτικές ξεπτιλισμένες (εκ του πτίλον=πούπουλο) “όρνιθες” -και ανεξαρτήτως φύλου. Τον προσκαλούσαν, του έκαναν ηλίθιες ερωτήσεις, τον προκαλούσαν με τα άσχημα σχόλια από άλλους “συναδέλφους” του, για να απαντήσει και να γίνει κόλαση την επομένη στην εκπομπή, όταν θα καλούσαν το άλλο πρόσωπο για αντισχόλια και …πυρά.

Προσπαθούσα να τον πείσω να μην πηγαίνει, ειδικά στις πιο κακαριστές και στέρφες όρνιθες, αλλά μου έλεγε με λυπημένα ματάκια «δε μπορώ να πω όχι, γιατί ίσως να νομίσουν ότι …σηκώνω μύτη». Αφού πέρασε ο θόρυβος της Γιουροβίζιον κι οι όρνιθες με τα κοράκια ησυχάσανε, μου είπε -μάλιστα σε δυο-τρεις ευκαιρίες: «Δεν μετανιώνω που συμμετείχα στη Γιουροβίζιον, γιατί είδαν οι ξένοι ζωντανά ένα μπαγλαμαδάκι, να παίζει σ’ ένα μοντέρνο ελληνικό τραγούδι. Όμως εμένα, προσωπικά, δε με βοήθησε αυτή η συμμετοχή»!

Ερωτηματικά για τα ρεμπέτικα

Με τον Αγάθωνα είχαμε την ευκαιρία να κουβεντιάζουμε πάρα πολλές ώρες για αυτά που μας ενδιέφεραν και να …ψειρίζουμε τα ερωτηματικά που είχαμε για τα ρεμπέτικα. Μεγάλη ήταν η χαρά μου, όταν είπε και δύο δικά μου τραγούδια σε δίσκους, αφού εκτός από ρεμπέτικα έλεγε ευχαρίστως και διάφορα σύγχρονα τραγούδια.

Θεωρώ σημαντικό να τονίσω ότι ο Αγάθων έχει “βγάλει” μαθητές του, δυνατούς μουσικούς του ρεμπέτικου και δε δίσταζε να τους πει όλα τα μουσικά μυστικά που είχε μάθει ή είχε ανακαλύψει μόνος του. Κάποιοι απ’ αυτούς, πίνουν νερό στο όνομά του! Ο Αγάθων ήταν χιουμορίστας άνθρωπος, του άρεσαν τα καλαμπούρια και οι πλάκες, ήταν άκακος, δίκαιος μέχρι εκεί που δεν παίρνει, ευγενής, ακούραστος, πρόθυμος, αλλά δε σήκωνε μύγα στο σπαθί του, γιατί ήταν αξιοπρεπής και είχε χαρακτήρα καθαρό.

Παράλειψη θα ήταν να μην αναφέρω την εξαιρετική συμπεριφορά και το σεβασμό που είχε στη γυναίκα του Εριφύλη, αρχιτέκτονα και στον γιό του Νίκο, μουσικό και επιστήμονα στη Σουηδία. Και τους ευχαριστώ που μου διέθεσαν το άγνωστο φωτογραφικό υλικό της οικογένειας που βλέπετε εδώ. Ευχαριστώ και τα χέρια των Δημήτρη Τσαγκάρη και Σωτήρη Παπατραγιάννη, που δημιούργησαν και παραχώρησαν ευχαρίστως τα ζωντανά σκίτσα του αγαπημένου μας, απόντος πια, φίλου!

Υ.Γ. Ήταν Άνοιξη, καθημερινή και μεσημέρι ανάγλυφο, στη μυρωδάτη αυλή από το ταβερνάκι του κυρ-Βαγγέλη, στον Πειραιά, πίσω από τα πονηρά Βούρλα των Πιπινέληδων. Στο πήλινο της Βαγγέλαινας είχε γίνει πάπια κοκκινιστή με πράσινες πικρές ελιές! Πήγαμε οι δυο μας με τον Αγάθωνα και κόσμο δεν είχε. Η κουβέντα, στα δύσκολα: «Την ιστορία δεν είναι δυνατό να την ηρεμήσουμε…», του λέω. «Είναι καριόλα και θέλει συνεχώς αίμα… Και δε γουστάρει τους καλλιτέχνες, γιατί είναι επαναστάτες…», μου λέει. (Το μυρωδάτο βαρελίσιο κρασάκι, ήταν κερασμένο απ’ τον κυρ-Βαγγέλη, εγώ είχα κεράσει σιντγιά με Μάρκο).

Σε μια στιγμή μου λέει ο Αγάθων: «Η διαφθορά με αηδιάζει και με εξοργίζει…» και εγώ συμπλήρωσα: «Εμένα με ανατριχιάζει η αρετή, γιατί συνήθως είναι η μάσκα της αμαρτίας…». Βρήκα κάτι του Ο. Ελύτη στο κινητό μου και του έδωσα να το διαβάσει μεγαλόφωνα: «Χρόνους πολλούς μετά την αμαρτία, που την είπανε αρετή μέσα στις εκκλησίες και την ευλόγησαν…». (Τα σχόλια, μετά, δε γράφονται, ούτε με ‘σαγγελέα φίλο και ρεμπετόφιλο…).
Α, ρε Αγάθωνα! Πολύ θα μου λείψεις!